Μετάφραση – Εισαγωγικό κείμενο: Φοίβος Καράγιωργας
Οι «7 κανόνες διάδοσης των ρατσιστικών ιδεών στη Γαλλία» είναι ένα διαχρονικό άρθρο του Ζακ Ρανσιέρ το οποίο αποκρυσταλλώνει με μεγάλη ευστοχία τη δημόσια ρητορική που επικρατεί στα γαλλικά ΜΜΕ, τα οποία συντονίζονται αυτή την περίοδο με τον επερχόμενο πρώτο γύρο των εκλογών τον Απρίλιο του 2022. Από τις αρχές του 2020, άρχισαν σταδιακά οι ανακοινώσεις των υποψηφίων για τις εκλογές, με αυτές να πληθαίνουν το δεύτερο εξάμηνο του 2021. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η εμφάνιση και η διάχυση των απόψεων του Ερίκ Ζεμούρ, ενός γκωλιστή κατά τα λεγόμενα του δημοσιογράφου, προκαλεί ανακατατάξεις στον δημόσιο λόγο πιέζοντας περαιτέρω το κόμμα της Μ. Λεπέν αλλά και τις υπόλοιπες δεξιές παρατάξεις. Αναμένεται σύντομα η ανακοίνωση ή όχι της υποψηφιότητάς του ως Προέδρου για τις επερχόμενες εκλογές. Ένα συνονθύλευμα από ρατσιστικές, ξενοφοβικές, μισογυνικές απόψεις καθώς και συνωμοσιολογίες συνθέτουν το πολιτικό του προφιλ ενώ η διάχυση των ιδεών του στα ΜΜΕ είναι ραγδαία. Έχοντας καταβολές μεταξύ άλλων και από την Αλγερία, ο Ερίκ Ζεμούρ είναι αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του εσωτερικευμένου ρατσισμού και της ιεραρχίας της γαλλικής κοινωνίας. Ο λόγος που χρησιμοποιεί σε συνδυασμό με μια αισθητικοποιημένη καταγγελία των ρατσιστικών ιδεών εν γένει από τα ΜΜΕ, παράγει μια δυναμική που δρα καταλυτικά στη διάχυση του ρατσισμού στην κοινωνία.
Αυτός ο κλειστός κύκλος αυτοεπιβεβαίωσης των ρατσιστικών ιδεών έρχεται να ενισχυθεί από το γεγονός ότι οι ίδιοι οι ρατσιστές βάλλονται κατά της «πολιτικής ορθότητας» που χαρακτηρίζει τους αντιπάλους τους. Η ανάλυση του τρόπου λειτουργίας αυτού του φαύλου κύκλου του καθημερινού αλλά και τηλεοπτικού και πολιτικού λόγου αναλύεται εξαιρετικά στοχευμένα από τον Ζακ Ρανσιέρ. Η ανάλυση της μικρής διαστροφής και των μικρών μετατοπίσεων που χαρακτηρίζει αυτόν τον λόγο, έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο διότι βοηθάει στη δημιουργία αντανακλαστικών απέναντι σε ρατσιστικές απόψεις και συμπεριφορές που είναι δύσκολο να ταυτοποιηθούν, αλλά διότι αυτός ο συγκεκριμένος λόγος αποτελεί και έναν όλο και περισσότερο δημόσιο λόγο τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία. Οι καταγγελίες ενάντια στην «ισλαμοαριστερά» και τον «πολιτικό καθωσπρεπισμό» δεν αφορούν μόνο την ακροδεξιά και τα φασιστικά μορφώματα αλλά και ένα μεγάλο τμήμα και τα μέλη των ψηφοφόρων των κομμάτων της γαλλικής βουλής και των πολιτών της χώρας.
Ακολουθεί το σχετικό κείμενο του Ζακ Ρανσιέρ:
Η διάδοση των ρατσιστικών ιδεών στη Γαλλία σήμερα φαίνεται να αποτελεί εθνική προτεραιότητα. Οι ρατσιστές επενδύουν σε αυτό – κάτι το οποίο είναι και το λιγότερο που μπορούν να κάνουν. Όμως, οι προσπάθειες των προπαγανδιστών μιας ιδέας έχουν όρια, σε μια εποχή που υπάρχει δυσπιστία απέναντι στις ιδέες, και οι ίδιοι συχνά χρειάζονται τον ανταγωνισμό των αντιπάλων τους για να τα ξεπεράσουν.
