Κείμενο του David S. D’ Amato αλιευμένο από το Anarchist Library
Μετάφραση: Ευθύμης Χατζηθεοδώρου
Έχει έρθει η στιγμή να προβούμε σε βελτιώσεις σε αυτό που έχουμε μπερδέψει για “δημοκρατία” στη λεγόμενη φιλελεύθερη Δύση. Η διαδικασία κατά την οποία ένας μικρός αριθμός ανθρώπων ψηφίζει σε περιοδικές εκλογές μεταξύ δύο σχεδόν πανομοιότυπων κομμάτων, τα οποία αγοράζονται και πληρώνονται, και τα οποία είναι σαφώς προσηλωμένα στις ίδιες καταπιεστικές γραφειοκρατίες του κεφαλαίου και του κράτους, είναι ένα φτωχό υποκατάστατο της υπόσχεσης μιας γνήσιας λαϊκής αυτοδιοίκησης. Πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε και να διατυπώνουμε τη δημοκρατία με έναν θεμελιωδώς διαφορετικό τρόπο, ως ένα δίκτυο ενεργών διαδικασιών μέσω των οποίων πραγματικές κοινότητες ανθρώπων διαχειρίζονται κοινούς πόρους και καθιστούν υπόλογους τους οργανισμούς που παρέχουν κοινές υπηρεσίες.
Η ενεργός δημοκρατία δεν μπορεί να είναι ο σημερινός κούφιος αντιπροσωπευτικός εκλογικισμός, αλλά πρέπει να σημαίνει δεσμευμένη, συλλογική συμμετοχή σε καθημερινά ζητήματα, όπου η αρχή της αυτοδιοίκησης διαπερνά την κοινωνική κουλτούρα. Αν η αυτοδιοίκηση θέλουμε να έχει ένα οποιοδήποτε πρακτικό νόημα, η δημοκρατία δεν μπορεί να σημαίνει εκατομμύρια και δισεκατομμύρια από εμάς να κυβερνώνται από ένα εξαιρετικά μικρό υποσύνολο σε μια μακρινή πρωτεύουσα.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες κατοικούν περίπου 330 εκατομμύρια άνθρωποι και τα μέλη του Κογκρέσου που ψηφίζουν και στα δύο σώματα αριθμούν 535. Ο παραλογισμός της κατάστασης είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί και επιτείνεται από το γεγονός ότι ακόμη και αυτοί οι 535 αποτελούν σήμερα “διακοσμητικά πιόνια”. Οι σημαντικότερες πτυχές της δημόσιας πολιτικής δεν υπόκεινται σε συζήτηση ή έγκριση από το Κογκρέσο. Εκτελούνται σε “γραφειοκρατικό αυτόματο πιλότο” από ένα μη εκλεγμένο και μόνιμο σώμα, κατά τα λόγια του βραβευμένου δημοσιογράφου William M. Arkin, “γκρίζων ανδρών”, επαγγελματιών, εξωκομματικών θεματοφυλάκων του status quo. Αυτό το σύστημα κυβερνά με τη σιωπηρή έγκριση των νομοθετών και των δύο κομμάτων – τουλάχιστον, δεν είναι σε θέση να ελέγξουν την εξουσία του ή να το θέσουν υπόλογο. Η εξουσία έχει γίνει εντελώς απόμακρη και ανώνυμη.
Οποιαδήποτε θεραπεία, λοιπόν, πρέπει να συνεπάγεται την αποκέντρωση και την επανατοποθέτηση της πολιτικής εξουσίας, την ικανότητα των κοινοτήτων να ρυθμίζουν ουσιαστικά τις δικές τους υποθέσεις. Σε ένα σύντομο άρθρο που δημοσιεύθηκε το 1985, ο Nigel Thrift εξέτασε “τρεις βασικές ιδέες” που διέπουν “την ιδέα ενός “αποκεντρωτικού σοσιαλισμού”.
