Joseph Jacotot | Ο αδαής δάσκαλος (4 Μάρτιος 1770 – 30 Ιουλίου 1840).
Το 1818, ο Ζοζέφ Ζακοτό, ένας εξόριστος Γάλλος δάσκαλος στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν, ανακάλυψε μια αντισυμβατική μέθοδο διδασκαλίας που έσπειρε τον πανικό στη μορφωμένη Ευρώπη. Μη γνωρίζοντας φλαμανδικά, ο Ζακοτό κατάφερε να διδάξει στα γαλλικά Φλαμανδούς μαθητές που δεν γνώριζαν γαλλικά. Η γνώση, συμπέρανε ο Ζακοτό, δεν είναι απαραίτητη στη διδασκαλία, ούτε η εξήγηση απαραίτητη στη μάθηση. Τα αποτελέσματα αυτού του ασυνήθιστου πειράματος παιδαγωγικής τον οδήγησαν στη διαπίστωση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου νοήμονες και ότι η γνώση, και κατ’ επέκταση η εξηγητική διαδικασία, δεν είναι απαραίτητη για την παραγωγή γνώσης. Βασισμένος σε αυτή τη διαπίστωση, ο Ζακοτό επινόησε μια φιλοσοφία και μια μέθοδο που ονόμασε πνευματική χειραφέτηση, μια μέθοδο που επιτρέπει, για παράδειγμα, σε αναλφάβητους γονείς να διδάξουν οι ίδιοι τα παιδιά τους.
Κείμενο: Το Μικρό Δέντρο
Παράδοξη παιδαγωγική & Ριζοσπαστική πράξη
Το πείραμα
Το βιβλίο του Ζακ Ρανσιέρ «Ο αδαής δάσκαλος» ξεκινά με την ιστορία του Γάλλου διανοούμενου Ζοζέφ Ζακοτό, που λόγω της πολιτικής του δράσης, βρέθηκε εξόριστος στην Ολλανδία και χρειάστηκε να διδάξει σε ανθρώπους που δεν ήξεραν καθόλου τη δική του γλώσσα και αλλά και αυτός δεν ήξερε τη δική τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ξεκίνησε ένα παράδοξο πείραμα…
Η εξηγητική μέθοδος διδασκαλίας ως αρχή της αποβλάκωσης
Ο φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ μέσα από το πείραμα του Ζακοτό παρουσιάζει προβληματισμούς και θέσεις για την κυρίαρχη εκπαιδευτική διαδικασία και τις πολιτικές που τις διέπουν. Ξεκινώντας με την παραδοχή πως το ουσιαστικό έργο των δασκάλων είναι να εξηγούν, απομονώνοντας τα στοιχεία της γνώσης και μετατρέποντας τη σε πληροφορία, έτσι οι μαθητές/τριες σύμφωνα με την πρότερη εξοικείωσή τους φτάνουν στον κοινωνικό προορισμό που τους αντιστοιχεί. Για τους δασκάλους χαρακτηριστικά τονίζει πως οι δάσκαλοι-αποβλακωτές είναι και οι ίδιοι χειραγωγούμενοι, είναι αυτοί που ορίζουν τη νοημοσύνη σύμφωνα με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών στόχων που έχουν οριστεί από το αναλυτικό πρόγραμμα, συνοψίζοντας ότι καμία λύση δεν μπορεί να έρθει από αυτόν τον φαύλο κύκλο της πειθάρχησης δασκάλου-μαθητή.
