Αποσπάσματα από τον λόγο του δραπέτη σκλάβου, πολιτικού ακτιβιστή και πολιτικού θεωρητικού Φρέντερικ Ντάγκλας στα αποκαλυπτήρια του μνημείου για τον Αβραάμ Λίνκολν στις 14 Απριλίου 1876 (Inaugural Ceremonies of the Freedmen’s Memorial Monument to Abraham Lincoln, Washington City, April 14, 1876,St. Louis, 1876, pp. 16-26).
Συμπολίτες, σε όσα είπαμε και κάναμε σήμερα, και σε όσα μπορούμε να πούμε και να κάνουμε στη συνέχεια, αποκηρύσσουμε κάθε αλαζονεία και βεβαιότητα. Εμείς δεν ισχυριζόμαστε ότι δείχνουμε καμία ανώτερη αφοσίωση στον χαρακτήρα, στην ιστορία και τη μνήμη του φημισμένου ονόματος του οποίου το μνημείο εγκαινιάσαμε εδώ σήμερα. Κατανοούμε πλήρως τη σχέση του Αβραάμ Λίνκολν τόσο με εμάς όσο και με τους λευκούς των Ηνωμένων Πολιτειών. Η αλήθεια είναι σωστή και όμορφη ανά πάσα στιγμή και σε όλα τα μέρη, και, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι ποτέ πιο σωστή και όμορφη από όταν μιλάμε για έναν μεγάλο δημόσιο άνδρα του οποίου το παράδειγμα πιθανώς να επαινείται προς τιμή και μίμηση πολύ μετά την αναχώρησή του για τις αγέλαστες σκιές, τις σιωπηλές ηπείρους της αιωνιότητας.
Πρέπει να παραδεχτώ, η αλήθεια με υποχρεώνει να παραδεχτώ, ακόμη και εδώ, ενώπιον του μνημείου που χτίσαμε στη μνήμη του, ότι ο Αβραάμ Λίνκολν δεν ήταν, με την πληρέστερη έννοια της λέξης, ούτε ο άνθρωπος μας ούτε το πρότυπό μας.
Στα συμφέροντά του, στις σχέσεις του, στις συνήθειες της σκέψης του και στις προκαταλήψεις του, ήταν ένας λευκός.
Ήταν κατά κύριο λόγο ο πρόεδρος των λευκών, αφιερωμένος αποκλειστικά στην ευημερία των λευκών. Ήταν έτοιμος και πρόθυμος ανά πάσα στιγμή κατά τα πρώτα χρόνια της κυβέρνησής του να αρνηθεί, να αναβάλει και να θυσιάσει τα δικαιώματα της ανθρωπότητας των έγχρωμων για να προωθήσει την ευημερία των λευκών αυτής της χώρας.
Σε όλη του την παιδεία και το συναίσθημα ήταν ένας Αμερικανός των Αμερικανών.
Ανήλθε στην προεδρία με μία μόνο αρχή, δηλαδή την αντίθεση στην περαιτέρω επέκταση της δουλείας. Τα επιχειρήματά του για την προώθηση αυτής της πολιτικής είχαν ως κίνητρο και πηγή τους την πατριωτική του αφοσίωση στα συμφέροντα της δικής του φυλής. Προκειμένου να προστατεύσει, να υπερασπιστεί και να διαιωνίσει τη δουλεία στις Πολιτείες όπου ήδη υπήρχε, ο Αβραάμ Λίνκολν ήταν το ίδιο έτοιμος με οποιονδήποτε άλλο Πρόεδρο να τραβήξει το σπαθί του έθνους. Ήταν έτοιμος να εκτελέσει όλες τις υποτιθέμενες εγγυήσεις του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών υπέρ του συστήματος της δουλείας οπουδήποτε εντός των δουλοκτητικών Πολιτειών.
Ήταν πρόθυμος να κυνηγήσει, να ανακτήσει και να στείλει τον φυγόδικο σκλάβο στον αφέντη του, και να καταστείλει τον σκλάβο που εξεγείρεται για την ελευθερία, παρότι ο ένοχος αφέντης του είχε ήδη σηκώσει όπλα εναντίον της κυβέρνησης. Ο αγώνας μας δεν βρισκόταν στο επίκεντρο της προσοχής του.
[…] Αγαπητοί πολίτες, ο δικός μας ζήλος και αφοσίωση δεν αποτελούν κάτι το νεογέννητο -απλώς κάτι της στιγμής. Το όνομα του Αβραάμ Λίνκολν ήταν κοντινό και αγαπημένο στις καρδιές μας στις πιο σκοτεινές και πιο επικίνδυνες ώρες της Δημοκρατίας. Δεν νιώσαμε μεγαλύτερη ντροπή όταν τυλίχτηκε στα σύννεφα του σκότους, της αμφιβολίας και της ήττας από όση όταν τον είδαμε να στέφεται με νίκη, τιμή και δόξα. Η πίστη μας σε αυτόν ήταν συχνά βεβαρυμμένη και καταπονημένη στο έπακρο, αλλά ποτέ δεν έσβησε.
