Zapata Vive! Ο Ζαπάτα και η Κομμούνα της Μορέλος

0

Στις 10 Απρίλη του 1919 δολοφονείται ο Εμιλιάνο Ζαπάτα – μία από τις σημαντικότερες φιγούρες της Μεξικανικής Επανάστασης, αλλά και εμπνευστής πολλών σύγχρονων κινημάτων του Μεξικού και όχι μόνο. Η κληρονομιά του είναι ιδιαίτερα εμφανής στο κίνημα των Ζαπατίστας, το οποίο πήρε το όνομά του από τον ίδιο, ταυτιζόμενο με το σύνθημά του και στρατηγικό στόχο «Γη και Ελευθερία» (Tierra y Libertad). Με αφορμή αυτή τη μαύρη επέτειο φωτίζουμε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ελευθεριακές και προταγματικές εμπειρίες της Μεξικανικής Επανάστασης, την αποκαλούμενη «Κομμούνα της Μορέλος», στη δημιουργία της οποίας ο Ζαπάτα έπαιξε βασικό ρόλο.

Από το 1913 έως το 1917, εν μέσω της Μεξικανικής Επανάστασης, οι αγρότες της περιοχής Μορέλος, με επικεφαλής τον Εμιλιανό Ζαπάτα, εφάρμοσαν ένα εναλλακτικό πολιτικο-οικονομικό σύστημα. Υπήρχαν τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά αυτού που ο συγγραφέας Adolfo Gilly ονομάζει «η Κομμούνα της Μορέλος», κάνοντας έτσι μια αναλογία με την Παρισινή Κομμούνα του 1871: 1. η ριζική ανακατανομή της γης, 2. η δημιουργία δομών άμεσης δημοκρατίας, 3. η στρατιωτική άμυνα του νέου εναλλακτικού συστήματος από τον ίδιο τον εξεγερμένο ένοπλο λαό.

1. Η Ζαπατική Επανάσταση απαλλοτρίωσε, χωρίς αποζημίωση, τις μεγάλες περιουσίες και τους μύλους ζάχαρης στην πολιτεία της Μορέλος. Αγροτικές επιτροπές «παρέδωσαν όλη τη γη στα χωριά, συλλογικοποίησαν τους μύλους ζάχαρης και ουσιαστικά εξάλειψαν την καπιταλιστική και γαιοκτησιακή τάξη. Όλοι οι καπιταλιστές και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες που ζούσαν στη περιοχή έφυγαν στο εξωτερικό ή στην πρωτεύουσα». Τα απαλλοτριωμένα εργοστάσια ζάχαρης διοικούνταν με όρους αυτοδιαχείρισης από τους εργαζόμενους, αποδεικνύοντας «ότι η βιομηχανία μπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί χωρίς τα αφεντικά» (Gilly 2005: 241, 245-46, 289-90).

Υπήρχε μια τάση μεταξύ των αγροτών, αφού είχαν αποκτήσει γη, να καλλιεργούν για δική τους κατανάλωση και προς πώληση στην τοπική αγορά. Αλλά ο Ζαπάτα πίστευε ότι οι αγρότες θα έπρεπε επίσης να παράγουν ζάχαρη και για εξαγωγή, προκειμένου να στηρίξουν περαιτέρω την τοπική οικονομία. Ελήφθησαν μέτρα για την ενθάρρυνση της παραγωγής ζάχαρης, αλλά με περιορισμένη επιτυχία (Gilly 2005 245-46).

2. Στα χωριά τα οποία βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Ζαπατικών, δημιουργήθηκαν δομές αυτοκυβέρνησης. Οι κάτοικοι κάθε χωριού συναντιόντουσαν κάθε μήνα για να συζητούν και να αποφασίζουν για θέματα που θεωρούσαν σημαντικά και εξέλεγαν εκπροσώπους που να συμμετέχουν στα δημοτικά συμβούλια, τα οποία με τη σειρά τους εξέλεγαν εκπροσώπους για να τους εκπροσωπήσουν σε επίπεδο περιφέρειας.