Η ισότητα ως αρχή της πνευματικής χειραφέτησης
Ο Ζακοτό δεν έδωσε καμία εξήγηση, θεωρώντας τις εξηγήσεις περιττές, διότι οι μαθητές/τριες μπορούν να αντιληφθούν μόνοι/ες τους. Οι γνώσεις που μαθαίνουν τα παιδιά είναι αυτές που μαθαίνουν από μόνα τους, όπως για παράδειγμα η μητρική γλώσσα. Η ουσιαστική κινητήρια δύναμη της μάθησης είναι η ίδια η επιθυμία, η ανάγκη και η θέληση. Ο/η χειραφετημένος/η μαθητής/τρια, σύμφωνα με τον Ζακοτό, είναι αυτός/η που έχει αυτορρυθμίσει την έρευνα του/της, και υπακούει στον εαυτό του/της. Η μέθοδος αυτή είναι αποκλειστικά του ατόμου και ο ίδιος την ονομάζει “οδό ελευθερίας”. Αυτή η οδός είναι διάσπαρτη από σκέψη, καταγραφή, αφήγηση, κριτική, αυτοσχεδιασμό, αναστοχασμό και ένα τριπλό ερώτημα: τι βλέπω; τι νομίζω; και τι κάνω εγώ γι’αυτό;
Η καθολική διδασκαλία ως πολιτική αρχή
Η καθολική διδασκαλία προϋποθέτει την ισότητα και η ισότητα τη χειραφέτηση. Μπορούμε επίσης να ονειρευτούμε αυτή την κοινωνία, την κοινωνία των ίσων και της χειραφέτησης, ενάντια στον παραλογισμό των ανώτερων και των κατώτερων -ακόμα και ενάντια στους σοφούς(!)- σε αυτούς που παρουσιάζονται ως ανώτεροι και αυθεντίες, ο παραλογισμός της υποταγής στον νομό της μάζας που όμως ο καθένας έχει την αξίωση να διακριθεί και να ξεχωρίσει ατομικά από αυτήν. Το ζητούμενο δεν είναι να φτιάξουμε κι άλλους φλύαρους ανωτέρους -μιας και θεωρείται πως όποιος μιλάει πιο πολύ είναι κι ο σοφότερος- αλλά να επιτρέψουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας να διδαχτούμε αυτό που αγνοούμε, δηλαδή τις ασάφειες.
Η ασάφεια ως παιδαγωγική αρχή
Τα λόγια του δασκάλου είναι ένα σύνολο εξηγήσεων των βιβλίων, και τα βιβλία ένα σύνολο παραδοχών και συλλογισμών. Γιατί χρειάζεται να εξηγούν οι δάσκαλοι αυτά που ήδη κάποιοι/ες έχουν γράψει; Γιατί οι δάσκαλοι να είναι οι αρμόδιοι για την ερμηνεία αυτών; Με τη σειρά τους, οι μαθητές/τριες χρειάζεται να μάθουν αυτές τις ερμηνείες που τους διδάσκουν, να τις κατανοήσουν και να τις αναπαράγουν. “Η εξήγηση δεν είναι θεραπεία για την κατανόηση”. Οι δάσκαλοι χρειάζεται να σπάσουν τη διδακτέα ύλη, να δημιουργήσουν ένα μικρό περιθώριο ασάφειας. Αυτή την ασάφεια θα αδράξουν οι μαθητές/τριες για να ξετυλίξουν το δικό τους ερευνητικό κουβάρι. Μια εκπαιδευτική πράξη που δεν συνοψίζεται τόσο σε μια μέθοδο, αλλά υπάρχει σαν μια ολιστική φιλοσοφία της εκπαιδευτικής πράξης.
«Έτσι σκεφτόταν και έπραττε ο Ζακοτό τριάντα χρόνια στην εκπαίδευση, να λοιπόν, που ο κόκκος της άμμου κάποιες φορές τρυπώνει και τυχαία στη μηχανή… Από τη Λουβεν στις Βρυξέλλες και στη Χάγη ανησύχησαν, από το Παρίσι και τη Λυόν πήραν την ταχυδρομική άμαξα. Ήρθαν από την Αγγλία και την Πρωσία για να μάθουν νέα και πήγαν να τα μεταδώσουν στην Αγία Πετρούπολη και την Νέα Ορλεάνη. Οι φήμες έφτασαν μέχρι το Ρίο ντε Τζανέιρο. Για πολλά χρόνια είχε ξεσπάσει διαμάχη, και η δημοκρατία της γνώσης έτρεμε συθέμελα. Κι όλα αυτά επειδή ένας άνθρωπος… αποτρελάθηκε λόγω άγνοιας της ολλανδικής γλώσσας».
«Δεν έχω τίποτα να σας διδάξω, γιατί δεν ξέρω τίποτα γι’ αυτό το θέμα»
Διαβάστε!
> Ζακ Ρανσιέρ, Ο αδαής δάσκαλος – πέντε μαθήματα πνευματικής χειραφέτησης, μτφρ. Δάφνη Μπουνάνου, εκδ. Νήσος 2008.
Ξαναδιαβάστε!
> Συνέντευξη του Ζ. Ρανσιέρ, Αυτολεξεί:
https://www.aftoleksi.gr/2020/12/17/zak-ransier-politiki-di-okratia-cheirafetisi/
Φάκελος Ζακ Ρανσιέρ:
https://www.aftoleksi.gr/tag/zak-ransier/
“…κανένα κόμμα, καμία κυβέρνηση, κανένας στρατός, κανένα σχολείο και κανένας θεσμός δεν πρόκειται ποτέ να χειραφετήσει ούτε ένα άτομο.”
Ζακ Ρανσιέρ