Όταν καθυστερούσε στο βουνό· όταν μας είπε, παράδοξα, ότι εμείς ήμασταν η αιτία του πολέμου· όταν μας είπε, ακόμη πιο παράδοξα, ότι έπρεπε να εγκαταλείψουμε τη γη στην οποία γεννηθήκαμε· όταν αρνήθηκε να μας εξοπλίσει για την υπεράσπιση της Ένωσης· όταν, αφού δέχτηκε τις υπηρεσίες μας ως έγχρωμων στρατιωτών, αρνήθηκε να προβεί σε αντίποινα για τις δολοφονίες μας και τα βασανιστήριά μας ως έγχρωμων κρατουμένων· όταν μας είπε ότι θα έσωζε την Ένωση, αν γινόταν, διατηρώντας τη δουλεία· όταν ανακάλεσε τη διακήρυξη της χειραφέτησης του στρατηγού Fremont· όταν αρνήθηκε να απομακρύνει τον δημοφιλή διοικητή του Στρατού του Ποτομάκ τον καιρό της αδράνειας και της ήττας του, ο οποίος έδειχνε μεγαλύτερο ζήλο στις προσπάθειές του να προστατεύσει τη δουλεία παρά να καταστείλει την εξέγερση [των Νότιων δουλοκτητικών Πολιτειών].
Όταν τα είδαμε όλα αυτά, και περισσότερα, μερικές φορές πενθήσαμε, εκνευρισμένοι και πολύ μπερδεμένοι· αλλά οι καρδιές μας είχαν πίστη ενώ πονούσαν και αιμορραγούσαν. Κι αυτό δεν ήταν, ακόμη και εκείνη τη στιγμή, μια τυφλή και παράλογη δεισιδαιμονία. Παρά τη θολούρα και την ομίχλη που τον περιέβαλλε· παρά την ταραχή, τη βιασύνη και τη σύγχυση της στιγμής, καταφέραμε να έχουμε μια ολοκληρωμένη άποψη για τον Αβραάμ Λίνκολν και να λάβουμε εύλογα υπόψη τις συνθήκες της θέσης του. Τον είδαμε, τον μετρήσαμε και τον εκτιμήσαμε. Όχι με βάση τα αδέσποτα λόγια απέναντι σε κακόβουλες και κουραστικές αντιπροσωπείες, οι οποίες συχνά δοκίμαζαν την υπομονή του, όχι από μεμονωμένα γεγονότα αποκομμένα από τις συνδέσεις τους· όχι με μεροληπτικό και ατελές βλέμμα, προσκολλημένο σε ακατάλληλες στιγμές.
Αλλά βάσει μιας πλατιάς διερεύνησης, υπό το πρίσμα της αυστηρής λογικής των μεγάλων γεγονότων, και στη θέα αυτού του θεϊκού στοιχείου που διαμορφώνει τους σκοπούς μας, όσο τραχείς κι αν είναι αυτοί, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι ο καιρός και το πρόσωπο της λύτρωσής μας κάπως συναντήθηκαν στην προσωπικότητα του Αβραάμ Λίνκολν. Δεν είχε σημασία για μας ποια γλώσσα μπορεί να χρησιμοποίησε σε ειδικές περιστάσεις. Δεν είχε σημασία για μας, όταν τον καταλάβαμε πλήρως, αν ήταν γρήγορος ή αργός στις κινήσεις του. Ήταν αρκετό για εμάς ότι ο Αβραάμ Λίνκολν βρέθηκε επικεφαλής ενός μεγάλου κινήματος και έδειξε ζωντανή και ένθερμη συμπάθεια για αυτό το κίνημα, το οποίο, σύμφωνα με τη φύση των πραγμάτων, πρέπει να συνεχιστεί έως ότου η δουλεία καταργηθεί εντελώς και για πάντα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όταν λοιπόν ερωτηθούμε τι σχέση έχουμε με τη μνήμη του Αβραάμ Λίνκολν ή τι σχέση είχε ο Αβραάμ Λίνκολν μαζί μας, η απάντηση είναι έτοιμη, πλήρης και σαφής. Παρότι αγαπούσε τον Καίσαρα λιγότερο από τη Ρώμη, παρότι η Ένωση σήμαινε περισσότερα γι’ αυτόν απ’ ό,τι η ελευθερία μας ή το μέλλον μας, υπό τη σοφή και ευεργετική του διακυβέρνηση, είδαμε τους εαυτούς μας σταδιακά να ορθώνονται από τα βάθη της δουλείας στα ύψη της ελευθερίας και της ανθρωπότητας.
