του Αλέξανδρου Σχισμένου
Βλέπω να κυκλοφορεί η, μάλλον αφελής, γνώμη ότι η εφαρμογή r1 της Τεχνητής Νοημοσύνης της κινεζικής DeepSeek, επειδή χρησιμοποιεί ανοιχτό πηγαιο κώδικα [open source]που διατίθεται δημόσια, είναι κάποια μορφή κοινών. Μα τι σημαίνει DeepSeek;
Ενώ ο Μπάιντεν πέρασε το νομοσχέδιο ChipsAct το 2023, για να περιορίσει την εξαγωγή υψηλής ισχύος μικροτσίπ όπως αυτά της εταιρείας Nvidia και ο Τραμπ υποσχέθηκε 500 δις στις εταιρείες Τεχνητής Νοημοσύνης, δύο κινεζικές εταιρείες [η DeepSeek και η ByteDance, η ιδιοκτήτρια του TikTok] παρουσίασαν μοντέλα ΤΝ [LLM’s] που λειτουργούν με 50 φορές μικρότερο κόστος εκπαίδευσης και με τρόπους που παρακάμπτουν την ανάγκη των υψηλής ισχύος μικροτσίπ, δηλαδή φτηνότερα.
Ασφαλώς, η παρουσίαση ήρθε σαν σοκ για το αμερικανικό τεχνοβιομηχανικό κατεστημένο.
Βλέπετε, την πρώτη εβδομάδα της προεδρίας του, μετά την ορκωμοσία της 20ης Ιανουαρίου 2025, ο Τραμπ ανακοίνωσε πακέτο 500 δις δολαρίων για την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας. Ο Σαμ Αλτμαν της Open AI ανακοίνωσε αμέσως επένδυση 100 δις βάσει του πακέτου. Κατευθείαν ο Ηλον Μασκ απάντησε ότι ο Σαμ λέει ψέματα γιατί δεν έχει ούτε θα λάβει λεφτά. Ο Σαμ κατηγόρησε τον Ηλον ότι νοιάζεται για τις εταιρείες του και όχι για την Αμερική. Αρκετά αστείος καβγάς σε δημόσια θέα.
Αυτός ο ενδο-ανταγωνισμός των ολιγοπωλίων της Τεχνητής Νοημοσύνης κλειστού κώδικα για τη μερίδα της κρατικής χρηματοδότησης, κατέστη παρωχημένος, μετά το εξαιρετικά επιτυχημένο λανσάρισμα της εφαρμογής r1 της DeepSeek ως Τεχνητή Νοημοσύνη ανοιχτού πηγαίου κώδικα. Ο Τραμπ το χαρακτήρισε «εθνική αφύπνιση» [wake up call], ενώ οι χρήστες παγκοσμίως ενθουσιάστηκαν με την ελπίδα της απόδρασης από τη λαβή των ολιγοπωλίων.
Φαίνεται ότι το σχέδιο να δοθεί άπλετη πολιτική στήριξη, νομικά προνόμια και απεριόριστη χρηματοδότηση στους τεχνοφασίστες προκειμένου να αποκτήσουν οι ΗΠΑ αδιαμφισβήτητη τεχνολογική κυριαρχία παγκοσμίως αποτυγχάνει – σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν σύνορα για την πληροφορία. Αυτό δεν μπορεί παρά να είναι ελπιδοφόρο, η αποτυχία του ολιγοπωλιακού κεφαλαίου να σφραγίσει την τεχνολογική καινοτομία. Μα είναι άραγε κάποια προώθηση του προτάγματος των κοινών ή απλώς μια επιτυχία της Κίνας στον παγκόσμιο ψηφιακό ανταγωνισμό;
Ο καθηγητής Gary Marcus σημειώνει:
«1. Το DeepSeek r1 δεν είναι πιο έξυπνο από τα προηγούμενα μοντέλα, απλά εκπαιδεύεται πιο φθηνά.
2. Δεν λύνει τις ψευδαισθήσεις ή τα προβλήματα αξιοπιστίας.
3. Εξακολουθεί να είναι ακριβό στη λειτουργία του («συμπερασματολογία»), ειδικά αν θέλετε να το κάνετε να «σκέφτεται» περισσότερο όπως το o3.
4. Η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι για την Nvidia (ο κόσμος θα εξακολουθεί να χρειάζεται GPUs, αν και λιγότερες ανώτερες), αλλά μάλλον για την OpenAI και την Anthropic (επειδή ο πόλεμος τιμών θα υπονομεύσει τις ελπίδες τους να βγάλουν κέρδος). Επιπλέον, σε αντίθεση με ορισμένες εταιρείες που θα μπορούσα να αναφέρω, η DeepSeek είναι πραγματικά, λοιπόν, ανοιχτή, γεγονός που μπορεί να τους βοηθήσει να προσελκύσουν ταλέντα από πιο κλειστές επιχειρήσεις…
5. Η DeepSeek είναι μια οικονομική επανάσταση και μια γεωπολιτική αφύπνιση, αλλά αυτό δεν μας φέρνει άμεσα πιο κοντά στην Γενική [ή «σκληρή» ή γνωστική] Τεχνητή Νοημοσύνη – AGI.”
Πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι η DeepSeek ξεκίνησε επανεκπαιδεύοντας Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα αφού πρώτα η Meta, του facebook και του instagram, χρησιμοποίησε ανοιχτό κώδικα [open source]για τα δικά της Μεγάλα Γλωσσικά μοντέλ ΤΝ [LLM]. Η DeepSeek χρησιμοποίησε για την αρχική εκπαίδευση το Llama model της Meta.
