Γράφουν οι Βασίλης Κωστάκης και Άλεξ Παζαϊτης, μέλη της ερευνητικής κολεκτίβας P2P Lab, για ένα άλλο τεχνολογικό μέλλον που είναι ήδη εδώ.
Συχνά ακούμε για λύσεις ‘υψηλής τεχνολογίας’ που ανταποκρίνονται στις προκλήσεις του 21ου αιώνα. Από τις έξυπνες πόλεις μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη, τα τεχνολογικά θαύματα υπόσχονται ένα καλύτερο αύριο. Ωστόσο, υπάρχει ένα κρυφό κόστος σε αυτή την τεχνολογική αισιοδοξία που συχνά παραβλέπεται.
Η οικοδόμηση ενός τέτοιου τεχνολογικά προηγμένου μέλλοντος κοστίζει τεράστιες ποσότητες ενέργειας και σπάνιων φυσικών πόρων. Από το κοβάλτιο στις μπαταρίες ιόντων λιθίου μέχρι τις σπάνιες γαίες στις ανεμογεννήτριες και τα ‘έξυπνα συστήματα’, η δίψα μας για νεότερες, συνεχώς πιο γρήγορες και πιο αποτελεσματικές τεχνολογίες επιβαρύνει σημαντικά τον πλανήτη. Και ένα μεγάλο μέρος της βρώμικης δουλειάς της εξόρυξης και ανακύκλωσης πόρων γίνεται μακριά από τα μάτια μας στις αναπτυσσόμενες χώρες, συχνά κάτω από άθλιες εργασιακές και περιβαλλοντικές πρακτικές.
Ταυτόχρονα, το συγκεκριμένο ζήτημα δεν συζητιέται με τη σοβαρότητα που του αξίζει. Οι διάφοροι ευαγγελιστές της υψηλής τεχνολογίας απορρίπτουν οποιαδήποτε κριτική ως οπισθοδρομική και τεχνο-φοβική. Έτσι οι μοναδικές επιλογές στο δημόσιο διάλογο είναι μεταξύ όσων ‘προχωρούν τολμηρά’ (και τυφλά) σε ένα υψηλής τεχνολογίας μέλλον, και αυτών που ‘θέλουν να επιστρέψουμε στις σπηλιές’.
Παρόλα αυτά, στο άλλο άκρο του φάσματος, οι λύσεις ‘ήπιας ή χαμηλής τεχνολογίας’, αν και παρουσιάζουν πολλά πλεονεκτήματα και λύσεις, δεν μπορούν από μόνες τους να αποτελέσουν λύση στην κλίμακα των σύγχρονων προκλήσεων. Αλλά στη μανιασμένη προσπάθειά μας να υιοθετήσουμε τις τελευταίες καινοτομίες, συχνά χάνουμε την αποτελεσματικότητα και την ανθεκτικότητα των απλών, δοκιμασμένων στο χρόνο τεχνολογιών. Ένα κτίριο που έχει σχεδιαστεί με προσοχή για να μεγιστοποιεί το φυσικό φως της ημέρας θα αποδίδει πάντα καλύτερα από το πιο προηγμένο σύστημα ‘έξυπνου φωτισμού’. Αντίστοιχα, η γνώση και η εμπειρία ενός/μίας δασοπόνου για το πόσο ευάλωτο ή υγιές είναι το δάσος που συχνά γνωρίζει από παιδί δεν αντικαθίσταται ποιοτικά από ένα ‘έξυπνο’ σύστημα ανίχνευσης και καταγραφής. Αντίθετα, η υιοθέτηση υψηλών τεχνολογιών σε πολλούς τομείς δεν γίνεται πάντα στη βάση μιας αποτελεσματικής και τεκμηριωμένης λειτουργικότητας, αλλά μάλλον λόγω οικονομικών συμφερόντων.
Η συζήτηση, λοιπόν, γύρω από το τί τεχνολογίες θέλουμε δεν στοχεύει στο να απορρίψουμε την τεχνολογία εξ’ ολοκλήρου, αλλά να εξετάσουμε κριτικά τη σχέση μας με αυτήν. Χρειαζόμαστε μια προσέγγιση ‘μέσης τεχνολογίας’ ή ‘τεχνολογίας του μέτρου’ που συνδυάζει τα καλύτερα στοιχεία της υψηλής και της χαμηλής τεχνολογίας.
