Του Shrishtee Bajpai. Μετάφραση: Ηλίας Σεκέρης.
Είμαστε πραγματικά ελεύθεροι; Με αυτό το φαινομενικά απλό αλλά προκλητικό ερώτημα, ο Vijay Dethe από το χωριό Pachgaon στην περιοχή Chandrapur της Μαχαράστρα, Ινδία, άνοιξε πολλά φιλοσοφικά και πολιτικά ερωτήματα. Ο Vijay ανήκει στην κοινότητα Dalit και εργάζεται με τους Gond adivasis (αυτόχθονες πληθυσμοί στην Ινδία) και άλλες περιθωριακές κοινότητες του Pachgaon για την αυτοκυριαρχία και τη συλλογική διακυβέρνηση του χωριού. Πρόσθεσε ακόμη ότι “αυτοί που κατέστρεψαν τα δάση τους, μόλυναν τα νερά τους, μας λένε τώρα τι είναι το “vikas” (ανάπτυξη)! Ξέρουν πραγματικά τι είναι η “ανάπτυξη”!”;
Πολλά χερσαία και ναυτικά μίλια από τη Μαχαράστρα, στις άγριες ακτές του Ανατολικού Ακρωτηρίου της Νότιας Αφρικής, η Nonhle Mbuthuma, η οποία ηγείται ενός κινήματος για να σταματήσουν οι καταστροφικές σεισμικές δοκιμές για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, λέει: “έρχονται στο όνομα της βοήθειας προς τους “φτωχούς”, αλλά εμείς ρωτάμε, “ποιος είναι ο φτωχός”; Έχουμε γη, νερό, τρέφουμε τους εαυτούς μας, έχουμε τα προς το ζην, πώς είμαστε φτωχοί;”. Οργανώνοντας την κοινότητά τους Amadiba, η Nonhle και άλλοι εξασφάλισαν τη νίκη τους διεκδικώντας τα δικαιώματα των τοπικών κοινοτήτων να προστατεύουν το θαλάσσιο περιβάλλον τους. “Στη θάλασσά μας ζουν οι πρόγονοί μας. Οι λευκοί πιστεύουν ότι η Shell (βρετανική πολυεθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου) μπορεί να τους κάνει πλούσιους, αλλά για εμάς η ευτυχία είναι με τη θάλασσά μας και τα όντα της. Η ειρήνη έρχεται με το να μην θέλουμε περισσότερα” προσθέτει η Nonhle. Η ίδια μιλούσε σε δημόσια συνάντηση που διοργάνωσε η κοινότητα Amadiba στο Xolobeni στο πλαίσιο της «Παγκόσμιας Συγκέντρωσης για τη Ριζοσπαστική Δημοκρατία, την Αυτονομία και τον Αυτοπροσδιορισμό» τον Φεβρουάριο του 2025 από την Global Tapestry of Alternatives, τη WOMIN και την Ακαδημία Δημοκρατικής Νεωτερικότητας. Σταματώντας τις έρευνες πετρελαίου και φυσικού αερίου σε μια ιδιαίτερα βιοποικιλόμορφη περιοχή, η Επιτροπή Κρίσης Amadiba προστάτευσε τις μεταναστευτικές φάλαινες, τα δελφίνια και άλλα είδη άγριας ζωής από τις βλαβερές συνέπειες των σεισμικών δοκιμών.
Τι είναι η πραγματική δημοκρατία;
Είναι σημαντικό ότι αυτό που συνδέει τον Vijay Dethe από την Ινδία και την Nonhle Mbuthuma από τη Νότια Αφρική, είναι ο προκλητικός ισχυρισμός τους ότι είναι ήδη ελεύθεροι. Μαζί με χιλιάδες άλλες αυτόχθονες, εθνικές μειονότητες και περιθωριοποιημένες κοινότητες σε όλο τον κόσμο, αναρωτιούνται: «Είμαστε ελεύθεροι να αποφασίσουμε τι είναι για εμάς “ανάπτυξη”, “ευημερία” και “καλή ζωή”; Μπορεί αυτή η «καλή ζωή» να οικοδομηθεί χωρίς να καταστρέψουμε τη γη και να αφήσουμε πίσω μας εκατομμύρια ανθρώπους; Μαζί με την υποβολή αυτών των θεμελιωδών ερωτημάτων, δημιουργούν τρόπους για να διεκδικήσουν και να επιμείνουν στη δημιουργία ενός μελλοντικού κόσμου ελευθερίας και αυτοδιάθεσης – ενός πλουραλισμού της ειρήνης.
