Κείμενο: Mauro Armanino – συγγραφέας, διδάκτωρ πολιτισμικής ανθρωπολογίας και εθνολογίας της σχολής της Γένοβας. Εδώ και χρόνια ζει στην πόλη Νιαμέ, πρωτεύουσα του Νίγηρα. Μετάφραση: Καλλιόπη Ράπτη
Στα τέλη Αυγούστου του 1791, στο νησί Σάντο Ντομίνγκο, τη σημερινή Δημοκρατία της Αϊτής, ξεκίνησε η εξέγερση που θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην κατάργηση του διατλαντικού δουλεμπορίου.
Η δουλεία, η διαδικασία κατά την οποία το άτομο στερείται την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του, δεν έχει τελειώσει σε καμία περίπτωση. Είναι δύσκολο να ξεχάσουμε το διατλαντικό δουλεμπόριο εκατομμυρίων σκλάβων που προηγήθηκε και συνοδεύτηκε από το ανατολικό θαλάσσιο εμπόριο μέσα από τις διαδρομές των καραβανιών της ερήμου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι «χριστιανικές» και οι «μουσουλμανικές» χώρες έχουν χρησιμοποιήσει και οι δύο τη δουλεία ως οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου.
Το δουλεμπόριο μπόρεσε να προσαρμοστεί και να ευδοκιμήσει στις μεταβαλλόμενες ιστορικές συνθήκες χωρίς να χάσει τίποτα από την κυνική στρατηγική της εξόντωσης. Στη Δυτική Αφρική η πρακτική της δουλείας αναπαράγεται σε διάφορες χώρες ανάλογα με τις εθνοτικές ομάδες, τις πολιτιστικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις εξουσίας. Κάθε εποχή και η δουλεία που της «αρμόζει».
Τη νύχτα της 22ας προς 23 Αυγούστου 1791, ξεκίνησε η εξέγερση στο νησί του Αγίου Δομίνικου, τη σημερινή Δημοκρατία της Αϊτής, η οποία θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην κατάργηση του δουλεμπορίου στον Ατλαντικό. Και σε αυτό το πλαίσιο εορτάζεται κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του δουλεμπορίου και της κατάργησής του.
Αυτή η Ημέρα Μνήμης στοχεύει να εγγράψει αυτή την τραγωδία στη συλλογική μνήμη των λαών με το διαπολιτισμικό έργο «Οι Δρόμοι των ανθρώπων που υπέστησαν τη δουλεία».
Ορισμένα μέρη στις ακτές του Ατλαντικού, όπως η «Πύλη της μη-επιστροφής» της Ouidah στο Bénin και αυτή του νησιού Gorée στη Σενεγάλη, είναι εμβληματικά. Οι πύλες της «μη- επιστροφής» έχουν πολλαπλασιαστεί σήμερα γιατί η εμπορευματοποίηση των ανθρώπων έχει, με την πάροδο του χρόνου, τελειοποιηθεί.
Όλα, απολύτως όλα, έχουν μετατραπεί σταδιακά σε εμπόρευμα. Ο χρόνος, το ανθρώπινο σώμα, η σεξουαλικότητα, η εργασία ακόμα και η ίδια η ζωή από την εμφάνισή της στην κοιλιά της μητέρας. Στα μέρη μας γινόμαστε μάρτυρες της στράτευσης παιδιών σε ένοπλες ομάδες, της εκμετάλλευσής τους στα ορυχεία και τις φυτείες, για να καταλήξουν, στο τέλος, στην επαιτεία, την πορνεία και την οικιακή εργασία.
Από την άλλη πλευρά, καλό είναι να μην ξεχνάμε ότι, στο Σαχέλ, η πρώτη και μεγαλύτερη σκλαβιά είναι η φτώχεια. Η φυσική της «κόρη» είναι οι λιμοί που αναπαράγονται με υπομονετική κανονικότητα και αφορούν, σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της Alliance Sahel, τουλάχιστον 38 εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτό που συμβαίνει στη Λιβύη με τους μετανάστες που συλλαμβάνονται, φυλακίζονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης και, συχνά, βιάζονται, είναι μια πολύ γνωστή ιστορία.
Όσο για την ψυχική σκλαβιά, την πηγή και το αποκορύφωμα κάθε είδους υποτέλειας που μπορούμε να απαριθμήσουμε, αυτή ξεκινά την ημέρα που κάποιος αποδέχεται, συχνά με ασυνείδητη ευγνωμοσύνη, τη δική του σκλαβιά.
Χωρίς ειλικρινείς, πιστούς και συναινούντες υπηκόους, καμία δουλεία και κανένας τύραννος δεν θα μπορούσε να ασκήσει τη δύναμη της κυριαρχίας του. Πράγματι, ο Ετιέν ντε Λα Μποεσί, το υπενθύμιζε:
“Είναι οι ίδιοι οι λαοί που εγκαταλείπουν τον εαυτό τους ή για να το πούμε καλύτερα επιτρέπουν να τους κακομεταχειρίζονται, θα σώζονταν μόνο αν σταματούσαν να υπηρετούν. Είναι ο λαός που γίνεται σκλάβος και κόβει το λαιμό του, και, ενώ μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στην υποτέλεια και την ελευθερία, απορρίπτει την ελευθερία και επιλέγει τον ζυγό, αποδέχεται το κακό του, ή μάλλον το επιδιώκει.”
Στο Σαχέλ, τα επαναλαμβανόμενα πραξικοπήματα και ο ευτελισμός των δημοκρατικών εμπειριών μετά την ανεξαρτησία είναι ο καθρέφτης των λαών μας.
Ο ντε Λα Μποεσί γράφει ξανά:
“Μήπως δεν είναι προφανές ότι οι τύραννοι, προκειμένου να επιβληθούν, προσπαθούσαν πάντα να εκπαιδεύσουν τους ανθρώπους όχι μόνο να τους υπακούουν και να τους υπηρετούν αλλά και να τους λατρεύουν;”
Καμία αλλαγή, μεταμόρφωση ή αυθεντική επανάσταση δεν μπορεί να πέσει από την κορυφή μιας φωτισμένης πολιτικής ή στρατιωτικής μειονότητας.
Η μόνη δυνατή απελευθέρωση δεν μπορεί παρά να προκύψει, να τροφοδοτηθεί και να εξαπλωθεί από την αδυναμία και την ευθραυστότητα των φτωχών που, μόνον αυτοί, έχουν το μυστικό του καθημερινού αγώνα για αντίσταση. Το πρώτο βήμα θα είναι αυτό που προτείνει ο συγγραφέας της Πραγματείας περί Εθελοδουλείας:
“Αποφασίστε μια για πάντα να μην υπηρετείτε πλέον (τον τύραννο) και θα είστε ελεύθεροι! Σας ζητώ… μόνο να σταματήσετε να τον στηρίζετε και θα τον δείτε, σαν έναν κολοσσό που έσπασε η βάση του, να καταρρέει κάτω από το ίδιο του το βάρος και να κομματιάζεται.”
Αυτή είναι η αληθινή πύλη της μη- επιστροφής.