Για παράδειγμα, ας εμπνευστούμε από την προσέγγιση εγχειρημάτων όπως το OpenBionics, που αναπτύσσει σχέδια ανοιχτού κώδικα για προσθετικά άκρα και εξωσκελετούς. Μοιράζοντας σχέδια στο διαδίκτυο και βελτιστοποιώντας τα για φθηνά, εύκολα στην προμήθεια υλικά, το OpenBionics δημιουργεί τεχνολογίες που μπορούν να αλλάξουν τη ζωή σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Εργαλεία υψηλής τεχνολογίας όπως η τριδιάστατη εκτύπωση και το λογισμικό ανοιχτού σχεδιασμού συνδυάζονται με μια σχεδιαστική λογική χαμηλής τεχνολογίας, απλότητας, επισκευασιμότητας και προσαρμοστικότητας στις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη.
Εικόνα 1. Μια από τις πρώτες εκδοχές του προσθετικού χεριού OpenBionics. Αντί για καλώδια, αισθητήρες και άλλα προηγμένα ηλεκτρονικά, το χέρι χρησιμοποιεί αναλογική τεχνολογία (κουμπιά) ώστε να προσαρμόζει ο χρήστης/τρία τα πιασίματα με το άλλο του λειτουργικό χέρι. Δεν είναι χαμηλή τεχνολογία όπως ένας γάντζος, που έχει χαμηλό κόστος συντήρησης, χαμηλό οικολογικό αποτύπωμα και δεν χαλάει εύκολα αλλά επιτρέπει λίγα πιασίματα. Δεν είναι, όμως, ούτε υψηλή τεχνολογία όπως ένα προσθετικό χέρι με καλώδια, κυκλώματα και αισθητήρες, το οποίο κοστίζει ακριβά, έχει μεγαλύτερο οικολογικό αποτύπωμα και χαλάει ευκολότερα.
Αντίστοιχα, αγρότες, μηχανικοί και ερευνητές/τριες σε κοινότητες όπως η L’ Atelier Paysan στη Γαλλία, η Farm Hack στις ΗΠΑ, και η Τζουμέικερς στην Ήπειρο, αξιοποιούν τις δυνατότητες των σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών για την τεκμηρίωση και το διαμοιρασμό γνώσης, εμπειρίας και πρακτικών γύρω από τις ήπιες, υπεύθυνες, και μικρής κλίμακας τεχνικές γεωργίας που εφαρμόζουν τοπικά.
Εικόνα 2. Τα σχέδια του εξαρτήματος αυτού είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο ως ψηφιακά κοινά από τον συνεταιρισμό L’ Αtelier Paysan. Έτσι η κάθε κοινότητα μπορεί τοπικά να το κατασκευάσει προσαρμόζοντάς το στις δικές της ανάγκες.
Καθώς ατενίζουμε το μέλλον, χρειαζόμαστε περισσότερες πρωτοβουλίες σαν το OpenBionics και τις κοινότητες γεωργίας ανοικτού σχεδιασμού που αντιπροσωπεύουν μια ‘μέση οδό’ ανάμεσα στην τεχνολογική υπερβολή και την απόρριψη. Με τη δέσμευση για ανοιχτότητα, ένταξη και βιωσιμότητα, μια προσέγγιση μέσης τεχνολογίας προσφέρει ελπίδα για έναν κόσμο που είναι ταυτόχρονα υψηλής τεχνολογίας και ανθρώπινος. Η επιλογή ανάμεσα στην ποιότητα ζωής και την υγεία του πλανήτη είναι ψευδής – με λίγη επινοητικότητα και πολλή φροντίδα, μπορούμε να έχουμε και τα δύο.
Δυστυχώς, μία τέτοια επιλογή δεν είναι η εύκολη λύση και σε καμία περίπτωση η αλλαγή δεν θα έρθει ‘φυσικά’ ή με κάποιον μαγικό τρόπο. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις ψευδείς υποσχέσεις της υψηλής τεχνολογίας, είναι μία επιλογή την οποία μπορούμε να κάνουμε εμείς για τις ζωές μας, αντί να θυσιάζουμε τις επόμενες γενιές στους διάφορους μεσσίες. Σε μια εποχή υπερβολής και απόγνωσης, η μέση τεχνολογία προσφέρει ένα αφήγημα ελπίδας που βασίζεται στην ισορροπία, την ανθεκτικότητα και το νοιάξιμο για το κοινό καλό και όχι σε κενές υποσχέσεις για καινοτομία και ανάπτυξη χωρίς όρια.
Κι αυτή μπορεί να είναι η πιο καινοτόμος ιδέα απ’ όλες.
