-BRAIN ROT OR NOT?-
Η Oxford University Press επέλεξε το «brain rot» ως τη λέξη της xρονιάς για το 2024, προκαλώντας εύλογο ενδιαφέρον αλλά και ανησυχία. Στη διαδικτυακή κουλτούρα, ο όρος περιγράφει την υποτιθέμενη «φθορά» του νου εξαιτίας της αδιάκοπης, επιφανειακής κατανάλωσης περιεχομένου. Σε μια μετανεωτερική κοινωνία, όπου η αλλαγή είναι ο κανόνας, η ταχύτητα στην πρόσβαση και διακίνηση πληροφοριών αποτελεί βασικό «καύσιμο» της τοποθέτησής μας στον κόσμο. Πώς, όμως, αυτό μεταφράζεται σε πραγματική γνώση; Και πώς επηρεάζει ειδικά τα παιδιά μας;
Ζούμε σε μια εποχή όπου η πληροφορία παρουσιάζεται εύκολα προσβάσιμη και άμεσα αξιοποιήσιμη. Ωστόσο, όσο αυξάνει η ποσότητα, τόσο συχνά μειώνεται το βάθος. Η γνώση τείνει να γίνεται ένα σύνολο αποσπασματικών δεδομένων, κατάλληλων για γρήγορη κατανάλωση ή βραχυπρόθεσμους στόχους.
Η ουσιαστική κατανόηση αντικαθίσταται από «μπουκίτσες» πληροφορίας (memes, viral βίντεο, τίτλοι ειδήσεων) που δεν εντάσσονται σε κάποιο συνεκτικό πλαίσιο. Η ταχύτατη διασπορά πληροφορίας απαιτεί εξίσου γρήγορη επεξεργασία. Έτσι, η κριτική σκέψη δυσκολεύεται να βρει τον χρόνο και τον χώρο της.
Συνήθως επιλέγουμε (ή «επιλέγουν» για εμάς αλγόριθμοι) τις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις ήδη υπάρχουσες αντιλήψεις μας.
Σύμφωνα με τον Michel Foucault, η γνώση δεν είναι ποτέ ουδέτερη ή αθώα. Συνδέεται με μηχανισμούς εξουσίας· θεσμοί, εκπαιδευτικά συστήματα, μέσα ενημέρωσης και ψηφιακές πλατφόρμες διαμορφώνουν το ποια πληροφόρηση διαχέεται και με ποιον τρόπο. Όσοι έχουν την ικανότητα να φιλτράρουν ή να παράγουν «νομιμοποιημένες» πληροφορίες κινούνται πιο γρήγορα στον κόσμο αυτόν.
Το «Brain Rot» στη Ζωή των Παιδιών
Στον κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τεράστιο όγκο πληροφοριών — σε συχνά δελεαστικές, εντυπωσιακές και σύντομες μορφές. Όμως, παρά τη γοητεία των οθονών, όταν τους δοθεί η ευκαιρία, προτιμούν αυθεντικές εμπειρίες στον πραγματικό κόσμο:
Αυτό που βλέπουμε εμείς είναι ότι η εξερεύνηση της φύσης, τα ομαδικά παιχνίδια, οι κατασκευές, προκαλούν πολύ πιο ουσιαστική ενασχόληση και βαθύτερη κατανόηση. Το παιδί ακονίζει την κριτική του σκέψη, τη φαντασία και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων μέσα από τη φυσική αλληλεπίδραση, όχι μονάχα την ψηφιακή. Η άμεση συνεργασία —χωρίς ταχύτατη εναλλαγή «ψηφιακών παραθύρων»— δημιουργεί συναισθήματα ασφάλειας και δημιουργίας.
Ωραία και τι προτείνετε; Να γυρίσουμε στις σπηλιές;
Στο σημείο αυτό, η έννοια της sympoiesis (συν-δημιουργία) προσφέρει μια αισιόδοξη διέξοδο, μακριά από τον απλοϊκό διαχωρισμό «offline» και «online»:
Η Donna Haraway, στο έργο της Staying with the Trouble (2016), εισάγει την έννοια της sympoiesis ως μια διαδικασίας «συν-δημιουργίας» (making-with) που ξεπερνά την ατομικότητα και τοποθετεί τη γνώση, τη μάθηση και την εξέλιξη μέσα σε ευρύτερα, πολυ-ειδικά δίκτυα. Αντί να βλέπουμε τον κόσμο ως ξεχωριστές, αυτόνομες οντότητες, η Haraway προτείνει ότι τα όντα —άνθρωποι, ζώα, τεχνολογίες, περιβάλλον— συμμετέχουν σε μια συνεχή, αλληλοεξαρτώμενη διαδικασία, όπου όλοι επηρεάζουν κι επηρεάζονται. Έτσι, η sympoiesis τονίζει τη συνυφαντική φύση της ζωής: η δημιουργία νοήματος δεν είναι αποτέλεσμα απλής προσθήκης γνώσεων σε μεμονωμένα άτομα, αλλά γεννιέται συλλογικά, από τη διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών παραγόντων, υποκειμένων και πλαισίων.
Στην Ataxia School, η παιδαγωγική μας φιλοσοφία -των κοινών- αντλεί έμπνευση από την ίδια τη λογική της sympoiesis: ακριβώς όπως η Haraway περιγράφει τη γνώση ως αποτέλεσμα «συν-δημιουργίας» μέσα σε ένα δυναμικό περιβάλλον πολλαπλών αλληλεπιδράσεων, έτσι κι εμείς προσεγγίζουμε τη μάθηση ως ένα κοινό «πλέγμα». Μαθητές, εκπαιδευτικοί, φυσικό περιβάλλον, τεχνολογία και κοινωνία αποτελούν αλληλοεξαρτώμενους «κόμβους» ενός ευρύτερου συστήματος. Δεν «διδάσκουμε» απλώς, αλλά συμμετέχουμε στη γέννηση της γνώσης μαζί με τα παιδιά, επιδιώκοντας ουσιαστικές εμπειρίες αντί για αποσπασματική πληροφορία. Μέσα από αυτή την οπτική, κάθε δραστηριότητα —από ένα πείραμα στην τάξη μέχρι μια ψηφιακή αναζήτηση— γίνεται μια πράξη συν-δημιουργίας που δένει τους ανθρώπους και τα υλικά της μάθησης σε ένα ενιαίο, εξελισσόμενο οικοσύστημα.
Ataxia School,
Δημοκρατικό σχολείο του Βουνού,
Για τη ζωή, τη γη, τον πολιτισμό
www.ataxiaschool.com