Παράλληλα με αυτές τις δομές αυτοκυβέρνησης, τα χωριά σχημάτιζαν επιτροπές που δημιουργούσαν δημοτικά σχολεία για παιδιά και νυχτερινά σχολεία για ενήλικες, αλλά και λειτουργούσαν ως επιτροπές για την αντιμετώπιση καθημερινών προβλημάτων (Gilly 2005: 268-72, 290-92). Αναφορικά με αυτές τις επιτροπές, ο Gilly γράφει: «Καθώς κάθε επιτροπή χωριού αποκτούσε εμπειρία, αναλάμβανε όλο και περισσότερα καθήκοντα: να διαβάζει και να εξηγεί τις δηλώσεις των επαναστατικών εδρών, να λύνει διαφορές μεταξύ των χωρικών και να οργανώνει ομιλίες επαναστατικών λεκτόρων. Εν ολίγοις, λειτουργούσαν ως επιτροπές αγροτών για όλα τα πολιτικά ζητήματα και τα καθημερινά προβλήματα της αγροτικής ζωής» (2005: 271).

Οι δομές της αυτοκυβέρνησης της Κομμούνας της Μορέλος ήταν επί της ουσίας πιο συμμετοχικές από τις δομές της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας», οι οποίες περιορίζουν τη λαϊκή συμμετοχή στις εκλογές και όπου οι ψηφοφόροι επιλέγουν μεταξύ υποψηφίων με τους οποίους δεν έχουν τη δυνατότητα να συναποφασίζουν σε συνελεύσεις χωριών, δήμων ή επαρχιών.

3. Καθώς παρατηρούμε τις επαναστατικές διαδικασίες στον κόσμο, βλέπουμε ότι οι επαναστάσεις που μπορούν να διατηρηθούν χαρακτηρίζονται από την ανάπτυξη κάποιας δομής λαϊκής ένοπλης αυτοάμυνας. Αυτό συνέβη στη Μορέλος: ο στρατός του κράτους απελάθηκε, τουλάχιστον για μια χρονική περίοδο, και οι λειτουργίες της προστασίας των χωριών και της γης, καθώς και η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών αναλήφθηκαν από τον Νότιο Απελευθερωτικό Στρατό του Ζαπάτα, έναν στρατό αποτελούμενο και οδηγούμενο κυρίως από αγρότες (Gilly 2005: 56-57, 62-63, 66, 72, 290).

Η Κομμούνα της Μορέλος αποτέλεσε μια περιφερειακή εναλλακτική ενάντια στην επίσημη κυβέρνηση του Carranza στην Πόλη του Μεξικού. Μόλις ο στρατός του Πάντσο Βίγια στον βορρά εξαλείφθηκε ως σοβαρή απειλή, η κυβέρνηση Carranza ανέλαβε να καταστέλλει και την Κομμούνα της Μορέλος. Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1916, ο κρατικός στρατός καταλαμβάνει τις μεγάλες πόλεις της περιφέρειας, σκοτώνοντας εκατοντάδες, συμπεριλαμβανομένων μαχητών και αμάχων, γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων.

Ο στρατός του Ζαπάτα οργανώνεται σε μικρές ανταρτικές μονάδες των 100 ή 200 και με τη βάση του στον τοπικό πληθυσμό καταφέρνει να ελέγχει την επαρχία. Στα τέλη όμως του 1918, μετά τον ιό της influenza που σκότωσε χιλιάδες, ο κρατικός στρατός ξεκίνα μια νέα επίθεση και καταλαμβάνει τους περισσότερους σημαντικούς κατοικημένους τόπους, αναγκάζοντας τον στρατό των Ζαπατικών να υποχωρήσει στα βουνά. Αυτή η κατάσταση προκαλεί διάλυση, συγχύσεις και αντιφάσεις στο εσωτερικό του. Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα, απελπισμένος, πέφτει σε ενέδρα στημένη από την κυβέρνηση και δολοφονείται στις 10 Απριλίου 1919.

Έτσι, τελειώνει η επανάσταση των αγροτών της Μορέλος (Gilly 2005: 261-66, 284-88).

Αναφορές:
Gilly, Adolfo. 2005.  The Mexican Revolution. New York: The New Press και http://www.globallearning-cuba.com/blog-umlthe-view-from-the-southuml/the-morelos-commune

Δημοσίευση: Yavor Tarinski

Αφήστε ένα σχόλιο

14 − two =