Υπό τη σοφή και ευεργετική του διακυβέρνηση, και με τα μέτρα που ενέκρινε και επέβαλε με πίεση, είδαμε την αιώνια καταδίκη, με τη μορφή της προκατάληψης και της προγραφής, να εξαφανίζεται γρήγορα από το πρόσωπο ολόκληρης της χώρας μας. Υπό την διακυβέρνησή του, και σε εύθετο χρόνο, περίπου όσο πιο σύντομα η χώρα μπορούσε να δεχθεί το παράξενο θέαμα, είδαμε τους γενναίους γιους και τους αδελφούς μας να βγάζουν τα κουρέλια της δουλείας και να ντύνονται παντού με τις μπλε στολές των στρατιωτών του Ηνωμένων Πολιτειών. Υπό την διακυβέρνησή του είδαμε διακόσιες χιλιάδες από τους μελαμψούς και σκονισμένους ανθρώπους μας να ανταποκρίνονται στο κάλεσμα του Αβραάμ Λίνκολν, και με όπλα στους ώμους και αετούς στα κουμπιά τους, να μετρούν τα ψηλά τους βήματα για την ελευθερία και την Ένωση κάτω από τη σημαία.
Υπό τη διακυβέρνησή του είδαμε την ανεξαρτησία της μαύρης δημοκρατίας της Αϊτής -που συγκεκριμένα έγινε στόχος της αποστροφής και της φρίκης- να αναγνωρίζεται πλήρως, και τον υπουργό της, έναν έγχρωμο κύριο, να γίνεται δεκτός με τις δέουσες τιμές εδώ στην πόλη της Ουάσινγκτον. Υπό τη διακυβέρνησή του είδαμε το εσωτερικό δουλεμπόριο, που επί καιρό ταπείνωνε τη χώρα, να καταργείται και τη δουλεία να καταργείται στην περιφέρεια της Κολούμπια. Υπό την διακυβέρνησή του είδαμε για πρώτη φορά τον νόμο κατά του ξένου δουλεμπορίου να επιβάλλεται, και τον πρώτο δουλέμπορο να απαγχονίζεται σαν κάθε άλλο πειρατή ή δολοφόνο.
Υπό τη διακυβέρνησή του, με τη βοήθεια του μεγαλύτερου στρατηγού της εποχής μας, και της έμπνευσής του, είδαμε τις Συνομοσπονδιακές Πολιτείες, που θεμελιώθηκαν στην ιδέα ότι η φυλή μας πρέπει να μείνει σκλαβωμένη, και να μείνουμε δούλοι για πάντα, να συντρίβονται και να σκορπούν στους τέσσερις ανέμους. Υπό την διακυβέρνησή του, και με το πλήρωμα του χρόνου, είδαμε τον Αβραάμ Λίνκολν, αφού πρώτα έδωσε στους δουλοκτήτες το περιθώριο τριών μηνών για να περισώσουν το μισητό δουλοκτητικό τους σύστημα [Σ.τ.Μ. ανακαλώντας την απόσχισή τους από της ΗΠΑ], να συντάσσει το αθάνατο χαρτί [Σ.τ.Μ. εννοεί τη Διακήρυξη της Χειραφέτησης], το οποίο, αν και συγκεκριμένο στη γλώσσα του, ήταν γενικό στις αρχές και τις συνέπειές του, καθιστώντας τη δουλεία αδύνατη για πάντα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αν και περιμέναμε πολύ, τα είδαμε όλα αυτά και πολλά άλλα.
[…] Έχω πει ότι ο Πρόεδρος Λίνκολν ήταν λευκός και συμμεριζόταν τις κοινές προκαταλήψεις των συμπατριωτών του απέναντι στον αγώνα των μαύρων. Κοιτάζοντας πίσω στην εποχή του και την κατάσταση της χώρας του, είμαστε υποχρεωμένοι να παραδεχτούμε ότι αυτή η εχθρική διάθεσή του μπορεί να οριστεί ασφαλώς ως ένα στοιχείο της θαυμαστής επιτυχίας του όσον αφορά την οργάνωση του πιστού αμερικανικού λαού ενόψει της επερχόμενης τεράστιας σύγκρουσης, και την επιτυχή έκβαση αυτής της σύγκρουσης. Η μεγάλη του αποστολή ήταν να πετύχει δύο πράγματα: πρώτον, να σώσει τη χώρα του από τη διάλυση και την καταστροφή. Και, δεύτερον, να απελευθερώσει τη χώρα του από το μεγάλο έγκλημα της δουλείας. Για να κάνει το ένα ή το άλλο, ή και τα δύο, έπρεπε να έχει τη σοβαρή αποδοχή και την ισχυρή συνεργασία των πιστών συμπατριωτών του. Χωρίς αυτήν την πρωταρχική και απαραίτητη προϋπόθεση της επιτυχίας, οι προσπάθειές του μπορεί να αποδεικνύονταν μάταιες και εντελώς άκαρπες.