Η πρώτη, είναι ο σκεπτικισμός απέναντι στη συγκεντρωτική εξουσία του κράτους, η οποία λειτουργεί ως εμπόδιο στη γνήσια δημοκρατία και το σοσιαλισμό. Δεδομένης της κυριαρχίας του σύγχρονου κράτους τόσο ως φυσικού γεγονότος της ζωής όσο και ως ιδέας στο μυαλό των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, αυτό, το ελευθεριακό ή αντικρατικό σκέλος, είναι αναμφισβήτητα το πιο σημαντικό.
Το δεύτερο είναι η πρακτική επέκταση της δημοκρατίας ως διαδικασίας σε “όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής”, με τη δημοκρατία να ορίζεται όχι ως γραφειοκρατικός εκλογικισμός, αλλά ως το γνήσιο “πέρασμα της εξουσίας στους ανίσχυρους”. Είναι σημαντικό να τονιστεί “ότι η δημοκρατία αυτού του τύπου βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τη δημοκρατία του γραφειοκρατικού κράτους”.
Η τελευταία, διαμορφώνεται και ορίζεται από “μια αυστηρή ιεραρχική σχέση μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων”, από το γεγονός ότι οι πολλοί άνθρωποι επηρεάζονται από τις πολιτικές και τις αποφάσεις και οι λίγοι είναι εξουσιοδοτημένοι να διαμορφώνουν αυτές τις πολιτικές και να λαμβάνουν αυτές τις αποφάσεις.
Μπορούμε να αντιπαραθέσουμε αυτά τα “μικρότερα, αυτοοργανωμένα και κατανεμημένα” μοντέλα με τους από πάνω-προς-τα-κάτω θεσμούς της αγοράς και του κράτους. Εδώ, η καπιταλιστική αγορά και το κράτος αντιμετωπίζονται πολύ σωστά ως παραδείγματα ιεραρχίας, συγκεντρωτισμού και αυταρχισμού, που πάνε μαζί και όχι όπως θεωρείται λανθασμένα αντιμέτωπα το ένα με το άλλο σε ένα ψευδές, ανεπαρκώς διατυπωμένο ιδεολογικό παράδειγμα. Στο αποκεντρωτικό της μανιφέστο, Decentralism: Where It Came From-Where Is It Going?”, η Mildred Loomis παρατήρησε ότι τόσο οι “καπιταλιστές όσο και οι μαρξιστές”, “οι ισχυρές δυνάμεις που αγωνίζονται για την κυριαρχία” καθ’ όλη τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους του εικοστού αιώνα, μοιάζουν στο να θεωρούν δεδομένη την ανωτερότητα των γιγαντιαίων, ιεραρχικών θεσμών. Και όμως, οι αποκεντρωτιστές πρέπει να προσεγγίζουν όρους όπως ο καπιταλισμός και ο μαρξισμός με προσοχή, καθώς αυτές οι μικρές λέξεις κρύβουν ένα ευρύ φάσμα πολιτικών φιλοσοφιών και συστημάτων.
Για παράδειγμα, ο αποκεντρωμένος “ελευθεριακός σοσιαλισμός αποτελεί εδώ και καιρό αναπόσπαστο μέρος της μαρξιστικής παράδοσης.” Και, χωρίς αμφιβολία, ορισμένοι πραγματικά αποκεντρωτικοί κύκλοι του αμερικανικού ελευθεριακού κινήματος χρησιμοποιούν ευνοϊκά (αν και λανθασμένα και άστοχα) τη λέξη καπιταλισμός. Στην πραγματικότητα, σημειώνοντας το μεικτό ρεκόρ του κινήματος όσον αφορά την αντίθεση αρχών στο μονοπώλιο, ο Loomis ανέφερε το ελευθεριακό κίνημα ως ένα από τα σύγχρονα ενεργά αποκεντρωτικά κινήματα.
