του Αλέξανδρου Σχισμένου
Οι προνομιούχοι: Σκεφτείτε να πηγαίνετε κρουαζιέρα στο Αιγαίο με έξοδα του στρατού για να ξεσκάσετε από την κούραση της γενοκτονίας ενός εγκλωβισμένου πληθυσμού που πεθαίνει από την πείνα και, ενώ είστε έτοιμοι να αποβιβαστείτε σε ένα γραφικό λιμανάκι για να ξοδέψετε τα σέκελ σας σε λουκούμια, ένα πλήθος ιθαγενών να πραγματοποιεί διαμαρτυρία υπέρ του εγκλωβισμένου πληθυσμού που πεθαίνει από την πείνα στη χώρα που αφήσατε για διακοπές – και να είναι οι διακοπές σας όπως είναι και η εργασία σας: πίσω από την προστασία ένοπλων δυνάμεων καταστολής.
Τώρα σκεφτείτε να είστε στη Γάζα.
Κάθε καλοκαίρι παρακολουθώ με ενδιαφέρον την αυξανόμενη επιτάχυνση, συμπύκνωση, κατάτμηση και εμπορευματοποίηση του τουριστικού χρόνου που συμβαδίζει με τους ρυθμούς οικολογικής και κοινωνικής ερημοποίησης των τουριστικών περιοχών. Είχα αποτολμήσει να ορίσω τον τουριστικό χρόνο ως εξής:
«Διαπιστώνουμε λοιπόν μία κοινή μήτρα του βιομηχανικού, του αποικιοκρατικού και του τουριστικού φαινομένου, που είναι η μήτρα των καπιταλιστικών φαντασιακών σημασιών, δηλαδή της απεριόριστης επέκτασης της ψευδοορθολογικής κυριαρχίας επί της φύσης και της κοινωνίας. Στο πεδίο του κοινωνικού χρόνου αυτό εκφράζεται με την καθιέρωση της χρονικότητας των οικονομικών διεργασιών ως κυρίαρχο μέτρο του δημόσιου χρόνου και την συνεπακόλουθη αντιστροφή των πόλων, του δημόσιου χρόνου σε χρόνο εργασίας και του ιδιωτικού χρόνου σε χρόνο προς διάθεση. Ο τουριστικός χρόνος αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση της επανενσωμάτωσης του ‘ελεύθερου’ ή προς διάθεση χρόνου στον ευρύτερο παραγωγικό κοινωνικό χρόνο, στον οποίο ήδη ανήκει ο χρόνος της εργασίας. Η επανενσωμάτωση συμβαδίζει με την εμφάνιση της φαντασιακής σημασίας της μαζικής κατανάλωσης, που αποτελεί συνάμα το ψυχικό προϊόν και την έσχατη δικαίωση της φαντασιακής σημασίας της μαζικής παραγωγής, καθώς οι καταναλωτικές διεργασίες ενσωματώνονται σε νέες παραγωγικούς τομείς. Ο τουριστικός χρόνος, που παράγεται ως χρόνος προς μαζική κατανάλωση, περιοδικός και καθορισμένος αποτελεί μία σχεδόν καθαρή μορφή του καταναλωτικού χρόνου.»
[Το παρελθόν ως τουριστικός προορισμός, https://philarchive.org/archive/SCH-51]
Συνήθως υποφέρουμε την εμπορευματική διάσταση του τουριστικού χρόνου. Όμως το εφετινό καλοκαίρι διαπιστώνουμε την αποικιοκρατική διάσταση του τουριστικού φαινομένου, δηλαδή την πολιτική του αιχμή και την κατασκευή και χρήση του τουριστικού χρόνου ως εργαλείου κρατικής προπαγάνδας και κοινωνικής πειθάρχησης όχι στο πλαίσιο της εμπορευματικής σχέσης αλλά στο πλαίσιο της πολεμικής κινητοποίησης.
