Δεληγιάννης Κωνσταντίνος
Σε ένα παλαιότερο κείμενό μου, που δημοσιεύθηκε στη διαδικτυακή σελίδα του Αυτολεξεί με τίτλο «Η Αέναη Επιστροφή στην Ετερονομία», είχα προσπαθήσει να περιγράψω τη σημασία της γονεϊκής φιγούρας (σε φαντασιακό επίπεδο) στις ετερόνομες κοινωνίες. Είχα καταλήξει στη διαπίστωση ότι η ανθρωπότητα, στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, αναζητά μια φαντασιακή γονεϊκή φιγούρα, η οποία λειτουργεί ως αφέντης/καθοδηγητής, δηλαδή ως εκείνος που κατευθύνει τον ανθρώπινο βίο. Στην Ελλάδα, μια χώρα που χαρακτηρίζεται από την απουσία χειραφετητικών κινημάτων, η αναζήτηση μιας τέτοιας φαντασιακής γονεϊκής φιγούρας είναι κρίσιμη για τη συνοχή και την επιβίωση της κοινωνίας.
Επιπρόσθετα, η οικογένεια, σε κοινωνίες όπως η δική μας, όπου δεν υπάρχουν ισχυροί απρόσωποι θεσμοί όπως το κράτος, αποτελεί τον βασικό θεσμό συγκρότησης της κοινωνίας. Στη βάση αυτής της πραγματικότητας, θα επιχειρήσω μια ανθρωπολογική και ψυχολογική απεικόνιση της σημερινής πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα, αντλώντας αφορμή από τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις που προκάλεσε το έγκλημα των Τεμπών.
Το ερώτημα που ανακύπτει είναι, γιατί αυτό το εγκληματικό γεγονός κινητοποίησε σύσσωμους τους πολίτες;
Για να κατανοήσω αυτό το κοινωνικό φαινόμενο, θα ανατρέξω στις αιτίες που οδήγησαν στο δυστοπικό αποτέλεσμα των εκλογών του Ιουνίου του 2023 και στην κυριαρχία της Νέας Δημοκρατίας.
Κατά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, η εκλογική του επιτυχία εδράστηκε, μεταξύ άλλων, στην ικανότητά του να ενσαρκώσει μια γονεϊκή φαντασιακή φιγούρα, έναν ρόλο που ενισχύθηκε ιδιαίτερα από τις συνθήκες της πανδημίας COVID-19.
Προφανώς, δεν αναφέρομαι στην επιφανειακή εικόνα του Πρωθυπουργού, ο οποίος προσποιείται τον σύγχρονο και μοντέρνο πατέρα, αλλά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την πολιτική και ασκεί αντίστοιχα συγκεντρωτικά την εξουσία, θεσμοθετώντας τη λειτουργία του επιτελικού κράτους. Τον ρόλο αυτόν βοήθησε να διαμορφώσει η υγειονομική κρίση και οι συνθήκες της εποχής. Τα περιοριστικά μέτρα που υιοθέτησε η κυβέρνηση λειτούργησαν υπέρ αυτής της εικόνας, καθιστώντας τον Πρωθυπουργό ένα συμβολικό πρόσωπο πατρικής εξουσίας, το οποίο ανέλαβε να προστατεύσει την κοινωνία με τρόπο αυστηρό αλλά και φαινομενικά φροντιστικό.
Τα μέτρα που επιβλήθηκαν, με τον αστυνομικό τους χαρακτήρα, όπως ο περιορισμός της κυκλοφορίας, η αυστηρή επιτήρηση των μετακινήσεων και η επιθετική επιβολή των κανόνων, παραπέμπουν σε μια πατερναλιστική διακυβέρνηση, αντίστοιχη με τη συμπεριφορά ενός παραδοσιακού Έλληνα πατέρα, ο οποίος επιβάλλει όρια με την πεποίθηση ότι αυτό είναι προς όφελος των «παιδιών» του. Έτσι, η αυστηρότητα της κυβερνητικής πολιτικής κατά την πανδημία έγινε αντιληπτή από σημαντικό τμήμα της κοινωνίας ως μια μορφή προστατευτικής φροντίδας, ενισχύοντας την εικόνα του Πρωθυπουργού ως αυστηρού, αλλά εντέλει “στοργικού ηγέτη”. Ως αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η φαινομενική κυριαρχία της Νέας Δημοκρατίας στις βουλευτικές εκλογές του 2023.
Ωστόσο, καταλυτικό ρόλο στη φθορά αυτής της φαντασιακής εικόνας διαδραμάτισε το έγκλημα των Τεμπών. Το τρένο αποτελεί ένα λαϊκό μέσο μεταφοράς, το οποίο χρησιμοποιούν κυρίως τα φτωχά και μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα, ανεξαρτήτως πολιτικής προέλευσης. Αυτό ακριβώς το στοιχείο πυροδότησε τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις για τα Τέμπη και την εντυπωσιακή σε μέγεθος χθεσινή απεργία, δηλαδή το γεγονός ότι ο-η καθένας-καθεμία μας θα μπορούσε να βρίσκεται στη θέση των θυμάτων ή να έχει στην οικογένειά του-της ένα θύμα.
Το έγκλημα αυτό έπληξε επί της ουσίας τον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας, την οικογένεια, απογυμνώνοντας την εικόνα της γονεϊκής φιγούρας του Πρωθυπουργού. Η κυβέρνηση, και συγκεκριμένα ο Μητσοτάκης, απέτυχε να προστατεύσει ως «καλός πατέρας» την κοινωνία που τον εμπιστεύτηκε.
Η αμφισβήτηση στο πρόσωπο του Μητσοτάκη αρκεί, όμως, για να γίνει μια ουσιαστική κριτική στους ήδη υπάρχοντες αντιδημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας;
Νομίζω πως δεν είναι αρκετό. Η συμβολική πατροκτονία του Πρωθυπουργού, μετά τις πρωτόγνωρες για τα ελληνικά δεδομένα κινητοποιήσεις του κόσμου, από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, έχει συντελεστεί· ωστόσο, αυτή η ρήξη αποτελεί ευκαιρία για μια βαθιά πολιτική και κοινωνική αναμέτρηση με τους ετερόνομους θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας. Διότι το ζήτημα δεν είναι να αντικαταστήσουμε ένα πρόσωπο με ένα άλλο, αλλά να ασκήσουμε ριζική κριτική στην ανάθεση της εξουσίας και στους ολιγαρχικούς της θεσμούς, με ορίζοντα την πραγματική δημοκρατία και την αυτονομία.
——————————————————–
*Φωτογραφία κειμένου: Efi Athanasopoulou
