(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)
“Σε μια ξάστερη νύχτα, μπορώ να κατονομάσω περίπου 20 αστέρια, ενώ ο Μπιλ Γιντουμντούμα Άρνει μπορεί να κατονομάσει 3.000!! Εγώ είμαι από τη Βρετανία, και σπούδασα αστρονομία στα πανεπιστήμια του Κέιμπριτζ και του Μάντσεστερ. Ο Μπιλ απλώς μεγάλωσε σε μια κοινότητα Αβοριγίνων στη Βόρεια Αυστραλία.” – Ρέι Νόρις, αστρονόμος.
Οι Αβορίγινες έχουν τεράστια παράδοση στην αστρονομία, φαίνεται πως είναι οι πρώτοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο που παρατήρησαν τον ουρανό, πολύ πριν τους Βαβυλώνιους και τους Έλληνες, και κατάφεραν να υπολογίσουν αποστάσεις και να κατανοήσουν αστρονομικές κατευθύνσεις, γι’ αυτό άλλωστε υπάρχουν στην Αυστραλία τόσο μεγαλιθικά μνημεία με απολύτως ευθυγραμμισμένες τις πέτρες τους στα σημεία του ορίζοντα. Παρατηρούν τον ουρανό για 65.000 χρόνια, και στις προφορικές τους παραδόσεις έχουν μιλήσει για όλα τα ουράνια γεγονότα, διερχόμενους κομήτες, εκλείψεις σελήνης και ήλιου, κρούσεις μετεωριτών.
Νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Australian Journal of Anthropology απέδειξε ότι οι Αβορίγινες είχαν μιλήσει ακόμα και για τους τρεις κόκκινους γίγαντες αστέρες, τον Μπετελγκέζ, τον Αντάρες και τον πολύ γνωστό μας Αλντεμπαράν, για τον οποίο ο Νίκος Καββαδίας έγραψε: Ο Αλτεμπαράν ψάχνει να βρει μες στα νερά Το παλινώριο που τον γέλασε δυο κάρτες Στης προβολής να τρέχουν βλέπαμε τους χάρτες Του Σαγκάλ άλογα τσίρκο του Σερά… Αν κάποιος θέλει να κατανοήσει γιατί ο Καββαδίας μπερδεύει στους στίχους του τον Αλντεμπαράν, Αστερισμό του ταύρου κατά τους Άραβες αστρονόμους, με το άλογο του Μαρκ Σαγκάλ που μοιάζει copy paste με τα μινωικά Ταυροκαθάψια, θα πρέπει να μελετήσει λίγο, εμείς εδώ θα σταθούμε μόνο στην ευαισθησία του ποιητή που μετέτρεψε για άλλη μια φορά τη βαθύτατη καλλιέργεια του σε ένα ποίημα που φαίνεται να υποκρύπτει μια ιστορία ερωτική, ίσως ατυχή, όπως αυτή του ίδιου του Αλντεμπαράν που πάντα κυνηγάει την Πούλια και ποτέ δεν τη φτάνει. Δεν είναι τυχαίο που ο Αλντεμπαράν έχει το προσωνύμιο «ξελογιασμένος».
Κάπου εκεί οι μυθολογίες συναντιούνται. Ο ελληνικός μύθος για τις Πλειάδες, μοιάζει πολύ με τους θρύλους των Αβοριγίνων, και στις δύο μυθολογίες τα εφτά αστέρια είναι νεαρές γυναίκες που κυνηγιούνται από έναν άντρα. Το ίδιο θέμα συναντάται επίσης στη μυθολογία των Μαορί. Είναι εντυπωσιακό πόσο μοιάζουμε οι άνθρωποι ακόμα κι όταν είμαστε απολύτως διαφορετικοί…
Οι Αβορίγινες έδιναν μια κοινωνική διάσταση στην αστρονομία τους. Κάπου έβλεπαν ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που κουράζεται να γυρίσει σπίτι του, και τους θύμιζε πως οι νεότεροι πρέπει να βοηθάνε τους ηλικιωμένους,. Αλλού, τρία αδέρφια σκότωναν ένα ιερό φαγκρί και ο ουρανός έστελνε μια καταιγίδα να τους φέρει ψηλά, για τιμωρία. Το βέβαιο είναι πως η τεράστια γνώση τους για τον ουρανό δεν χάθηκε, ένα μεγάλο μέρος της διατηρήθηκε μέσω της προφορικής τους παράδοσης, και μπορεί ακόμα και σήμερα να συνεισφέρει στον τρόπο που οι σύγχρονοι πολιτισμοί μελετούν τον ουρανό. Φυσικά, για τους ίδιους τους Αβορίγινες η σχέση με τον ουρανό παραμένει θεμελιώδης για τη ζωή και τον πολιτισμό τους.