Ο τουρισμός ως συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα. Είναι μια διάσταση που συνήθως δεν προβάλλει στο προσκήνιο του οργανωμένου τουρισμού, καθώς φαινομενικά αντίκειται στο φαντασιακό της ατομικής αναψυχής και ξεγνοισιάς που αποτελεί το κυρίαρχο πρότυπο του τουριστικού χρόνου. Ωστόσο ακριβώς αυτή η επιφανειακή «αθωότητα του προϊόντος» καθιστά τον οργανωμένο τουρισμό προνομιακό πεδίο κρατικών παροχών και άνωθεν κατηγοριοποίησης των κοινωνικών ομάδων. Τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού, καταρχάς κατάκτηση, όπως εξάλλου και οι θεσμισμένες διακοπές, του εργατικού κινήματος στην συγκρουσιασκή ιστορική διαπραγμάτευση με τους γραφειοκράτες και τους κεφαλαιοκράτες, κατά δεύτερον αντανακλούν, ενισχύουν και προβάλλουν διττά, τόσο εγχώρια όσο και στο εξωτερικό, τον χαρακτήρα, το αφήγημα και τους πολιτικούς σχεδιασμούς του εκάστοτε καθεστώτος.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ου αιώνα, όταν διαδέχθηκαν πραξικοπηματικά τις ασθενείς αντιπροσωπευτικές ολιγαρχίες κατανόησαν κατευθείαν τη δυνατότητα αυτή.
Σε μια μυστική έκθεση που έστειλε στον Μουσολίνι το 1931, ο κυβερνητικός επίτροπος Σούβιτς, τόνισε τον σημαντικό πολιτικό ρόλο που διαδραματίζει ο τουρισμός, καθώς «αποτελεί την καλύτερη προπαγάνδα [του φασισμού] και την πιο αποτελεσματική άρνηση των παράλογων συκοφαντιών του εξωτερικού εναντίον της χώρας μας». [Bosworth, Richard J. B. “Tourist Planning in Fascist Italy and the Limits of a Totalitarian Culture.” Contemporary European History 6, No. 1 (1997): 1–25. [σελ. 15]
Η φασιστική Ιταλία υιοθέτησε αμέσως τη συμβουλή του, ιδρύοντας την Opera Nazionale Dopolavoro (OND) ιδρύθηκε με σκοπό την πειθάρχηση και κατήχηση του ιταλικού πληθυσμού μέσω αθλητικών δραστηριοτήτων και ομαδικών τουριστικών εκδρομών.
Το 1933, η ναζιστική Γερμανία ακολούθησε το παράδειγμα και θέσπισε την καθεστωτική οργάνωση «Δύναμη μέσω της χαράς» (Kraft durch Freude, KdF), με στόχο να συμβάλει στην αύξηση της δημοτικότητα του καθεστώτος μέσω το επιχορηγούμενου τουρισμού μέσω ομαδικών ταξιδιών.
Παρόμοια προγράμματα είχαν, παρομοίως και τα σταλινικά καθεστώτα.
Εντάσσονται οι οργανωμένες κρουαζιέρες των Ισραηλινών, που προκαλούν τόσες αντιδράσεις στους ντόπιους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου, σε παρόμοιο πλαίσιο; Οι ίδιες οι εικόνες το επιβεβαιώνουν. Η οργανωμένη παρουσία των Ισραηλινών επιβατών του Iris Crown δεν θύμιζε την παραδοσιακή εικόνα του ξέγνοιαστου καταναλωτή τουρίστα αλλά οργανωμένη πολιτική παρέμβαση με συνθήματα, σημαίες και προπαγάνδα του IDF.
Δεν είναι τυχαίο βέβαια, ότι διατίθενται προγράμματα οργανωμένου τουρισμού στην Ελλάδα όπως το Project “Breathe” για απόμαχους της γενοκτονίας της Γάζας, που υπόσχονται μια «θεραπευτική» εμπειρία μετά την εμβάπτιση στη δολοφονία άμαχου πληθυσμού. Ο ανθρωπότυπος του πολεμιστή που απολαμβάνει διακοπές ως ανταμοιβή για την πειθάρχηση στη γενοκτονία διαφέρει ουσιαστικά από τον ανθρωπότυπο του εξατομικευμένου καταναλωτή.
