Αυτοδιαχείριση: μια πολιτική προοπτική στην Ουκρανία

0

Του Patrick Le Trehondat

Στην έκθεση δραστηριοτήτων του 2022, η ουκρανική οργάνωση Sotsialnyi Rukh (Κοινωνικό Ρεύμα) τόνισε ότι «η κοινωνία των πολιτών αναγκάστηκε να εκπληρώσει τον ρόλο του κράτους και, αντί να περιμένει μια πιο συγκεκριμένη βοήθεια, ανέλαβε σχεδόν όλες τις κοινωνικές του λειτουργίες». Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο του 2022, στο συνέδριό της στο Κίεβο, η οργάνωση αυτή εξηγούσε ότι «ο πόλεμος οδήγησε σε νέες μορφές αυτοοργάνωσης και λαϊκής πολιτικής. Η κινητοποίηση του λαού στη βάση του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου ενίσχυσε το αίσθημα της λαϊκής συμμετοχής σε μια κοινή υπόθεση και την επίγνωση ότι η χώρα αυτή υπάρχει χάρη στους απλούς ανθρώπους και όχι στους ολιγάρχες ή τις εταιρείες. Ο πόλεμος άλλαξε ριζικά την κοινωνική και πολιτική ζωή στην Ουκρανία και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να καταστραφούν αυτές οι νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, αλλά να τις αναπτύξουμε».

Μεταξύ των αιτημάτων που τέθηκαν στο συνέδριο, το Sotsialnyi Rukh τόνισε: «Ειδικότερα, είναι απαραίτητη η εθνικοποίηση των κρίσιμων υποδομών υπό εργατικό και δημόσιο έλεγχο. Επίσης, είναι απαραίτητη η εισαγωγή της ανοικτής λογιστικής και διαφάνειας σε όλες τις επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από τη μορφή ιδιοκτησίας και τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκησή τους, και η δημιουργία ξεχωριστών εκλεγμένων οργάνων και επιτροπών για την υλοποίηση αυτού του δικαιώματος». Από την πλευρά της, η Katya Gritseva, μέλος της οργάνωσης, παρατήρησε σε συνέντευξη που παραχώρησε στο γαλλικό περιοδικό Contretemps κατά την παραμονή της στο Παρίσι: «Πολλοί άνθρωποι προσφέρουν βοήθεια εθελοντικά, εμπλέκονται στην αλληλοβοήθεια, δημιουργούν εξωκρατικές οργανώσεις για να αναπληρώσουν τις ελλείψεις ενός κράτους που δεν είναι προετοιμασμένο για μια τέτοια κατάσταση. Αυτή η δυναμική της αυτοοργάνωσης έρχεται σε αντίθεση με την επιστροφή των συντηρητικών, ακόμη και της ακροδεξιάς. Για την Αριστερά, το ζήτημα είναι να δράσει υπέρ αυτής της δυναμικής, να βοηθήσει τους εργαζόμενους, τον λαό, δίχως να προσποιείται ότι τους κάνει μαθήματα, κατά τον τρόπο των σταλινικών».

Η Ksénia από τον συνεταιρισμό QueerLab μας μίλησε για την αυτοδιαχείριση στην Ουκρανία:

«Ναι, η πρακτική της αυτοδιαχείρισης είναι ευρέως διαδεδομένη. Στην Ουκρανία, το θέμα αυτό συζητείται και είναι επίκαιρο καθώς όλοι εντυπωσιάζονται από το φαινόμενο της αυτοοργάνωσης από διάφορες ομάδες, εθελοντές και ακτιβιστές – η άνοδος της οποίας έγινε αισθητή με την έναρξη του πολέμου μεγάλης κλίμακας! Η ομάδα μας είναι επίσης αυτοδιαχειριζόμενη, με όλους να συμμετέχουν και να συντονίζουν τη διοίκηση. Επιπλέον, καθώς τηρούμε μια οριζόντια δομή, δεν έχουμε ηγέτες ή αφεντικά. Πρέπει να προστεθεί ότι πολλοί Δυτικοί παρατηρητές εξεπλάγησαν από την ταχύτητα με την οποία οι ουκρανικοί σιδηρόδρομοι επανήλθαν στις ράγες μετά τους ρωσικούς βομβαρδισμούς και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ιδιωτικές εταιρείες δεν θα ήταν ποτέ σε θέση να επιτύχουν τέτοια κατορθώματα ή να οργανώσουν την εκκένωση των προσφύγων τόσο αποτελεσματικά.