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα έχουν τις ρίζες τους βαθιά στις πρακτικές και τις ικανότητες των ανθρώπων να αυτοδιοικούνται. Οι αυτόχθονες (adivasi/φυλές) και άλλες τοπικές παραδοσιακές κοινότητες σε όλο τον κόσμο είχαν τα δικά τους συστήματα τοπικής διακυβέρνησης, τα οποία κανόνιζαν την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας καθώς και με την υπόλοιπη φύση. Η διατήρηση αυτών των κανόνων και εθίμων είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της πνευματικής και πολιτιστικής ζωής, της κοινοτικής ταυτότητας και γνώσης, τη διαχείριση της γης και των φυσικών πόρων, καθώς και τη χρήση και προστασία της υπόλοιπης φύσης. Σε πολλά μέρη του κόσμου, ιδίως στην περίπτωση των κοινοτήτων που εξακολουθούν να ασκούν παραδοσιακές ασχολίες και τρόπους ζωής (δασικές, κτηνοτροφικές, αλιευτικές ή/και γεωργικές), πολλά τέτοια συστήματα εξακολουθούν να εφαρμόζονται παράλληλα με τα επίσημα συστήματα διακυβέρνησης που εισήγαγε το κράτος ή επαναπροσδιορίζονται συνδυάζοντας τους παλιούς και τους νέους τρόπους διακυβέρνησης.
Το ερώτημα που έχουν θέσει αρκετές κοινότητες, ειδικά σε αυτούς τους καιρούς της αύξησης του αυταρχισμού, είναι «τι είναι η πραγματική δημοκρατία;». Είναι η εκλογική φιλελεύθερη δημοκρατία, που έχει συνεταιριστεί από τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, ή είναι η πραγματική δημοκρατία εκείνη στην οποία οι άνθρωποι απελευθερώνονται από τα δεσμά της υποταγής τους και ορίζουν οι ίδιοι την «ευημερία»; Αφορά η δημοκρατία μόνο τους ανθρώπους ή/και και την υπόλοιπη φύση;”
Στοιχεία γήινης διακυβέρνησης
“Δεν μπορούμε να παραδώσουμε τα δικαιώματά μας. Πρέπει να ενισχύσουμε τις κοινότητές μας και τους εαυτούς μας για να αγωνιστούμε ενάντια στην άδικη εκμετάλλευση των δασών, των ποταμών, των βουνών μας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μας” λέει ο Hishey Lachungpa, ακτιβιστής του ποταμού, λάτρης της φύσης και μέλος του τοπικού αυτοδιοικητικού συμβουλίου, που ονομάζεται Dzumsa του χωριού Lachung στο κρατίδιο Sikkim που βρίσκεται στη βορειοανατολική Ινδία. Κατοικείται κυρίως από τη φυλετική κοινότητα Bhutia, της οποίας το μακραίωνο σύστημα λήψης αποφάσεων dzumsa διατηρείται ακόμη ζωντανό, ενώ παράλληλα γίνονται προσαρμογές ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στους σύγχρονους μετασχηματισμούς. Το 2006, το χωριό ηγήθηκε μιας έντονης διαμαρτυρίας ενάντια στα υδροηλεκτρικά έργα που προτάθηκαν να κατασκευαστούν στον ποταμό τους και πήρε την απόφαση να μην επιτρέψει περαιτέρω προσπάθειες καταστροφής του ποταμού και της οικολογίας του. Το 2009, μετά από τρία χρόνια αγωνιστικής δράσης, το τοπικό αυτοδιοικητικό συμβούλιο του Lachung αποφάσισε να απαγορεύσει όλα τα υδροηλεκτρικά έργα στον ποταμό τους. Στην πραγματικότητα, έχουν καταστήσει έγκλημα να συζητά κανείς ή να προτείνει φράγματα σε οποιονδήποτε δημόσιο χώρο στο Lachung.