Αν είχε θέσει την κατάργηση της δουλείας πάνω από τη σωτηρία της Ένωσης, θα είχε αναπόφευκτα απομακρύνει από κοντά του μια ισχυρή τάξη του αμερικανικού λαού και θα καθιστούσε αδύνατη την αντίσταση στην εξέγερση [των Νοτίων]. Από την καθαρή οπτική της κατάργησης της δουλείας, ο κ. Λίνκολν δείχνει καθυστερημένος, κρύος, θαμπός και αδιάφορος. Αλλά μετρώντας τον με βάση το γενικό αίσθημα της χώρας του -ένα αίσθημα που ως πολιτικός δεσμεύτηκε να ακούει- δείχνει σβέλτος, ζηλωτής, ριζοσπαστικός και αποφασιστικός.
Αν και ο κ. Λίνκολν συμμερίστηκε τις προκαταλήψεις των λευκών συμπατριωτών του εναντίον του Νέγρου, είναι σχεδόν απαραίτητο να πούμε ότι στα βάθη της καρδιάς του μισούσε και απεχθανόταν τη δουλεία. Ένας άνθρωπος που μπόρεσε να δηλώσει: «Ελπίζουμε με ζέση, προσευχόμαστε θερμά, αυτή η ισχυρή μάστιγα του πολέμου να εξαφανιστεί σύντομα. Όμως, αν ο Θεός θέλει να συνεχιστεί έως ότου χαθεί όλος ο πλούτος που συσσωρεύτηκε από διακόσια χρόνια δουλείας, και κάθε σταγόνα αίματος που έχυσε το μαστίγιο να πληρωθεί από μια σταγόνα που χύνει το σπαθί, οι κρίσεις του Κυρίου είναι απολύτως αληθείς και δίκαιες», αποδεικνύει τα αισθήματά του σχετικά με το θέμα της δουλείας. Ήταν πρόθυμος, όσο ο Νότος ήταν πιστός, να του αφήνει το μερτικό στη σάρκα, γιατί πίστευε ότι το δικαιούταν βάσει των συμβάσεων της Ένωσης. Όμως πέρα από αυτό, καμία δύναμη στη γη δεν μπορούσε να τον σπρώξει.
Συμπολίτες, οτιδήποτε άλλο σε αυτόν τον κόσμο μπορεί να είναι μερικό, άδικο και αβέβαιο, αλλά ο χρόνος -ο χρόνος!- είναι αμερόληπτος, δίκαιος και σίγουρος στη δράση του. Στον κόσμο του νου, καθώς και στο πεδίο της ύλης, είναι ένας μεγάλος εργάτης και συχνά κάνει θαύματα. Ο ειλικρινής και περιεκτικός πολιτικός, που διακρίνει ξεκάθαρα τις ανάγκες της χώρας του, και προσπαθεί ειλικρινά να κάνει το καθήκον του, παρότι πνιγμένος από τις εναντίον του επιθέσεις, μπορεί με σιγουριά να εμπιστευθεί την πορεία του στην σιωπηλή κρίση του χρόνου.
Λίγοι μεγάλοι δημόσιοι άνδρες υπήρξαν θύματα σκληρότερης καταγγελίας από ό,τι ο Αβραάμ Λίνκολν κατά τη διάρκεια της κυβέρνησής του. Συχνά τραυματιζόταν σε σπίτια φίλων του. Οι επιθέσεις ήταν ογκώδεις και αδιάλειπτες, και από μέσα και από έξω, και από αντίθετες μεριές. Δέχθηκε επίθεση από τους οπαδούς της κατάργησης της δουλείας. Δέχθηκε επίθεση από τους ιδιοκτήτες σκλάβων. Δέχτηκε επίθεση από εκείνους που ζητούσαν ειρήνη με κάθε τίμημα. Δέχθηκε επίθεση, από εκείνους που ζητούσαν πιο έντονη πολεμική προσπάθεια. Δέχθηκε επίθεση επειδή δεν χαρακτήρισε τον πόλεμο ως πόλεμο κατάργησης της δουλείας. Και δέχτηκε πικρή επίθεση γιατί έκανε τον πόλεμο έναν πόλεμο κατάργησης της δουλείας.
Μετάφραση: Αλέξανδρος Σχισμένος
