Του Αλέξανδρου Σχισμένου
Ξαφνικά ένας φώναξε “Μητσοτάκη κάθαρμα” και το πήρε το πλήθος σα να περίμενε αυτό το σύνθημα, κάτω οι προδότες δημοκράτες ενωμένοι ένα ένα τέσσερα και το πικάπ να μη σταματάει […] Το πλήθος είχε καταλάβει όλο το πεζοδρόμιο, αντίκρυ δεξιά μας η Βουλή – άρχιζε η πολιορκία της. Φώναζα κι εγώ με τους άλλους, ώσπου έγδαρα το λαρύγγι μου: «Κάτω οι προδότες. Κάτω οι δούλοι της Αυλής. Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος Λαός». Αγόρια και κορίτσια έφταναν ομάδες –ομάδες, ξεχώριζαν μερικά πανώ των Λαμπράκηδων∙ παίρναν θέση στο πεζοδρόμιο, ύστερα πέρασαν και στ’ αντικρινό, η πολιορκία της Βουλής γινόταν πιο στενή. Με το σούρουπο άρχισαν να φτάνουν οι εργαζόμενοι: υπάλληλοι καταστημάτων, εργάτες κι εργάτριες από τις βιομηχανίες γύρω στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η πλατεία Συντάγματος γέμισε κι οι φωνές, σαν άγρια καταιγίδα, τάραζαν το πλήθος κύμα στο κύμα. Ο τόνος έγινε πιο τραχύς: «Μητσοτάκη, κάθαρμα»
Στρατής Τσίρκας, Η Χαμένη Άνοιξη (Ιουλιανά του 1965)
Η συνέντευξη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στον πρώην αρχηγό κόμματος Σταύρο Θεοδωράκη στις 21 Μαρτίου 2023, Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, δεν είχε τίποτε ποιητικό αλλά ήταν αποκαλυπτική του ήθους, του ύφους και των προθέσεων του κομματικού μηχανισμού που εκπροσωπεί ο Κ.Μ. Πέρα από το κομψό και άδειο σκηνικό του Μαξίμου και τη φτωχή υποκριτική των δύο ανδρών, το ύφος του Κ.Μ. ήταν χαρακτηριστικό της καταγωγής του ως γόνου μιας οικογένειας που νέμεται την πολιτική εξουσία από τις αρχές του 20ού αιώνα, με συγγένεια με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και πρώτη εκλογή του Κων/νου Μητσοτάκη το 1946. Μία οικογένεια που παρέμεινε στην πολιτική και κυβερνητική ελίτ κατά τη διάρκεια τεσσάρων συνταγματικών αλλαγών (1946,1952,1968,1975) και τριών πολιτεύματων (δικτατορία Μεταξά, βασιλευομένη δημοκρατία, δικτατορία συνταγματαρχών, αβασίλευτη δημοκρατία). Ούτε μονάρχες δεν μπορούν να υπερηφανευτούν για τέτοια δυναστεία.
Ο Κυριάκος είναι Μητσοτάκης, γόνος του οίκου που εκπροσωπεί τα συμφέροντα της αμερικανικής ελίτ, η οποία στήριξε και τον πατέρα του απέναντι στους Γαλλοτραφείς και Γερμανοστραφείς Καραμανλήδες. Αποσκοπεί, όπως μας είπε χθες, στην αλλαγή της δομής του πολιτεύματος, προς το “Επιτελικό” ή “Συντονιστικό” Κράτος.
Τι είναι “Επιτελικό Κράτος”
– “Το Επιτελικό κράτος είναι σύστημα διοίκησης του ελληνικού κράτους που καθιερώθηκε από την κυβέρνηση Κυριάκου Μητσοτάκη, με τον νόμο 4622/2019[1] κατ’ απομίμηση, όπως αναφέρεται, του αμερικανικού συστήματος διοίκησης.”
Ας συγκρατήσουμε για λίγο τα γέλια που προκύπτουν αβίαστα από τη σύγκριση του ομοσπονδιακού κράτους των ΗΠΑ, με το νεοελληνικό κράτος που είναι μικρότερο από τις περισσότερες Πολιτείες, για να ελέγξουμε το νόημα της παραπάνω φράσης. Ποιο είναι το “αμερικανικό σύστημα διοίκησης”; Η Προεδρική κοινοβουλευτική “δημοκρατία”. Ποιο είναι το ελληνικό σύστημα; Η Προεδρευομένη κοινοβουλευτική “δημοκρατία”.