Μεταξύ αρκετών κοινοτήτων τα συστήματα διακυβέρνησής τους αποτέλεσαν σημαντικό τρόπο διαχείρισης της κηδεμονίας των κοινών αγαθών, συμπεριλαμβανομένων των δασών, των ποταμών, των βοσκοτόπων, των γεωργικών εκτάσεων μεταξύ άλλων. Το μεγαλύτερο μέρος του σχεδιασμού και της λήψης αποφάσεων γίνεται συνήθως στα κέντρα της κρατικής εξουσίας, μακριά από τις περιοχές. Μερικές φορές η διοίκηση δεν γνωρίζει καν για το σύστημα λήψης αποφάσεων του ίδιου του λαού και/ή δεν θέλει να ξέρει, πόσο μάλλον να το αναγνωρίσει, οπότε η επιθυμία να διατηρηθεί η συγκεντρωτική εξουσία είναι επίσης μέρος αυτού. Ως αποτέλεσμα, δεν κατανοούν τις πραγματικότητες και τα χαρακτηριστικά της περιοχής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι επιρρεπείς στην αποτυχία και την ζημιά. Ωστόσο, τα συστήματα εθιμικής διακυβέρνησης προέκυψαν στις περιοχές με βάση την οικολογία, την τοπογραφία, τη γεωλογία, τα παραδοσιακά μέσα διαβίωσης που ανταποκρίνονται στη γη, το νερό, το χιόνι, τα βουνά, τα ποτάμια και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μέσα σε αυτά τα οικοσυστήματα. Τα συστήματα αυτά βασίζονται επομένως στην εμπειρική μάθηση, στην παρατήρηση εκατοντάδων ετών, στη μελέτη των φυσικών προτύπων και στον σχεδιασμό της ζωής γύρω από αυτά τα πρότυπα. Οι εθιμικοί νόμοι βασίζονται σε αυτό που η Αυστραλιανή μελετήτρια των ιθαγενών, Άννα Πολίνα, αποκαλεί νόμο της γης ή νόμο του νερού, διαμορφώνοντας έθιμα και πρακτικές γύρω από τη ζήτηση και τη δράση της γης, του νερού, του χιονιού, των ποταμών, των βουνών και των θεοτήτων τους.
«Για εμάς, η ευτυχία δεν έχει να κάνει με περισσότερα υλικά αγαθά, αλλά με καλές σχέσεις με τους προγόνους και τους απογόνους… και για τους τελευταίους, πρέπει να φροντίζουμε τα εδάφη μας ως μέρος ενός κοινοτικού συστήματος προστασίας», λέει ο Ildefonso Sánchez Velázquez από την αυτόνομη κοινότητα Cherán Michoacán του Μεξικού κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης για τη ριζοσπαστική δημοκρατία και την αυτονομία. Από το 2011, η κοινότητα οικοδομεί συστήματα αυτονομίας και αυτοδιοίκησης και πλέον διαθέτει συνελεύσεις σε τέσσερις γειτονιές και μια γενική συνέλευση ως το ανώτατο όργανο για τη λήψη αποφάσεων και τη διαχείριση της κοινοτικής επικράτειας, της οικογένειας, των συνελεύσεων των γειτονιών. Η ριζοσπαστική δημοκρατία σημαίνει άραγε να ζητάμε από την κυβέρνηση τι να κάνει; Για αρκετές από αυτές τις κοινότητες πάντως, δεν σημαίνει εκλογές, ούτε να ζητούν κυβερνήσεις, αλλά να «γειώνονται» σε εδάφη και τόπους αγώνων. Αυτές οι κοινότητες δεν ζητούν αλλαγή καθεστώτος, αλλά αλλαγή συστήματος.
Θεμελίωση σε εδάφη και τόπους αγώνων
Σε ορισμένα μέρη της Ινδίας, ιδίως στην περίπτωση των κοινοτήτων που εξακολουθούν να ασκούν παραδοσιακά επαγγέλματα και τρόπους ζωής (δασικά, κτηνοτροφικά, αλιευτικά ή/και γεωργικά), πολλά τέτοια συστήματα επίσης συνεχίζουν να λειτουργούν παράλληλα με τα επίσημα συστήματα διακυβέρνησης που εισήγαγε το κράτος, ή επανεφευρίσκονται συνδυάζοντας τις σύγχρονες μορφές διακυβέρνησης με τις παραδοσιακές. Ο Vittal Rao από το «Gondwana Panchayat Rai Center» (Παραδοσιακό Φυλετικό Συμβούλιο), μια οργάνωση αυτοχθόνων φυλών Raj Gond στην περιφέρεια Adilabad του κρατιδίου Telangana στη Νότια Ινδία, μας λέει ότι “το φυλετικό συμβούλιο εξακολουθεί να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην επίλυση διαφορών, στη διατήρηση των παραδοσιακών μέσων διαβίωσης, των δικαιωμάτων γης και της διαχείρισης των κοινών αγαθών. Έχουμε το δικό μας σύστημα αυτοδιοίκησης”.
