Κείμενο: Γιώργος Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης, μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας, μεταφραστής, βιβλιοκριτικός και υπεύθυνος της οργανωτικής επιτροπής του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας IWPR (Institute for World Philosophical Research).
Οι εκδόσεις Επέκεινα εξέδωσαν την ελληνική μετάφραση ενός ανατρεπτικού βιβλίου, το οποίο έχει συγκλονίσει την παγκόσμια πολιτική και φιλοσοφική σκέψη: τον Σκοτεινό Ντελέζ του Andrew Culp. Σε αυτό το βιβλίο, ο καθηγητής Iστορίας και Θεωρίας των Μ.Μ.Ε του Ινστιτούτου Καλών Τεχνών της Καλιφόρνια, Andrew Culp, προσπαθεί να αφαιρέσει το πέπλο που κρύβεται πίσω από την τοξική βιομηχανία της «ευτυχίας» και της «χαράς», η οποία προέρχεται από την παγκόσμια νεοφιλελεύθερη πολιτική και οικονομική κατάσταση – μια νέα Μητρόπολη, όπως την ορίζουν οι Michael Hardt και Antonio Negri. [1]
Για παράδειγμα, η ίδια η Google, η Disney, κτλ. χρησιμοποιούν συνθήματα υπέρ της συνδεσιμότητας και της κατάργησης –μεταφορικά και οικονομικά– των συνόρων μεταξύ των λαών, ώστε να μπορούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο να διαμορφώνουν υποκείμενα εξουσίας, τα οποία θα τα διακυβερνούν μέσω των «χαρούμενων» υπηρεσιών τους. [2] Αυτό το επιτυγχάνουν με τον έλεγχο των προσωπικών δεδομένων των χρηστών των υπηρεσιών τους, κι ακόμα περισσότερο με την εκμετάλλευση αυτών των δεδομένων για διαστρέβλωση της δημόσιας γνώμης, για εμπορικούς-διαφημιστικούς λόγους κτλ., εφόσον πλέον το εμπόρευμα δεν είναι τα αντικείμενα και οι υπηρεσίες προς πώληση, αλλά οι χρήστες.
Παρατηρώντας αυτά στο πολιτικό προσκήνιο, o Culp προτείνει να καταστρέψουμε την έννοια του «Κόσμου», της ολότητας όπως διαμορφώνεται από τη σύγχρονη μορφή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, διότι αυτή η μορφή «οργανικής ενότητας» ετερόκλητων πολιτικών και πολιτισμικών στοιχείων μέσα από την ψηφιακή τεχνολογία είναι το πέπλο που καλύπτει μια οντολογική σχέση πίστωσης και χρέους, η οποία κατακρημνίζει οποιαδήποτε άλλη σχέση με τους Άλλους, με τον Κόσμο, ακόμα και με τον ίδιο μας τον Εαυτό. [3] Το μόνο που κάνει είναι να διαιωνίζει αυτού του είδους τη σχέση, γιατί στη νεοφιλελεύθερη Μητρόπολη πρέπει να διασωθεί το laissez-faire, ασχέτως αν επιφέρει την «εξάντληση» του «χώρου», του «χρόνου», του «νοήματος», ακόμα και του ίδιου του «ανθρώπου».
Ζούμε σε μια εποχή απόλυτης εκμηδένισης της «διαφοράς», δηλαδή ζούμε στην εποχή της Μητρόπολης όπου υπερέχει η «θετικότητα» μέσα από μη αποκλειστικές διαζεύξεις (είτε…ή), με αποτέλεσμα την καταστροφή οποιασδήποτε δυνατότητας πραγματικής δημιουργίας, [4] όπως πολύ σωστά σημειώνει ο Andrew Culp στο άρθρο του “Confronting connectivity: feminist challenges to the metropolis” (Αντιμετωπίζοντας τη συνδεσιμότητα: οι φεμινιστικές προκλήσεις στη μητρόπολη):
«[… ] μη-αποκλειστική διάζευξη επιτρέπει στη Μητρόπολη να συνδέει ασύμμετρα υποκείμενα, ροές, χρονικότητες και ορατότητες, χωρίς να καταπιέζει τις διαφορές τους. […] [Τ]α πράγματα εισάγονται στη Μητρόπολη μέσω ενός πεδίου θετικοτήτων, το οποίο εκπτυχώνει ασφαλή στοιχεία, τα εκθέτει σε μεγάλους κινδύνους και εξαλείφει οποιαδήποτε μελλοντική προοπτική τους. Η μη αποκλειστική διάζευξη και ο γρήγορος πολλαπλασιασμός δεν αποτελούν την κινητήριο δύναμη της διαφοράς, αλλά της στάσης (stasis), του λιμνάσματος». [5]