Η ένωση Autogestion σημειώνει (11 Μαρτίου 2022): «Για ορισμένους ο πόλεμος επιβεβαίωσε –για άλλους αποκάλυψε–, και σε κάθε περίπτωση ενίσχυσε, την ύπαρξη αλληλεγγύης και πάνω απ’ όλα προκάλεσε τη λαϊκή αυτοοργάνωση. Με πρωτοβουλία των εργαζομένων, οργανώθηκε η μετατροπή της παραγωγής πολλών επιχειρήσεων ώστε να υποστηριχθεί η συλλογική προσπάθεια εν μέσω πολέμου… Δήμοι, τοπική αυτοδιοίκηση και ομάδες κατοίκων συνεργάζονται και οργανώνουν την καθημερινή ζωή, τις προμήθειες, την περίθαλψη και τις εκκενώσεις».

Αυτή η ικανότητα αυτοοργάνωσης της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών ήταν και παραμένει ένα από τα κλειδιά της αντίστασής της στη ρωσική ιμπεριαλιστική επιθετικότητα. Σε μια κατάσταση πολέμου, μπορεί να φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι οι εκμεταλλευόμενοι και οι κυριαρχούμενοι αποφάσισαν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, όταν η κατάστασή τους θα μπορούσε να φανεί απελπιστική και όταν η παραίτηση ή η αγωνία θα μπορούσε να τους παραλύσει. Όμως συχνά σε καταστάσεις οξείας κρίσης οι εργαζόμενοι αποφασίζουν να αναλάβουν τη «διαχείριση των πραγμάτων» (Φ. Ένγκελς), όταν το κράτος είναι ανίκανο να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους.

Αναλογικά, και χωρίς να πέσουμε σε αναχρονισμό, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε τους εργάτες στην Αργεντινή που, αντιμέτωποι με μαζικές απολύσεις, αποφάσισαν να αναλάβουν τις επιχειρήσεις τους, να τις διαχειριστούν οι ίδιοι και να οργανώσουν νέες εργασιακές σχέσεις και νέες μορφές οικολογικής παραγωγής. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν σχεδόν 20.000 εργαζόμενοι που διευθύνουν περισσότερες από 435 αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις σε ολόκληρη την Αργεντινή (Φεβρουάριος 2022). Στην καρδιά της Βαβυλώνας του καπιταλισμού, σκεφτόμαστε επίσης αυτούς τους αυτοδιαχειριζόμενους εργατικούς συνεταιρισμούς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα παράδειγμα είναι η Spectrum [μια εταιρεία πρόσβασης στο Διαδίκτυο] στη Νέα Υόρκη, όπου μετά από μια τετραετή απεργία, οι εργαζόμενοι ανέπτυξαν τον συνεταιρισμό People’s Choice Internet access και προσέφεραν φθηνότερη πρόσβαση στο Διαδίκτυο στους κατοίκους του Μπρονξ.

Τέλος, ας παραθέσουμε μια φράση της Dicle Amed, μέλους της Επιτροπής Οικονομίας των Γυναικών της Ροζάβα, σχετικά με το θέμα των γυναικείων συνεταιρισμών: «Προσπαθούμε να αναπτύξουμε μια μορφή παραγωγής που δεν είναι άμεσα προσανατολισμένη στο χρήμα και δεν βασίζεται στην ανάπτυξη μεγάλων μονοπωλίων παραγωγής, αλλά που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας και εξασφαλίζει αυτάρκεια. Αυτό είναι που κάνουμε. Δεν αποκομίζουμε κέρδη από αυτούς τους συνεταιρισμούς και δεν είμαστε μέτοχοι». Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν, αλλά όλες αυτές οι εμπειρίες, από τον Βορρά μέχρι τον Νότο, έχουν κοινό χαρακτηριστικό την οικοδόμηση μιας εργατικής πολιτικής οικονομίας ως εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό.

Εδώ και αρκετά χρόνια, η ένωση Autogestion εκδίδει μια Διεθνή Εγκυκλοπαίδεια της Αυτοδιαχείρισης, η οποία περιλαμβάνει πειράματα αυτοδιαχείρισης ή εργατικού ελέγχου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, καθώς και θεωρητικά κείμενα για το θέμα από συγγραφείς από ένα ευρύ φάσμα του εργατικού κινήματος, από σοσιαλδημοκράτες μέχρι ελευθεριακούς. Μέχρι σήμερα, έχουν εκδοθεί 11 τόμοι (δωρεάν για κατέβασμα) στα γαλλικά. Τρεις τόμοι έχουν εκδοθεί στα ισπανικά.