Αυτή είναι η αξιοσημείωτη πτυχή της γαλλικής κατάστασης: πολιτικοί, δημοσιογράφοι και ειδικοί όλων των ειδών έχουν καταφέρει να βρουν τα τελευταία χρόνια αρκετά αποτελεσματικούς τρόπους να χρησιμοποιούν τον αντιρατσισμό τους ώστε να προπαγανδίζουν εντατικότερα τις ρατσιστικές ιδέες. Όλοι οι κανόνες που περιγράφονται εδώ χρησιμοποιούνται ήδη. Ωστόσο, χρησιμοποιούνται συχνά με εμπειρικό και άναρχο τρόπο, χωρίς σαφή επίγνωση της χρήσης τους. Ως εκ τούτου, για να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητά τους, φάνηκε σκόπιμο να παρουσιαστούν στους δυνητικούς χρήστες τους με σαφή και συστηματική μορφή…
Κανόνας 1oς – Εντοπίστε ρατσιστικές δηλώσεις σε καθημερινή βάση και δώστε τους τη μέγιστη δυνατή δημοσιότητα. Σχολιάστε τες εκτενώς, ρωτήστε αδιάκοπα γι’ αυτές τις μεγάλες δηλώσεις του κόσμου, αλλά και στον δρόμο. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι ένας ρατσιστής ηγέτης, απευθυνόμενος στα στρατεύματά του, αφήνει να του ξεφύγει πως υπάρχουν μεταξύ μας πολλοί τραγουδιστές με σκούρα επιδερμίδα και πολλά ξενόφερτα ονόματα μέσα στην εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Γαλλίας. Μπορεί να θεωρείτε ότι αυτή η πληροφορία δεν είναι πραγματικά κάτι ιδιαίτερο και ότι επίσης είναι κοινός τόπος για έναν ρατσιστή να μιλά με ρατσιστές και να τους λέει ρατσιστικά πράγματα. Αυτή η στάση σας θα είχε δύο ατυχείς συνέπειες: πρώτον, θα σήμαινε ότι δεν θα καταφέρνατε να επιδείξετε τη συνεχή επαγρύπνησή σας ενάντια στη διάδοση ρατσιστικών ιδεών· δεύτερον, θα σήμαινε ότι αυτές οι ιδέες θα ήταν λιγότερο πιθανό να διαδοθούν. Ωστόσο, αυτό που είναι σημαντικό είναι να μιλάμε πάντα για αυτές, διότι θέτουν το μόνιμο πλαίσιο για όλα όσα βλέπουμε και ακούμε. Μια ιδεολογία δεν είναι πρωτίστως θέσεις, αλλά αισθητές αποδείξεις. Δεν χρειάζεται να υποστηρίξουμε τις ιδέες των ρατσιστών. Αρκεί να βλέπουμε διαρκώς αυτά που μας κάνουν να βλέπουμε, να μιλάμε συνέχεια για αυτά που μας μιλούν, διότι ακόμα και αρνούμενοι τις «ιδέες» τους, αποδεχόμαστε το δεδομένο που αυτές μας επιβάλλουν.