Δυστυχώς, οι λάμπες led με το μπλε φως, οι τεράστιες διαφημιστικές πινακίδες, ο τρόπος ανάπτυξης των πόλεων που ποτέ δεν νοιάστηκε πού πηγαίνει το φως των αθλητικών γηπέδων, των βιομηχανικών συγκροτημάτων, των πολυώροφων κτιρίων γραφείων, όλα αυτά ενώ είναι «ανάπτυξη» για κάποιους, για άλλους είναι πρόβλημα. Σήμερα το 80% του πληθυσμού της γης ζει σε περιοχές όπου δεν μπορεί να δει τ’ αστέρια. Η φωτορύπανση που έχει επιβάλλει η καπιταλιστική ανάπτυξη μπορεί σ’ εμάς να επιφέρει μια κάποια στέρηση νυχτερινής ρομαντζάδας (αν και πλέον οι επιστήμονες μιλούν και για άλλους κινδύνους όπως την καταστολή παραγωγής της μελατονίνης, της «ορμόνης του ύπνου»), είναι όμως θάνατος για πλάσματα της νύχτας όπως οι πυγολαμπίδες, οι νυχτερίδες, τα νυκτόβια πτηνά και έντομα, είναι επικίνδυνη ακόμα και για τα φυτά!!
Για τους αυτόχθονες πληθυσμούς που ο πολιτισμός τους βασίζεται στην παρατήρηση του ουρανού και των αστρικών φαινομένων, η φωτορύπανση θεωρείται πια μια μορφή πολιτισμικής γενοκτονίας. Υπάρχουν επιστημονικές κοινότητες, πολιτιστικοί οργανισμοί, συλλογικότητες υποστήριξης των δικαιωμάτων των αυτόχθονων, ακόμα και μία δραστήρια Διεθνής Ένωση Σκοτεινού Ουρανού, που ασχολούνται με αυτό και διαμορφώνουν προτάσεις και ένα κινηματικό πλαίσιο που διεκδικεί την πρόσβαση στο αστρικό φως ως επιστημονικό, περιβαλλοντικό και πολιτισμικό δικαίωμα όλης της ανθρωπότητας.
Ο πρόεδρος του Dark Skies Tasmania, Λάντον Μπάνιστερ, λέει: ««Είναι πραγματικά ο πιο εύκολος ρύπος από όλους να επιλυθεί. Σε αντίθεση με τη ρύπανση του νερού και της ατμόσφαιρας, η φωτορύπανση δεν χρειάζεται δεκαετίες για να αντιστραφεί. Τα αστέρια είναι ακόμα εκεί… είναι κυριολεκτικά ένα απλό πάτημα ενός διακόπτη.» Ίσως ο κύριος Μπάνιστερ να είναι αισιόδοξος. Το σίγουρο είναι πως όλοι έχουμε ανάγκη τ’ αστέρια. Αν δεν βλέπουμε πόσο μικροί είμαστε στο σύμπαν, πώς θα ονειρευτούμε μεγάλα πράγματα;
Πηγές
- http://www.aboriginalastronomy.com.au/
- Starlight, Μια κοινή κληρονομιά (Πρακτικά της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης), Τσιπριάνο Μάριν, 2009
- Η φωτορύπανση ως μορφή πολιτισμικής γενοκτονίας, των Duane Hamacher, Krystal De Napoli and Bon Mott, Journal of Dark Sky Studies, 2023
- https://www.theguardian.com/travel/2022/sep/12/seeing-stars-the-astronomical-rise-of-australian-dark-sky-tourism
Στην κεντρική φωτογραφία είναι ο αστερισμός του Εμού! Δεδομένου πως ήταν ορατός μόνο δυό τρεις μήνες το χρόνο, τους μήνες που το εμού γεννάει τα αυγά του, οι Αβορίγινες έλεγαν πως ο ουρανός τούς ειδοποιεί να πάνε για το φαγητό τους! Οι υπόλοιπες φωτογραφίες του άρθρου είναι νυχτερινός ουρανός από τους τρεις επίσημους πια «τόπους σκοτεινού ουρανού» της Αυστραλίας, όπως αυτοί έχουν οριστεί από τη Διεθνή Ένωση Σκοτεινού Ουρανού.