Δεν υπάρχει πλέον διαφορά, αλλά μόνο επανάληψη ενός στείρου παρόντος, μια οντολογία του Χρέους, μια «Κοινωνία Εξαντλημένων». Υπάρχουν μεταμορφώσεις, αλλά όχι ουσιώδεις αλλαγές. Πώς συμβαίνει αυτό; Υπάρχει μόνο επανάληψη χωρίς διαφορά, μόνο αναπαραγωγή του Ίδιου, δηλαδή αναπαραγωγή του Κεφαλαίου. Αυτή η ζωή είναι άνευ συμβάντων, όπως ακριβώς το θεατρικό έργο του Σάμουελ Μπέκετ, Quad (Κβάντ). [6]
Η πίστη μας σε αυτόν τον Κόσμο δεν μπορεί να συνεχιστεί και για αυτόν τον λόγο χρειαζόμαστε μια νέα πολιτική φιλοσοφία, μια σκοτεινή φιλοσοφία, έναν Σκοτεινό Ντελέζ, ο οποίος αντί «να χαίρεται» για τη συναρμογή των διάφορων στοιχείων μέσα στον κόσμο της επιφαινόμενης διαφοράς, θα πρέπει τώρα να «μισήσει» αυτή τη νεοφιλελεύθερη κατάσταση και μέσα από αυτή την εννοιολογική καταστροφή να δημιουργήσει την ευκαιρία για μια νέα μορφή ζωής, η οποία θα μπορεί να ιχνηλατήσει όλο το φάσμα της αριστερής ζωής και να θεμελιώσει αυτό το είδος κοινωνικής οργάνωσης που επιτρέπει την οικείωση με τον άλλο άνθρωπο, με τον περιβάλλον του, ακόμα και με τον ίδιο του τον εαυτό – δεν είναι η φιλοσοφία που μας αξίζει, αλλά η φιλοσοφία που χρειαζόμαστε.
Εν ολίγοις, ο Andrew Culp έρχεται στα ελληνικά σε μια εξαιρετική μετάφραση από τη Χλόη Κολύρη και τον Παναγιώτη Τριτσιμπίδα και θέτει εκ νέου μια σημαντική προβληματική: γιατί πρέπει να συνεχίζουμε να ζούμε σε έναν τέτοιο Κόσμο;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Βλ. Michael Hardt and Antonio Negri, Commonwealth (Cambridge, MA: Belknap Press, 2009), 249-260.
[2] Βλ. Andrew Culp, Σκοτεινός Ντελέζ, μτφρ. Χ.Κολύρη και Π.Τριτσιμπίδας (Τρίκαλα: Επέκεινα, 2019), 11-19.
[3] Στο ίδιο, 45-52.
[4] Εδώ η Μητρόπολη αναφέρεται στην ενσάρκωση της νεοφιλελεύθερης ασώματης Αυτοκρατορίας, δηλαδή της πολυκεντρικής αφηρημένης μηχανής εξουσίας που δημιουργεί τη σύγχρονη πραγματικότητα. Βλ. Andrew Culp, «State, Concept not Object: Abstraction, Empire, Cinema» στο parallax, 21 (2015): 429-447.
[5] Αndrew Culp, “Confronting connectivity: feminist challenges to the metropolis” στο Communication and Critical/Cultural Studies,13 (2016):170.
[6] «Το Κβάντ είναι μια επωδός ουσιωδώς κινητήρια, που έχει ως μουσική το σύρσιμο των σανδαλιών. Κάτι σαν θόρυβο που κάνουν τα ποντίκια. Η μορφή της επωδού είναι η σειρά, που δεν αφορά πια εν προκειμένω αντικείμενα που προορίζονται να συνδυαστούν, αλλά μονάχα άσκοπες διαδρομές. Η σειρά έχει μια τάξη, σύμφωνα με την οποία αναπτύσσεται και συμπτύσσεται, αναπτύσσεται και συμπτύσσεται εκ νέου, ανάλογα με την εμφάνιση και την εξαφάνιση των προσώπων στις τέσσερις γωνίες του τετραγώνου: πρόκειται για έναν κανόνα. Έχει μια συνεχόμενη πορεία, σύμφωνα με τη διαδοχή των τμημάτων που διασχίζονται, πλευρά, διαγώνιος, πλευρά… κτλ [.…]. Η σειρά, η πορεία και το σύνολο καθιστούν την κίνηση ακόμη πιο αδυσώπητη –καθώς είναι άσκοπη–, σαν έναν ιμάντα που θα εμφάνιζε και θα εξαφάνιζε τα κινούμενα πάνω του αντικείμενα». Gilles Deleuze, O Εξαντλημένος. Ένα κείμενο για τον Μπέκετ. μτφρ. Ροζ. Σινοπούλου (Αθήνα: Πλέθρον, 2020), 32. Βλ. σχετικό κείμενό μου: Ο Ντελέζ για τον Μπέκετ & τον «εξαντλημένο» κριτικό του νεοφιλελευθερισμού.