Φυσικά δεν είναι όλα τέλεια μέσα σε αυτά τα συστήματα. Πολλά από αυτά τα παραδοσιακά συστήματα ήταν καταπιεστικά ή περιθωριοποιούσαν τις γυναίκες ή/και τις εθνικές μειονότητες και τους νέους. Μπορεί εσωτερικά να θέτουν σε κίνδυνο βασικές αρχές της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ευημερίας για όλους, ακόμη και αν βοηθούν στη διατήρηση των οικοσυστημάτων στα οποία κατοικούν. Αλλά εργάζονται στο να δημιουργήσουν συστήματα για να μετασχηματίσουν αυτές τις εσωτερικές αδικίες. Στο Κόρτσι της Μαχαράστρα, στην κεντρική Ινδία, όταν 87 χωριά ενώθηκαν για να σχηματίσουν μια Maha Gramsabha για την καλύτερη εκπροσώπηση των θεμάτων των χωρικών, συνέβη κάτι ιστορικό. Γυναίκες από το Mahila Parishad, μια συλλογικότητα ομάδων αυτοβοήθειας, επέμειναν να εκπροσωπούνται τουλάχιστον 50% γυναίκες στη συλλογικότητα. “Θέλω η κόρη μου να έχει μια καλύτερη ζωή και τα όνειρά της να γίνουν πραγματικότητα. Πρέπει να αποκτήσει τα δικαιώματά της στο jal, jangal και zameen (νερό, δάσος και γη) και αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν υψώσω τη φωνή μου σήμερα” δήλωσε η Kalpana Naitam, η ζωηρή νεαρή επικεφαλής του χωριού Bori.
Ένα άλλο ισχυρό παράδειγμα προέρχεται από την Κεντρική Ασία. Το κουρδικό κίνημα, που έχει τις ρίζες του στον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό, επικεντρώνεται γύρω από την απελευθέρωση των γυναικών από χιλιετίες υποδούλωσης σε διάφορες μορφές πατριαρχίας και αρρενωπότητας. Σύμφωνα με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, τον ιδεολόγο του κινήματος, το κράτος είναι μια εκδήλωση της πατριαρχίας, οπότε η πραγματική δημοκρατική απελευθέρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν βασίζεται σε μια «επιστήμη της ελευθερίας των γυναικών» που ονομάζεται jineoloji.
Η αυτοδιοίκηση ως τρόπος ζωής
Οι κοινότητες πιστεύουν ότι επιλέγουν οι ίδιες τους ηγέτες τους, λαμβάνοντας αποφάσεις συλλογικά, θεσπίζοντας τους δικούς τους νόμους και ακολουθώντας διαδικασίες λήψης αποφάσεων που βασίζονται στη συναίνεση. Η αυτοδιάθεση, ο σχεδιασμός της ζωής τους και η αυτονομία των εδαφών τους είναι το επίκεντρο της αυτοδιοίκησης, όπου η αίσθηση της δημοκρατικής κοινότητας δεν περιορίζεται μόνο στους ανθρώπους, αλλά περιλαμβάνει και την υπόλοιπη φύση.
Ο Μαχάτμα Γκάντι και ο Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ μίλησαν πολύ για την ιδέα της αυτοδιοίκησης ως πνευματική πρακτική για τον εαυτό μας, τους άλλους ανθρώπους και τη γη. Ο Tagore, ειδικότερα, αντλούσε πολλά από τη φύση και διατύπωνε πώς η δομική οικολογική αλλοτρίωση που διέπει τη νεωτερικότητα στερεί από την ανθρωπότητα κάθε ελευθερία. Ο David Graeber, ανθρωπολόγος και αναρχικός, υποστήριξε την αυτονομία ως τον πιο κρίσιμο αγώνα για το 99% των ανθρώπων στο προσεχές μέλλον κατά τη διάρκεια του κινήματος Occupy Wall Street στις ΗΠΑ. Ο Graeber εμπνεύστηκε σε μεγάλο βαθμό από έναν άλλο αναρχικό, τον Peter Kropotkin, ο οποίος έγραψε το “Mutual Aid: A Factor of Evolution” (1902), το οποίο υποστήριξε την αλληλοβοήθεια ως σημαντική μορφή οργάνωσης αυτόνομων κοινωνιών, παρατηρώντας την υπόλοιπη φύση και τις αρχαίες ανθρώπινες κοινωνίες για να δει πώς λειτουργεί η συνεργασία. Για να δούμε τις συνδέσεις μεταξύ αυτών των θεωριών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια οργανωμένη αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα δεν επιδιώκει την ατομικιστική ελευθερία, αλλά υποστηρίζει την αυτονομία με ευθύνη απέναντι στους ανθρώπους.
