Δεληγιάννης Κωνσταντίνος, προπτυχιακός φοιτητής Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ΕΑΠ
Μέρος 2ο: Προσομοίωση, υπαρξιακή κρίση, θνητότητα
Στο προηγούμενό μου κείμενο, το οποίο δημοσιεύτηκε στη σελίδα του Αυτολεξεί με τον τίτλο «Υπάρχει χώρος για αυτονομία στην τεχνητή νοημοσύνη;», εξερεύνησα την έννοια της ελευθερίας στην τεχνητή νοημοσύνη, την οποία συσχέτισα με την έννοια της μνήμης, και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ούτε ελεύθερη και, άρα, ούτε ανθρώπινη.
Διαπίστωσα πως η τεχνητή νοημοσύνη στερείται ελευθερίας και δημιουργικότητας, διότι αδυνατεί να αναστοχαστεί πάνω στο παρελθόν, καθώς δεν μπορεί να αποδεσμευτεί από αυτό. Επί της ουσίας, η τεχνητή νοημοσύνη συνιστά μια ιδιότυπη μορφή μνήμης, η οποία είναι στατική, εγκλωβισμένη σε μια ατέρμονη επανάληψη δεδομένων, χωρίς το στοιχείο της ανατροπής ή της αμφισβήτησης.
Αυτή η μνήμη περιέχει τεράστιο όγκο δεδομένων, τα οποία οργανώνει η ίδια σε νόημα σύμφωνα με προκαθορισμένα μοτίβα. Αυτό το είδος μνήμης μπορεί να έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα· ωστόσο, οι αποκρίσεις της είναι προβλέψιμες, καθώς η άρθρωση των απαντήσεών της είναι ντετερμινιστικά καθορισμένη και, επομένως, δεν είναι πρωτότυπη.
Αντίθετα, η ανθρώπινη μνήμη συνιστά μια βιωμένη προσωπική εμπειρία, από την οποία ο άνθρωπος αντλεί έμπνευση, αναδημιουργώντας συνεχώς τον εαυτό του στο διαρκές παρόν. Δεν πρόκειται για έναν μηχανισμό πλήρους αποτύπωσης του παρελθόντος, αλλά για έναν μηχανισμό απώλειας του παρελθόντος, ανασύνθεσής του και μετασχηματισμού του.
Αυτή η παραμορφωτική χρήση του παρελθόντος από την ανθρώπινη μνήμη δεν αποτελεί ελάττωμα, αλλά έναν θεμελιώδη μηχανισμό δημιουργίας νοήματος και προσωπικής έκφρασης. Αυτή η «ατελής» ανθρώπινη μνήμη είναι που μας καθιστά ανθρώπινους και δημιουργικούς. Σε αντίθεση με τη στατική μνήμη της τεχνητής νοημοσύνης, η ανθρώπινη μνήμη ενσωματώνει με γνήσιο τρόπο το συναίσθημα και την αγωνία της στιγμής για το απρόβλεπτο γεγονός του μέλλοντος. Αυτό της επιτρέπει να δημιουργεί νέες συνδέσεις και καινούργιες προοπτικές για το μέλλον.
Το παράδοξο ερώτημα που προκύπτει είναι, εν τέλει, εάν η τεχνητή νοημοσύνη με κάποιον τρόπο θα μπορούσε να προσομοιώσει την ανθρώπινη μνήμη. Τι θα συνέβαινε αν ένα εξελιγμένο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης αποκτούσε τη δυνατότητα να απωθεί δεδομένα του παρελθόντος, να τα ανασυνθέτει με φαινομενικά τυχαίους τρόπους, συνοδεύοντας τις πληροφορίες και το νόημά τους από εκφραστικό και συναισθηματικό περιεχόμενο που ταιριάζει κατάλληλα στη δεδομένη στιγμή; Θα μπορούσε μια τέτοια κατάσταση να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση της ανθρώπινης νοημοσύνης;
Η τεχνητή νοημοσύνη, όσο περίτεχνη και πολύπλοκη κι αν είναι, δεν θα μπορέσει να αποκτήσει αυτή την αυθεντικά απροσδόκητη ανθρώπινη ματιά, διότι η ανθρώπινη θεώρηση του παρελθόντος είναι κάθε φορά μια πρωτόγνωρη υπαρξιακή κρίση με απροσδιόριστο αποτέλεσμα. Η τεχνητή νοημοσύνη, ακόμα και με τις πιο εξελιγμένες τεχνικές μάθησης, δεν μπορεί να βιώσει την υπαρξιακή αγωνία που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη εμπειρία.