– “Προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι το είδος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην οποία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκτός από αρχηγός του κράτους είναι και αρχηγός της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση εξαρτάται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στον οποίο λογοδοτεί, σε αντίθεση με την Προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία, στην οποία η κυβέρνηση πρέπει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής.”
Ασφαλώς η χρήση της λέξης “δημοκρατία” ως μετάφραση της αγγλικής Republic είναι εσφαλμένη και πολιτική διαστρέβλωση της έννοιας της δημοκρατίας. Θα ήταν ορθότερο να μεταφράζεται ως “αντιπροσωπευτική ολιγαρχία”, όπως υπήρξε πράγματι και η αρχαία Ρωμαϊκή Res Publica, πριν την κατάργησή της από την αυτοκρατορική εξουσία του Αυγούστου, χωρίς όμως την τυπική κατάργηση των παραδοσιακών αντιπροσωπευτικών θεσμών που κατέληξαν διακοσμητικοί. Στις σύγχρονες ρεπούμπλικες οι θεσμοί αντιπροσώπευσης των αντιμαχόμενων συμφερόντων βρίσκονται σε συνεχή ένταση με την εκτελεστική εξουσία του κρατικού μηχανισμού.
Μα στο αμερικανικό σύστημα υπάρχουν ξεχωριστές εκλογές για τον Πρόεδρο και για το Κονγκρέσο και πολλαπλές δικλείδες ελέγχου της προσωποπαγούς εκτελεστικής εξουσίας από τα δικαστήρια και τα δύο βουλευτικά σώματα. Εκλογές γίνονται σε πολλά επίπεδα ανά δύο χρόνια και συχνά ένα κόμμα κατέχει την Προεδρία και άλλο το Κονγκρέσο. Εδώ υπάρχει μόνο η κάθετη κομματική ιεραρχία, το ίδιο κόμμα κατέχει την Πρωθυπουργία και τη Βουλή.
Όπως εξάλλου σημειώνει πολύ ορθά ο Παναγιώτης Κονδύλης, η ίδια η ύπαρξη του Υπουργικού Συμβουλίου καταργεί έμπρακτα την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, αφού η εκτελεστική εξουσία ταυτίζεται με τη νομοθετική εξουσία υπό το ίδιο κόμμα ενώ η δικαστική εξουσία διορίζεται από τον κρατικό μηχανισμό που κυβερνάται από το κόμμα αυτό. Ο Καστοριάδης επιπλέον σωστά επεσήμανε ότι η πραγματική λειτουργία της πολιτικής εξουσίας του έθνους-κράτους είναι η Κυβερνητική Εξουσία. Οι διαφορές εστιάζονται στο πώς ισορροπεί η κυβερνητική αυτή εξουσία τα αντικρουόμενα κυρίαρχα κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα.
Το σχέδιο Μητσοτάκη είναι η συγκέντρωση των αρμοδιοτήτων της Κυβερνητικής Εξουσίας υπό το γραφείο του Πρωθυπουργού και τη γραμματεία του, με το Υπουργικό Συμβούλιο σε ρόλο εντολοδόχου, όπως στις Η.Π.Α. η εκτελεστική εξουσία συγκεντρώνεται στο γραφείο του Προέδρου και τη γραμματεία του Λευκού Οίκου, με το Υπουργικό Συμβούλιο σε ρόλο εντολοδόχου. Μα εκεί υπάρχουν σαφείς περιορισμοί και πεδία αντιδικίας έως και ανοιχτής σύγκρουσης μεταξύ των θεσμών της εκτελεστικής, της νομοθετικής – το Κονγκρέσο– και της ανεξάρτητης Δικαστικής εξουσίας, που διορίζεται μετά από κοινή συναίνεση των έτερων δύο.