Δεν είναι τυχαίο βέβαια, ότι οι ακροδεξιοί Ισραηλινοί αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες οργανωμένου τουρισμού στην Ελλάδα όπως το Project “Breathe” για απόμαχους της γενοκτονίας της Γάζας, που υπόσχονται μια «θεραπευτική» εμπειρία μετά την εμβάπτιση στη δολοφονία άμαχου πληθυσμού. Ο ανθρωπότυπος του πολεμιστή που απολαμβάνει διακοπές ως ανταμοιβή για την πειθάρχηση στη γενοκτονία διαφέρει ουσιαστικά από τον ανθρωπότυπο του εξατομικευμένου καταναλωτή.
Καταρχάς πρόκειται για ομαδικό τουριστικό χρόνο οργανωμένο με αυστηρά εθνικιστικές και πολιτικές παραμέτρους και σκοπό να ενισχύσει τους δεσμούς πειθαρχίας και να τιθασεύσει το όποιο ατομικό ηθικό σκίρτημα μέσω της καταναλωτικής αδηφαγίας. Πρόκειται για το τελικό στάδιο στην κατασκευή του πειθαρχημένου κρατικού δολοφόνου, το στάδιο της ηδονιστικής χαύνωσης.
Αφορά κάθε τουρίστα από το Ισραήλ το παραπάνω; Ασφαλώς όχι, αφορά συγκεκριμένα τα οργανωμένα γκρουπ με τα κρουαζιερόπλοια και τους τουρίστες των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων που εκτελούν τη γενοκτονία στη Γάζα. Αφορά την καταγωγή των τουριστών; Όχι, αφορά την οργανωμένη παρουσία των απόμαχων του Ισραηλινού στρατού και την προβολή της γενοκτονικής προπαγάνδας μέσω της πολιτικής των κρουαζιερόπλοιων.
Ενώ διεξάγεται πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο στο Ισραήλ για την πλήρη κατοχή της Γάζας, ακόμα και ο Jeremy Ben Ami, πρόεδρος του εβραϊκού λόμπι στις ΗΠΑ J Street, γράφει: «Μέχρι τώρα, προσπάθησα να αποφεύγω, όταν με προκαλούσαν, να αποκαλέσω αυτό το γεγονός γενοκτονία. Ωστόσο, έχω πειστεί λογικά από νομικά και ακαδημαϊκά επιχειρήματα ότι τα διεθνή δικαστήρια θα διαπιστώσουν κάποια μέρα ότι το Ισραήλ έχει παραβιάσει τη διεθνή σύμβαση για τη γενοκτονία».
Σε αυτό αντιδρούν οι ντόπιες κοινωνίες και αυτό εκφράζουν οι βίαιες συμπεριφορές και τα επεισόδια που προκαλούν οι οργανωμένοι στρατευμένοι τουρίστες του Ισραήλ με τα κρουαζιερόπλοια.
Επεισόδια που επεκτείνονται στο ανώτατο επίπεδο, με τον πρέσβη του Ισραήλ στην Ελλάδα Νόαμ Κατζ να κατηγορεί τον δήμο Αθηναίων ότι «δεν κάνει αρκετά για να προστατεύσει την πόλη του από τις οργανωμένες μειονότητες. Δεν καθαρίζει την πόλη και κάνει τους ισραηλινούς τουρίστες να μην αισθάνονται άνετα».
Τέτοια επίσημη παρέμβαση για την δυσανεξία των τουριστών είναι ανεπανάληπτη.
Ακόμη και η απάντηση ενός συντηρητικού θεσμού όπως ο δήμος Αθηναίων αποκαλύπτει την αποικιοκρατική διάσταση του Ισραηλινού οργανωμένου τουρισμού:
«Ως δημοτική αρχή της πόλης, έχουμε αποδείξει την ενεργή αντίθεσή μας στη βία και τον ρατσισμό και δε δεχόμαστε μαθήματα δημοκρατίας, από όσους σκοτώνουν αμάχους και παιδιά στις ουρές των συσσιτίων, απ’ όσους οδηγούν στον θάνατο καθημερινά δεκάδες ανθρώπους στη Γάζα, από βόμβες, πείνα και δίψα».
Ακόμη και στο πιο επίσημο επίπεδο.