Ασφαλώς, η παρουσίαση της DeepSeek, με πολύ μικρότερο κόστος από τις αμερικανικές, βοηθά στην κοινοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως και στην πτώση του κόστους για το κοινό – μέσω του καπιταλιστικού ανταγωνισμού για ισχύ, όχι μέσω της κοινωνικής ισονομίας των κοινών, φοβάμαι.
H DeepSeek ανήκει στον όμιλο High Flyer, με τη στήριξη του κινεζικού κράτους, και λειτουργεί με ποσοτική ανάλυση, δηλαδή αυτοματισμό στη διαχείριση των μετοχών – δύο χρόνια πριν κατηγορήθηκε για τις απότομες εναλλαγές τιμών στο κινεζικό χρηματιστήριο – φυσικά, κάθε χρήση της εφαρμογής εκπαιδεύει και τροφοδοτεί την εφαρμογή με δεδομένα. Είναι λοιπόν, ένας θρίαμβος για το ανοιχτό λογισμικό. Είναι όμως ο θρίαμβος του ανοιχτού λογισμικού και θρίαμβος των κοινών;;
«Ο στόχος μου για την επερχόμενη δεκαετία περιλαμβάνει την προώθηση της επόμενης γενιάς ανοικτών πλατφορμών και τη διασφάλιση της επιτυχίας τους», δήλωσε ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ τον Σεπτέμβριο «Πιστεύω ότι αυτή η προσέγγιση θα αναζωογονήσει σημαντικά τον τομέα της τεχνολογίας». Έπειτα από τη δημοσιοποίηση της DeepSeek ο ίδιος ανακοίνωσε ότι θα επενδύσει επιπλέον 60 δις στην ΤΝ ανοιχτού κώδικα.
Όπως και η Meta, έτσι και η DeepSeek εκμεταλλεύονται τον ανοιχτό κώδικα για τη βελτίωση των μοντέλων τους. Βέβαια η DeepSeek που σπάει το ολιγοπώλιο, μάλλον θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη διανομή των πόρων σε μικρότερες εταιρείες και στις ΗΠΑ. Αυτό όμως αφορά κυρίως τον χώρο των προγραμματιστών και των start-up εταιρειών που φιλοδοξούν να πουλήσουν τις ευρεσιτεχνίες τους σε κάποιο γίγαντα, όχι το πλατύ κοινό. Όπως είδαμε και με το Linux, το ανοιχτό λογισμικό δεν σημαίνει την εγκατάλειψη της ισχύος των πολυεθνικών. Αντιθέτως, πολλές φορές γίνεται το μέσον ανακάλυψης της απαραίτητης καινοτομίας μέσω του ερευνητικού πάθους ελεύθερων ερευνητών και της ενσωμάτωσής του μέσω της αγοράς, που μειώνει το κόστος της εταιρικής έρευνας. Σίγουρα το γνωρίζει ο Μαρκ.
Σίγουρα καταρρέει η αξίωση των ΗΠΑ για τεχνολογική κυριαρχία. Είναι όμως αυτό επαρκές, πέρα από ευκταίο; Καθώς η τεχνολογική ανάπτυξη εξαρτάται άμεσα από τον επίσημο πολιτικό σχεδιασμό, μου φαίνεται πως το ζήτημα πρέπει να ερευνηθεί σε πολιτική βάση και ενδελεχώς, όσον αφορά τα συμφέροντα που εκπροσωπούνται. Μέχρι σήμερα, όχι μόνο δεν εκπροσωπούνται τα συμφέροντα της ευρύτερης κοινωνίας, αλλά διαβρώνεται ακόμη και η συμβολική αξία μίας αμοιβαίας γνώμης περί κοινού καλού. Οι ψηφιακές εφαρμογές στην επικοινωνία μοιάζει να ενισχύουν τον ατομικό κατακερματισμό, όχι την συλλογική πολιτική. Ωστόσο, οι ψηφιακές εφαρμογές στην παραγωγή και κατασκευή μικρής κλίμακας, ανοίγουν τον ορίζοντα του οριζόντιου δικτύου των ισότιμων συνεταιρισμών. Μα αυτό προϋποθέτει την αποδυνάμωση του άνωθεν εταιρικού ελέγχου, όχι την ενίσχυσή του.
Πάντως ναι, κάθε open source μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για κοινωνικούς σκοπούς αλλά ως γνωστικό εργαλείο για τις δικές μας εφαρμογές. Αυτό όμως προϋποθέτει τον μετασχηματισμό του κοινωνικού φαντασιακού όσον αφορά την παραγωγή, τη χρήση και τον κοινωνικό έλεγχο των τεχνολογικών εφαρμογών που ήδη αποτελούν υλοποιήσεις των άνισων κοινωνικών συσχετίσεων γνώσης και εξουσίας και προωθούν την αξίωση μιας τεχνολογικής βαρβαρότητας.
Δηλαδή προϋποθέτει τη συλλογική πολιτική συνείδηση ενός ψηφιακού ανθρωπισμού της ισότιμης πρόσβασης, της κοινωνικής λογοδοσίας και της δημοκρατίας των χρηστών.
Ένα πολιτικό και όχι τεχνοκρατικό πρόταγμα.