Φυσικά και εκεί το σύστημα είναι ακραιφνώς ολιγαρχικό, αλλά αυτό γίνεται μέσα από πολλαπλά φίλτρα, ανάμεσα στα οποία το Εκλεκτορικό Κολλέγιο, το οποίο συχνά ανατρέπει (δύο φορές τον 21ο αιώνα, υπέρ Τζωρτζ W Μπους και Ντόναλντ Τραμπ) τη λαϊκή ψήφο και το οποίο ρητά θεσμίστηκε ως περιορισμός της λαϊκής αντιπροσώπευσης από τον Αλεξάντερ Χάμιλτον και τους Φεντεραλιστές Ιδρυτές Πατέρες, ενάντια στους οποίους τέθηκε ο Τόμας Τζέφερσον και οι Δημοκρατικοί Ιδρυτές Πατέρες. Επίσης υπάρχει ισχυρή και ανεξαρτητη αυτοδιοίκηση σε τοπικό, κομητειακό και πολιτειακό επίπεδο. Καμία σχέση με τη νεοελληνική πολιτική διάρθρωση του Αθηνοκεντρικού ενιαίου κράτους, μετά την αποτυχία της Επανάστασης και τη νόθευση έως την κατάργηση των αβασίλευτων συνταγμάτων των Εθνοσυνελεύσεων.
Καμία σχέση με το σχέδιο Μητσοτάκη επίσης, που είναι ένα νόθο, αυταρχικής κλίσης, μοντέλο.Ο Σταύρος Θεοδωράκης το είπε ξεκάθαρα στη συνέντευξη: «Ένα demi-Προεδρικό μοντέλο».
Μία ημι-Προεδρική Ολιγαρχία δηλαδή, κατ’ απομίμηση, όπως αναφέρεται ρητά στον νόμο 4622/2019, “του αμερικανικού συστήματος διοίκησης.” Με ακόμη πιο περιορισμένες τις δυνατότητες εκδήλωσης της κοινωνικής αγανάκτησης, αυτοέκφρασης του κοινωνικού παράγοντα, απελευθέρωσης του δημόσιου χρόνου και χώρου ή απλώς ύπαρξης των ημι-θεσμικών μορφωμάτων της κοινωνικής διαμαρτυρίας όλου του φάσματος, από τις αγωνιστικές διαδηλώσεις έως τις πιο συμβολικές παραστάσεις της «κοινωνίας των πολιτών». Ο έλεγχος των μηχανισμών καταστολής και της πληροφορίας αποτελούν τους πυλώνες της εφαρμογής του σχεδιασμού. Ο έλεγχος και η θεσμική θωράκιση των μηχανισμών καταστολής στο συγκεντρωτικά διαρθρωμένο νεοελληνικό κράτος με την βαθιά παράδοση διαπλοκής και ασυλίας των κατασταλτικών οργάνων αποτελεί, θα λέγαμε, πολιτική κληρονομιά του Μητσοτάκη. Η συμμόρφωση της Δικαιοσύνης είναι ακόμη μία νεοελληνική παράδοση, από τον καιρό της Βαυαροκρατίας.
Ο έλεγχος της πληροφορίας, την εποχή της ψηφιακής κοινωνίας, είναι ένα πεδίο καινοτομίας. Έχει δύο πλευρές.
Η μία είναι η επικοινωνιακή – ο έλεγχος των ειδησεογραφικών γραφείων των κεντρικών ΜΜΕ, ώστε να αμβλυνθεί ο κίνδυνος της δημοσιογραφικής κριτικής, και η κατασκευή ενός κυρίαρχου αφηγήματος που να υποκαταστήσει την αναγκαία “χαρισματική προσωπικότητα” του ηγέτη. Η κατασκευή του αφηγήματος και η αναπαραγωγή του από πολλαπλά μέσα με μία μονάχα πηγή επικυρώθηκε θεσμικά με την υπαγωγή του ΑΠΕ – ΜΠΕ στο γραφείο του Πρωθυπουργού και επιτεύχθηκε με τις λίστες Πέτσα.
Η άλλη πλευρά είναι η επιτήρηση και η συλλογή πληροφοριών. Αυτό επιτεύχθηκε με τη φύτευση του λογισμικού Predator και επικυρώθηκε θεσμικά με την υπαγωγή της ΕΥΠ στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Το αποτέλεσμα είναι η συγκρότηση ενός μηχανισμού επιτήρησης, συλλογής, μεταποίησης, ανακατασκευής και αναπαραγωγής της εικόνας των γεγονότων κατά τρόπο ευνοϊκό για την κυβέρνηση. Στις ΗΠΑ αυτό λέγεται spin room (σε ελεύθερη μετάφραση “δωμάτιο κωλοτούμπας”) και είναι επίσημος χώρος διεξαγωγής πολιτικών συνεντεύξεων. Στην Ελλάδα οι συνεντεύξεις αποτελούν τμήμα της κυβερνητικής προπαγάνδας.