Κανόνας 2oς – Μην παραλείπετε ποτέ να συνοδεύετε κάθε μια από αυτές τις αποκαλύψεις με την πιο έντονη αγανάκτησή σας. Αυτός ο κανόνας είναι πολύ σημαντικό να γίνει καλά κατανοητός. Πρόκειται για την εξασφάλιση ενός τριπλού αποτελέσματος: πρώτον, οι ρατσιστικές ιδέες πρέπει να ευτελίζονται μέσω της συνεχούς διάδοσής τους· δεύτερον, πρέπει να καταγγέλλονται συνεχώς για να διατηρούν τη δύναμη του σκανδάλου και της έλξης τους· τρίτον, αυτή η καταγγελία πρέπει να εμφανίζεται από μόνη της ως μια δαιμονοποίηση, η οποία κατηγορεί τους ρατσιστές ότι λένε κάτι που είναι στην πραγματικότητα αυτονόητο. Ας πάρουμε πάλι το παράδειγμά μας: θα μπορούσατε να θεωρήσετε τετριμμένη την ανάγκη του κ. Λεπέν να επισημάνει αυτό που όλοι μπορούν να δουν με γυμνό μάτι, ότι ο τερματοφύλακας της γαλλικής εθνικής ομάδας έχει μαύρο δέρμα [1]. Θα χάνατε έτσι το ουσιαστικό αποτέλεσμα: να αποδείξετε ότι είναι ένα έγκλημα για στους ρατσιστές το ότι λένε κάτι που ο καθένας μπορεί να δει με γυμνό μάτι.
Κανόνας 3ος – Να επαναλαμβάνετε σε κάθε περίσταση: υπάρχει ένα πρόβλημα μεταναστών που πρέπει να λυθεί προκειμένου να καταπολεμηθεί ο ρατσισμός. Οι ρατσιστές δεν ζητούν τίποτα περισσότερο από αυτό: να αναγνωρίσουν ότι το πρόβλημά τους είναι όντως πρόβλημα και μάλιστα «το» πρόβλημα. Υπάρχουν πράγματι πολλά προβλήματα με τους ανθρώπους που έχουν έγχρωμο δέρμα και προέρχονται από τις πρώην γαλλικές αποικίες. Αλλά όλα αυτά δεν αποτελούν ένα πρόβλημα μεταναστών, για τον απλούστατο λόγο ότι ο όρος «μετανάστης» είναι μια ασαφής έννοια που καλύπτει ετερογενείς κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένων πολλών Γάλλων που γεννήθηκαν στη Γαλλία από Γάλλους γονείς. Το να ζητάμε να λυθεί το «πρόβλημα των μεταναστών» με νομικά και πολιτικά μέτρα σημαίνει να ζητάμε κάτι εντελώς αδύνατο. Όμως, ζητώντας το, πρώτον, συναινεί κανείς στην αοριστία της φιγούρας του ανεπιθύμητου και, δεύτερον, αποδεικνύουμε ότι είμαστε ανίκανοι να κάνουμε κάτι ενάντια στους ανεπιθύμητους και ότι μόνο οι ρατσιστές προτείνουν λύσεις.
Κανόνας 4ος – Επιμείνετε στην ιδέα ότι ο ίδιος ο ρατσισμός έχει αντικειμενική βάση, ότι είναι αποτέλεσμα της κρίσης και της ανεργίας και ότι μπορεί να εξαλειφθεί μόνο με την εξάλειψή τους. Δίνεται με αυτόν τον τρόπο και μια επιστημονική νομιμοποίηση. Και εφόσον η ανεργία αποτελεί πλέον δομική προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία των οικονομιών μας, το συμπέρασμα προκύπτει τελείως φυσικά: αν δεν μπορούμε να εξαλείψουμε τη «ριζική» αιτία του ρατσισμού, το μόνο πράγμα που μπορεί να γίνει είναι να εξαλειφθεί η περιστασιακή αιτία του, στέλνοντας τους μετανάστες πίσω στις χώρες από τις οποίες ήρθαν, μέσω αδιάβλητων και αντικειμενικών ρατσιστικών νόμων. Αν ένας επιφανειακός νους αντιτείνει ότι διάφορες χώρες με παρόμοια ποσοστά ανεργίας δεν έχουν ρατσιστικά ξεσπάσματα όπως εμείς, ζητήστε του να βρει τι θα μπορούσε ενδεχομένως να διαφοροποιεί αυτές τις χώρες από τη δική μας. Η απάντηση είναι προφανής: δεν έχουν πάρα πολλούς μετανάστες όπως εμείς.