Πιο ακριβή και λεπτομερή μοντέλα ιδεών θα μας έδιναν πιο περιγραφικά πολιτικά φάσματα που θα στηρίζονταν λιγότερο σε υποκειμενικές, δεικτικές ορολογίες όπως “αριστερά” και “δεξιά”. Το πρόβλημα δεν είναι ότι αυτή η ορολογία είναι υπερβολικά αναγωγιστική- μάλλον, αποτυγχάνει να εξηγήσει ή να προβλέψει οτιδήποτε, με τις κανονιστικές θέσεις να αλλάζουν συχνά πλευρές με φαινομενικά τυχαίους τρόπους. Επειδή οι λέξεις “αριστερά” και “δεξιά” δεν φέρουν από μόνες τους ηθικό ή πολιτικό περιεχόμενο, αποτυγχάνουν ως μοντέλο πολιτικής φιλοσοφίας με τον πιο θεμελιώδη τρόπο. Ολόκληρο το μοντέλο στερείται οποιασδήποτε χρησιμότητας ή προβλεπτικής δύναμης στον πραγματικό κόσμο- είναι αυτό που ο Kirkpatrick Sale αποκάλεσε “η αντίστοιχη αυταπάτη της επίπεδης γης στη πολιτική”.
Συνεχίζουμε να τα χρησιμοποιούμε μόνο και μόνο επειδή φαίνεται ότι δεν διαθέτουμε ένα καλύτερο λεξιλόγιο, ένα σύνολο όρων και ιδεών που να αντικατοπτρίζει πληρέστερα και ακριβέστερα το εύρος των δυνατοτήτων που έχουμε στη διάθεσή μας. Συνεχίζουμε επίσης επειδή αυτό το κατά τα άλλα άχρηστο πλαίσιο έχει σε μεγάλο βαθμό αντικαταστήσει τη θρησκεία ως πηγή νοήματος ή την αίσθηση του “ανήκειν” σε μια ολοένα και πιο κοσμική Δύση.
Υπάρχουν αρκετές σαφείς ομοιότητες μεταξύ της προσέγγισης της Elinor Ostrom για τη διακυβέρνηση των κοινών και του μουτουαλισμού του Pierre-Joseph Proudhon. Και οι δύο δίνουν έμφαση στη δύναμη των ανθρώπων που εργάζονται μέσα από οριζόντιες, συνεργατικές δομές για την “επίλυση κοινωνικών διλημμάτων όπως η υπερεκμετάλλευση των κοινών πόρων και η υπο-παροχή τοπικών δημόσιων αγαθών”. Αρθρώνουν μια λιγότερο κοινωνικά αποξενωμένη μορφή λήψης πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων, μια μορφή που συνδέει την πρακτική, επιτόπια γνώση και πληροφόρηση με την ικανότητα λήψης αποφάσεων και συνδέει την ικανότητα αυτή, με τη σειρά της, με μηχανισμούς λογοδοσίας. Τόσο η Ostrom όσο και ο Proudhon γνώριζαν ότι τα “απομονωμένα, ανώνυμα” άτομα θα συμπεριφέρονταν με κοινωνικά και οικονομικά ανεύθυνους τρόπους, βλάπτοντας έτσι την ευρύτερη κοινότητα.
Όπως είχε κάνει και ο Προυντόν στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, το σχέδιο της Όστρομ είχε ως στόχο να αποδομήσει και να αγνοήσει τους περιορισμούς και τις ανακρίβειες της διχοτόμησης κράτος-αγορά, δημόσιος τομέας-ιδιωτικός τομέας. Το έργο της μας προσκαλεί να σκεφτούμε πέρα από “τη διχοτόμηση του θεσμικού κόσμου σε ανταλλαγές ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε ένα περιβάλλον αγοράς ή σε ιδιοκτησία που ανήκει στην κυβέρνηση και οργανώνεται από μια δημόσια ιεραρχία”, όπου οι άνθρωποι είναι απλοί καταναλωτές ή ψηφοφόροι. Κατά την καθιέρωση αυτής της πρόκλησης, η Ostrom προέβη τόσο σε έναν περιγραφικό ισχυρισμό -ότι τα φαινόμενα του παρελθόντος και του σημερινού πραγματικού κόσμου συχνά δεν περιγράφονται με ακρίβεια είτε από το μοντέλο της καπιταλιστικής αγοράς είτε από το κρατικό μοντέλο- όσο και σε έναν κανονιστικό ισχυρισμό σχετικά με τα σχετικά πλεονεκτήματα αυτών των εναλλακτικών ρυθμίσεων.