Σε ορισμένες από τις κοινότητες που ανέφερα παραπάνω, καθώς και σε εκατοντάδες (ίσως χιλιάδες) άλλες που δεν ανέφερα, υπάρχουν συνεχείς πράξεις αντίστασης σε καταστροφικά έργα «ανάπτυξης» ή άλλου είδους (συχνά υποστηριζόμενες από το στρατό) επιβολές από το κράτος. Σε αυτούς τους αγώνες ενάντια σε αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει Πόλεμο κατά της Γης, οι κοινότητες εκφράζουν επίσης την ανάγκη για μια εναλλακτική λύση βασισμένη στα παραδοσιακά συστήματα αυτοδιοίκησης. Αυτό υπογραμμίζει την πρόκληση για τον κόσμο της εκλογικής δημοκρατίας να κατανοήσει και να ενισχύσει καλύτερα αυτά τα παραδοσιακά συστήματα αυτοδιοίκησης (δίνοντάς τους παράλληλα χώρο να διερευνήσουν και να αντιμετωπίσουν τα εγγενή τους προβλήματα), προκειμένου να αντισταθμίσουν τους σύγχρονους θεσμούς διακυβέρνησης. Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε ότι αυτά τα παραδοσιακά συστήματα αυτοδιοίκησης έχουν τις ρίζες τους στον αγώνα για αυτονομία, υποστηρίζοντας ότι οι άνθρωποι που ζουν στις περιοχές τους πρέπει να έχουν την αυτονομία να αποφασίζουν τι θα συμβεί στα εδάφη και τις περιοχές τους. Η αυτονομία βρίσκεται στο επίκεντρο των περισσότερων πολιτικών κινητοποιήσεων με βάση τις κοινότητες, επειδή αποτελεί τόσο μια πρακτική όσο και μια θεωρία της συνύπαρξης της ζωής στη γη. Αυτά τα συστήματα λήψης αποφάσεων βασίζονται στον τόπο, δηλαδή ανταποκρίνονται και βασίζονται στις ανάγκες και τους ρυθμούς της γης στην οποία βρίσκονται. Αρκετές από αυτές τις διαδικασίες επιδεικνύουν τη σοφία των διαδικασιών λήψης αποφάσεων που δεν περιορίζονται σε πλειοψηφίες ή αδικίες έναντι ορισμένων ανθρώπων.
Από πολλές απόψεις, λοιπόν, η πραγματική πρόκληση σε περιόδους οικολογικής κατάρρευσης, ανόδου αυταρχικών κυβερνήσεων, καπιταλιστικής κρίσης και πολεμοκάπηλης στρατιωτικοποίησης είναι να κατανοήσουμε πραγματικά αυτά τα συστήματα, την εξελισσόμενη φύση τους σε σχέση με τις σύγχρονες κοινωνίες, την πιθανή διασύνδεσή τους με τους σύγχρονους θεσμούς διακυβέρνησης και πώς να ενισχύσουμε τη συνολική διακυβέρνηση για τους σκοπούς της δικαιοσύνης και της βιωσιμότητας. Η κυρίαρχη ιστορία που μας έχουν πει είναι αυτή της έλλειψης των ιεραρχιών, της πολιτικής του φόβου, του ανταγωνισμού για τη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της παραγωγικότητας, της ανάπτυξης και της συνεχιζόμενης εξορυκτικής επέκτασης. Οι κοινότητες που αναζητούν αυτονομία αμφισβητούν δυναμικά αυτή την κυρίαρχη κοσμοθεωρία. «Για να επιτευχθεί η ευημερία, ο καθένας πρέπει να γνωρίζει ποια είναι η ευθύνη του», λέει ο Izamsai Katengey της αυτόχθονης κοινότητας Gond στην κεντρική Ινδία. Αρθρώνουν διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης στον κόσμο, οι οποίοι περιλαμβάνουν τη διατήρηση των ζωντανών τοπίων, των εδαφών που κατοικούμε και των κοινοτικών μορφών οικονομίας και δικαιοσύνης όπου κι αν βρισκόμαστε.