Κανόνας 5ος – Προσθέστε ότι ο ρατσισμός είναι το αποτέλεσμα των κοινωνικών στρωμάτων που αποδυναμώνονται από τον οικονομικό εκσυγχρονισμό, εκείνων που υστερούν στην πρόοδο, των «μικρών λευκών» κ.λπ. Αυτός ο κανόνας συμπληρώνει τον προηγούμενο. Έχει το επιπρόσθετο πλεονέκτημα ότι δείχνει πως οι αντιρατσιστές έχουν τα ίδια αντανακλαστικά με τους ρατσιστές αναφορικά με «κατώτερες φυλές», στιγματίζοντας έτσι τους «οπισθοδρομικούς» του ρατσισμού. Αντιμετωπίζει επίσης αυτούς τους «οπισθοδρομικούς» αποκαλύπτοντας τη διπλή τους περιφρόνηση, από τη μια για τις κατώτερες φυλές και από την άλλη δείχνοντας ότι οι αντιρατσιστές των πλούσιων περιοχών προσποιούνται ότι τους δίνουν μαθήματα αντιρατσισμού.
Κανόνας 6ος – Κάνετε καλέσματα για συναίνεση όλων των υπεύθυνων πολιτικών κατά του ρατσιστικού λόγου. Καλέστε συνεχώς τους κυβερνώντες να αποστασιοποιηθούν απόλυτα από αυτόν. Είναι σημαντικό οι πολιτικοί αυτοί να λάβουν το αντιρατσιστικό πιστοποιητικό που θα τους επιτρέψει να εφαρμόσουν με αποφασιστικότητα και να βελτιώσουν, αν χρειαστεί, τους ρατσιστικούς νόμους που αποσκοπούν, φυσικά, στον περιορισμό του ρατσισμού. Είναι επίσης σημαντικό ότι η ρατσιστική ακροδεξιά εμφανίζεται ως η μόνη συνεπής δύναμη που τολμά να πει δυνατά αυτό που σκέφτονται οι άλλοι ή να προτείνει ειλικρινά αυτό που κάνουν με ντροπή. Τέλος, είναι σημαντικό να φαίνεται ότι είναι θύμα της συνωμοσίας όλων όσοι βρίσκονται στην εξουσία.
Κανόνας 7ος – Ζητήστε νέους αντιρατσιστικούς νόμους που θα καθιστούν δυνατή την τιμωρία της ίδιας της πρόθεσης υποκίνησης του ρατσισμού, ένα εκλογικό σύστημα που θα εμποδίζει την ακροδεξιά να έχει έδρες στο Κοινοβούλιο και όλα τα παρόμοια μέτρα. Αρχικά, οι κατασταλτικοί νόμοι μπορούν πάντα να χρησιμοποιηθούν ξανά. Έπειτα, θα αποδείξετε ότι η δημοκρατική σας νομιμότητα (légalité republicaine) συμμορφώνεται ανάλογα με την ευκολία των περιστάσεων. Τέλος, θα αφιερώσετε στους ρατσιστές τον ρόλο των μαρτύρων της αλήθειας, που καταπιέζονται για το έγκλημα της γνώμης από ανθρώπους που φτιάχνουν τους νόμους όποτε τους βολεύουν.
Εν ολίγοις, πρόκειται να βοηθήσουμε στην εξάπλωση του ρατσισμού με τρεις τρόπους: κάνοντας την κοσμοθεωρία του όσο το δυνατόν ευρύτερα γνωστή, δίνοντάς του τη θέση του που αρμόζει σε έναν οσιομάρτυρα, δείχνοντας ότι μόνο ο σοβαρός ρατσισμός μπορεί να μας σώσει από τον βρώμικο ρατσισμό.
Το τριπλό αυτό έργο εκτελείται ήδη με αξιοσημείωτη επιτυχία. Αλλά, με τη μέθοδο, μπορούμε πάντα να τα καταφέρουμε καλύτερα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Ο Ranciere αναφέρεται στα παράπονα που έκανε ο Le Pen senior σχετικά με το χρώμα του δέρματος του Bernard Lima, τερματοφύλακα της εθνικής ομάδας της Γαλλίας που κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1998.
Ο Jacques Rancière είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII.
Πηγή στα γαλλικά: Le Monde, Jacques Rancière, 21-03-1997