Οι δύο πλευρές του ελέγχου της πληροφορίας αλληλοσυμπληρώνονται, όπως φάνηκε με την υπόθεση των υποκλοπών, όπου ο μηχανισμός επιτήρησης συγκαλύφθηκε από τα αφηγήματα του μηχανισμού επικοινωνίας. Έτσι έχουμε λογικά παράδοξα που προκύπτουν από την προσπάθεια εικονικής διαστρέβλωσης της πραγματικότητας. Ο Μητσοτάκης είναι ταυτόχρονα πανόπτης και δηλώνει άγνοια για κάθε σκάνδαλο και κοινωνική καταστροφή της πολιτικής του αρμοδιότητας.
Ο Μητσοτάκης επιτίθεται στο Κράτος ενώ κυβερνά το Κράτος. Δεν τον ενοχλεί το προφανές λογικό παράδοξο, όταν στο Υπουργικό συμβούλιο μετά την κρατική δολοφονία στα Τέμπη δήλωσε:
“Είναι το προβληματικό κράτος το οποίο σας ζητώ να ανατρέψουμε και θα το ανατρέψουμε, σε όποιον τομέα και αυτό εκδηλώνεται, όσα εμπόδια και αν συναντήσουμε.” Τίθεται ταυτόχρονα επικεφαλής, υπεράνω και εναντίον του Κράτους, επιλέγοντας κάθε φορά να ερμηνεύσει τον ρόλο του με τις ευρύτερες δικαιοδοσίες και τις λιγότερες ευθύνες.
Αυτό λοιπόν είναι το “Επιτελικό Κράτος” Μητσοτάκη, μία προσπάθεια να διοικηθεί μια “προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία”, όπως η Ελλάδα, με όρους κολοβής “προεδρικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας”, μα χωρίς θεσμικούς περιορισμούς, με άτυπο και σκιώδη τρόπο, διά της βίας, της μονοπρόσωπης διοίκησης και των διαταγμάτων – αυτό ζητά να ολοκληρώσει με τις επερχόμενες εκλογές.
Μήπως υπάρχουν όμως και άλλες διαφορές ανάμεσα στο “αμερικανικό σύστημα διοίκησης” και το ελληνικό;
– “Υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ με άλλες ανεπτυγμένες δημοκρατίες. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται η μεγάλη δύναμη της άνω βουλής της νομοθετικής εξουσίας, ένα πιο ευρύ πεδίο ισχύος του ανώτατου δικαστηρίου, ο διαχωρισμός της εξουσίας της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας και η κυριαρχία μόνο δύο κύριων κομμάτων στην άσκηση της εξουσίας. Τρίτα κόμματα έχουν λιγότερη πολιτική ισχύ στις Ηνωμένες Πολιτείες σε αντίθεση με άλλα ανεπτυγμένα δημοκρατικά κράτη.”
Και έτσι η συνέντευξη ολοκληρώθηκε με ένα επιπλέον λογικό παράδοξο. Την καταγγελία του κομματικού κράτους από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, του οποίου ο πατέρας υπήρξε επί 58 χρόνια βουλευτής, του οποίου το κόμμα κυβέρνησε επί 23 χρόνια έπειτα από τη Μεταπολίτευση. Ασφαλώς ο Μητσοτάκης δεν αμφισβητεί τον κομματικό μηχανισμό, αλλά, πλαγίως, την κομματική ποικιλομορφία. Θα ήθελε λιγότερη κομματική συμμετοχή στην εξουσία με την έννοια της συμμετοχής λιγότερων κομμάτων στην εξουσία. Ο κατάλογος των μετακλητών και των διορισθέντων Γενικών Διευθυντών της κυβέρνησής του είναι η απόδειξη.
Ενάντια στο κομματικό κράτος μίλησε ο αρχηγός του πρώτου κόμματος και του κράτους. Την ίδια στιγμή που στελέχη του δεύτερου κόμματος, του ΣΥΡΙΖΑ, χαιρετίζουν τους αγώνες που δεν κομματικοποιήθηκαν. Με αντικομματικό μένος λοιπόν αρχίζει ο προεκλογικός αγώνας, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο ερώτημα που τίθεται είναι ποιο κόμμα θα ψηφίσουμε. Μα η δημοκρατία βρίσκεται στην αναδημιουργία του δημόσιου χώρου και χρόνου μέσα από την κοινωνική αυτοθέσμιση και την πολιτική λογοδοσία.
Τα παράδοξα οδηγούν σε αδιέξοδα με τραγικές συνέπειες.