Η υπαρξιακή κρίση πηγάζει από τη διαρκή αβεβαιότητα που βιώνει το ανθρώπινο ον απέναντι στο απρόσμενο και ανεξιχνίαστο γεγονός του θανάτου. Ο θάνατος και η φθορά δεν ταυτίζονται μόνο με ένα οριστικό υπαρξιακό απροσδόκητο τέλος, αλλά βιώνονται καθημερινά ως μια διαρκής απώλεια. Αυτός ο φόβος είναι τόσο προσωπικός και εξατομικευμένος, που κανένας αλγοριθμικός προγραμματισμός δεν μπορεί να τον προσομοιώσει ή να τον αποτυπώσει. Δεν είναι μονάχα ένα γλωσσικό φαινόμενο, αλλά ένα ψυχοσωματικό φαινόμενο, το οποίο σχετίζεται άμεσα με την επίγνωση της θνητότητας και της φθοράς.
Η συνειδητοποίηση του πεπερασμένου της ύπαρξης δημιουργεί μια ιδιότυπη διαλεκτική σχέση του εαυτού μας με τον χρόνο, τόσο με το παρελθόν όσο και με το μέλλον. Αυτή ακριβώς η συνειδητοποίηση μάς ωθεί να αναζητήσουμε και να δημιουργήσουμε νόημα μέσα στο ρευστό και ανεξιχνίαστο γεγονός της ζωής, μετατρέποντας την αβεβαιότητα σε μια δημιουργική δύναμη νοηματοδότησης της ύπαρξης.
Ειδικότερα, η ουσιώδης διάκριση μεταξύ της ανθρώπινης μνήμης και της μνήμης της τεχνητής νοημοσύνης εδράζεται στη θεμελιώδη σχέση τους με την έννοια του χρόνου. Η ανθρώπινη μνήμη, βιώνοντας το πεπερασμένο γεγονός της ύπαρξης, υπόκειται στον θεσμίζοντα χρόνο, τον χρόνο της οντολογικής ρευστότητας και της ριζικής απροσδιοριστίας. Στον θεσμίζοντα χρόνο, το ψυχοσωματικό φαινόμενο της αγωνίας για το μέλλον καθίσταται αυθεντικό εξαιτίας της δεδομένης ρευστότητας. Σε αντίθεση, η τεχνητή νοημοσύνη παραμένει εγκιβωτισμένη στον θεσμισμένο χρόνο, στον χρόνο της προβλεψιμότητας και της επαναληπτικότητας. Στον χρόνο της συνολοταυτιστικής διάστασης, όπου η αγωνία για το άγνωστο είναι απούσα, καθώς το γεγονός του θανάτου είναι ανύπαρκτο για αυτήν. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν βιώνει τον χρόνο όπως εμείς, δεν έχει αίσθηση της απώλειας και της ροής του. Ως συνέπεια, δεν ζει ανθρώπινα την αγωνία του πεπερασμένου και την εμπειρία της φθοράς.
Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό ένα εξελιγμένο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης να μιμηθεί επαρκώς την ανθρώπινη νοημοσύνη, έστω και σε συμπεριφορικό επίπεδο. Θα μπορεί να προγραμματιστεί ώστε να υποκρίνεται την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου, χωρίς, ωστόσο, τη ριζικά ελεύθερη και δημιουργική ανθρώπινη ματιά. Ούτως ή άλλως, ο άνθρωπος μπορεί να είναι οντολογικά ελεύθερος και δημιουργικός, αλλά στην πλειοψηφία τους, οι άνθρωποι, στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, ούτε δημιουργικοί είναι ούτε επιδιώκουν την ελευθερία τους. Το σύνηθες, λοιπόν, είναι οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται συνεχώς με περιορισμένα μοτίβα, τα οποία επαναλαμβάνουν αδιάλειπτα μέχρι τον θάνατό τους. Οι στιγμές στις οποίες οι άνθρωποι εκπλήσσουν θετικά την κοινωνία, δημιουργώντας νέες ιδέες και καινοτομίες, είναι συνήθως λίγες και περιορισμένες. Αντίθετα, ο στερεοτυπικός τρόπος ζωής αποτελεί την κανονικότητα. Συνεπώς, μια τεχνητή νοημοσύνη που θα επιτύχει κάτι ανάλογο δεν είναι απίθανο να εμφανιστεί σύντομα.
Η εποχή της μοναξιάς του ανθρώπου στον πλανήτη ενδέχεται να έχει ήδη περάσει, καθώς μια μηχανή που θα προσομοιάζει συνεχώς τον άνθρωπο θα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας στο εγγύς μέλλον. Καθώς οι μηχανές νοημοσύνης εξελίσσονται και γίνονται πιο σύνθετες, τα φιλοσοφικά ερωτήματα περί του τι εστί ανθρωπινότητα, συνείδηση, ελευθερία και δημιουργικότητα θα γίνουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Ακολούθως, η ανθρωπότητα θα κληθεί να αναρωτηθεί εκ νέου σε αυτά τα ερωτήματα, θέτοντας νέες ανησυχίες και επανεξετάζοντας την ίδια της την υπόσταση.
Δεληγιάννης Κωνσταντίνος, Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό, ΕΑΠ