Οι ιδέες των σημερινών αποκεντρωτιστών συχνά δεν ταιριάζουν καλά (ή και καθόλου) με τη συγκεχυμένη διχοτόμηση “αριστερά-δεξιά” ή “αγορά-κράτος”. Αντιμετωπίζουν τα προβλήματα στις κοινότητές τους με τα εργαλεία που διαθέτουν, χωρίς άδεια. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες σε αυτά τα πολλά αλληλοεπικαλυπτόμενα κινήματα “δεν έχουν ιδέα ότι αναπλάθουν τον αναρχισμό”. Κάποιοι μπορεί να θεωρούν τους εαυτούς τους ως ελευθεριακούς της μικρής κυβέρνησης (small goverment libertarians), κάποιοι άλλοι ως πράσινους αριστεριστές. Η σύγκλιση των πεποιθήσεων δεν είναι τέλεια, μόνο σημαντική – πιο σημαντική μάλιστα από ό,τι γίνεται ευρέως κατανοητό. Θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε σε αυτό το σημείο ότι “κάθε είδους σχέσεις παραγωγής ήταν και παραμένουν ευρέως αναμεμειγμένες ακόμη και μέσα σε κάθε “κοινωνία”, για να μην αναφέρουμε την παγκόσμια κοινωνία στο σύνολό της.” Αυτή η παρατήρηση μπορεί να μας ανεβάσει το ηθικό όταν κυριαρχεί η αίσθηση ότι ο καπιταλισμός και το κράτος-Λεβιάθαν είναι ανίκητα, ότι οι κάτοχοι των οικονομικών προνομίων θα διαιωνίσουν το σύστημά τους για πάντα. Ήδη η δύναμή τους είναι ατελής, ο ασφυκτικός έλεγχός τους ατελής. Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, παραμένει δύσκολο να βελτιώσουμε τα λόγια του Πιοτρ Κροπότκιν:
“Η πραγματική πρόοδος βρίσκεται στην κατεύθυνση της αποκέντρωσης, τόσο της εδαφικής όσο και της λειτουργικής, στην ανάπτυξη του πνεύματος της τοπικής και προσωπικής πρωτοβουλίας και της ελεύθερης ομοσπονδίας από το απλό στο σύνθετο, αντί της σημερινής ιεραρχίας από το κέντρο στην περιφέρεια.”
Οι άνθρωποι του μέλλοντος μπορούν να τα έχουν όλα – ισότητα, αναψυχή, κατάλληλη τεχνολογία κ.λπ. Κάθε δυνατότητα είναι ανοιχτή. Αλλά η ανθρώπινη ελευθερία θα πρέπει να είναι μια επιλογή που θα γίνεται ξανά και ξανά ενάντια στις αρπακτικές παρορμήσεις ορισμένων κοινωνιοπαθητικών ομάδων που θα προσπαθούν πάντα να επιβάλλουν φαύλα, ιεραρχικά συστήματα κυριαρχίας.
Αν οι υπόλοιποι από εμάς παραμείνουμε σε μια κατάσταση άγνοιας, σύγχυσης και κοινωνικής αποξένωσης, τότε σχεδόν εγγυόμαστε ένα μέλλον ακραίας κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας και τον αυταρχισμό που το συνοδεύει. Αν συνεχίσουμε να αναδιαμορφώνουμε το κοινωνικό μας περιβάλλον χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που κληρονομήσαμε, μας ανοίγεται ένα υγιές, συνεργατικό, ελευθεριακό μέλλον.