Αυτοδιαχείριση, μια πολιτική προοπτική στην Ουκρανία

Τίθεται ένα ερώτημα: μετά τη νίκη, το ουκρανικό κράτος θα επανέλθει στον πλήρη ρόλο του, στερώντας από τους εργαζόμενους και τον πληθυσμό την ικανότητα διαχείρισης της κοινωνίας που απέκτησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου; Θα στερηθούν από την κοινωνία «σχεδόν όλες οι κοινωνικές της λειτουργίες», για να χρησιμοποιήσουμε μια φράση του Sotsialnyi Rukh, τις οποίες ανέλαβε κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου; Ακολουθώντας την παλιά διαλεκτική «πόλεμος-επανάσταση», μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο ουκρανικός λαός δεν θα επιθυμήσει την επιστροφή της προπολεμικής κοινωνικής και πολιτικής τάξης. Με βάση την εμπειρία τους και την ικανότητά τους να διαχειρίζονται οι ίδιοι τις «κοινωνικές λειτουργίες», θα πρέπει να τεθεί το ζήτημα της δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης σε όλα τα επίπεδα.

Πρόσφατα, το ζήτημα της διαφθοράς στα υψηλότερα επίπεδα του κράτους επανήλθε στη δημόσια συζήτηση. Είναι σαφές ότι το καλύτερο φάρμακο για αυτή τη μάστιγα είναι ο έλεγχος των εργαζομένων στη διαχείριση των διοικήσεων. Κανένα όργανο ελέγχου, καμία εξεταστική επιτροπή δεν θα είναι τόσο αποτελεσματική όσο οι εργατικές συλλογικότητες που ελέγχουν δημοκρατικά τη χρήση των δημόσιων πόρων.

Η αυτοδιαχείριση μπορεί να γίνει ένας κοινός ορίζοντας και ένα έργο για την κοινωνία. Μια συγκεκριμένη ουτοπία η οποία, στη βάση νέων κοινωνικών πρακτικών που γεννήθηκαν από τον πόλεμο και τη ριζοσπαστική δημοκρατία, θα δώσει στον εαυτό της τα μέσα εδώ και τώρα για να αποφύγει κάθε γραφειοκρατική παρέκκλιση στην οικοδόμηση της εναλλακτικής λύσης.

Η αυτοδιαχείριση εκφράζει τη φιλοδοξία να πάρει κανείς τις υποθέσεις του στα χέρια του, να οργανωθεί χωρίς ιεραρχία και αφεντικά, να εγκαθιδρύσει άλλες κοινωνικές σχέσεις, αλλά στην περίπτωση της Ουκρανίας γίνεται επίσης εργαλείο αντίστασης και επιβίωσης σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Ταυτόχρονα γίνεται ένα σχέδιο, ένα πρόγραμμα και μια κοινωνική πρακτική· η αυτοδιαχείριση βρίσκει τον δρόμο της μέσα στην ιστορία της χειραφέτησης. Αυτό το μονοπάτι προσπάθησε να χαράξει η Solidarnosc το 1980 με το σχέδιό της για μια αυτοδιαχειριζόμενη δημοκρατία, μόνο και μόνο για να συντριβεί από την πολωνική και τη ρωσική γραφειοκρατία.

Στην Ουκρανία, είναι σαφές ότι γράφεται μια νέα σελίδα, πλούσια σε διδάγματα από τη μακρά ιστορία της αυτοοργάνωσης των εκμεταλλευόμενων. Σε αυτή την κατάσταση, η Sotsialnyi Rukh είναι σίγουρα μια από τις οργανώσεις που έχουν μεγαλύτερη επίγνωση αυτής της δυνατότητας. Τα πολιτικά της καθήκοντα είναι τεράστια. Τα διεθνιστικά και αντικαπιταλιστικά ρεύματα της Δύσης πρέπει να την υποστηρίξουν.


Για περαιτέρω ανάγνωση προτείνουμε το βιβλίο:

Without the State: Self-Organization and Political Activism in Ukraine, November 2022, Imprint: University of Toronto Press, Series: Anthropological Horizons

Αφήστε ένα σχόλιο

four × five =