Κείμενο της Vanessa Farr, οικοφεμινίστριας ακτιβίστριας και ερευνήτριας που μελετά τις διατομεακές συνέπειες της στρατιωτικοποίησης και της κλιματικής καταστροφής, ιδιαίτερα στην Αφρική και την Ασία, διερευνώντας παράλληλα τις δυνατότητες της φεμινιστικής αναγεννητικής αντίστασης στον πόλεμο και την οικοκτονία. Συνοδεύεται από εικόνα κειμένου του Fourate Chahal El Rekaby. Μετάφραση: Ηλίας Σεκέρης.
Η γενοκτονία στην Παλαιστίνη έχει κανονικοποιηθεί. Την ίδια στιγμή που παρακολουθούμε ανθρώπους να πεθαίνουν, οι βόμβες που πέφτουν και η καταστροφή υποδομών, γεωργικών εκτάσεων και υδάτινων πόρων συνιστούν επίσης οικοκτονία σε αυτή την αρχαία γη. Το κείμενο αναδεικνύει γιατί η περιβαλλοντική καταστροφή αποτελεί κρίσιμη διάσταση της γενοκτονικής βίας που επιβάλλει η ισραηλινή στρατιωτική κατοχή — με συνέπειες όχι μόνο για την υγεία, τα μέσα διαβίωσης και την ασφάλεια των Παλαιστινίων, αλλά και για όλη τη ζωή στον πλανήτη.
Η αργή βία του περιβαλλοντικού πολέμου
Η τρέχουσα στρατιωτική επίθεση αποτελεί μέρος μιας μακράς, εσκεμμένης κλιμάκωσης, κατά την οποία ο ισραηλινός κατακτητής υποβάλλει την οικολογία της Παλαιστίνης σε πιο αργές, λιγότερο ορατές αλλά εξίσου καταστροφικές μορφές βίας. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με τη φύτευση μη ιθαγενών δέντρων ώστε να καλυφθούν τα ερείπια αρχαίων χωριών που εγκαταλείφθηκαν βίαια στη Νάκμπα του 1948. Αν και η δάσωση θεωρείται σε άλλα μέρη του κόσμου θετική πρακτική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, το Ισραήλ τη μετέτρεψε σε όπλο. Η συνεχής φύτευση ξένων ειδών έχει συμβάλει σε κύκλους ξηρασίας και πλημμυρών, καθώς και στην αύξηση των εποχιακών πυρκαγιών.
Το Ισραήλ εκμεταλλεύεται επίσης συστηματικά όποιες πηγές νερού βρίσκει. Από την επιβολή της στρατιωτικής πολιορκίας το 2007, το Ισραήλ έχει καταστρέψει τα νερά της Γάζας, συμπεριλαμβανομένων τόσο του εργοστασίου αφαλάτωσης και των υποδομών ύδρευσης, του αρχαίου παράκτιου υδροφορέα και των ευαίσθητων παράκτιων υγροτόπων του Wadi Gaza. Ωστόσο, σε μια θεαματική επίδειξη γνωστικής ασυμφωνίας και υποκρισίας, το Ισραήλ καυχιέται για τις καινοτόμες γεωργικές και υδατικές τεχνολογίες του και ισχυρίζεται ότι είναι παγκόσμιος ηγέτης στις μεθόδους διατήρησης. Το Ισραήλ είναι επίσης ένθερμος υποστηρικτής των τεχνολογιών αφαλάτωσης, οι οποίες είναι ρυπογόνες και καταναλώνουν πολλά ορυκτά καύσιμα.
Άλλες μορφές αργής βίας περιλαμβάνουν τη χρήση γεωργικών τοξινών από το Ισραήλ σε ημέρες με δυτικούς ανέμους, ώστε να μεταφέρονται στη Γάζα και να καταστρέφουν καλλιέργειες. Ώριμα οπωροφόρα δέντρα ξεριζώθηκαν σκόπιμα κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης «Συμπαγής Μόλυβδος» το 2008 και το 2009 και οι επακόλουθες επιθέσεις εμπόδισαν την αναφύτευσή τους. Παράλληλα, ο βομβαρδισμός και η καταστροφή γεωργικών εκτάσεων στοχεύουν ευθέως στην επισιτιστική κυριαρχία της Παλαιστίνης.
Συνολικά, οι πρακτικές αυτές συνιστούν μια μεθοδική επίθεση στα συστήματα τροφής και στα μέσα διαβίωσης των Παλαιστινίων. Υπονομεύουν την ικανότητα των αγροτών να εφαρμόζουν τις παραδοσιακές μεθόδους διαχείρισης εδάφους και νερού, που μέχρι πρόσφατα εξασφάλιζαν επάρκεια σε φρέσκα φρούτα και λαχανικά στη Γάζα.
Αυτή η σκόπιμη υπονόμευση της επισιτιστικής κυριαρχίας της Γάζας και του «οικο-Σουμούντ» του παλαιστινιακού λαού (Shqair, 2023: 79), αποτελεί μέρος των διαχρονικών προσπαθειών του κατακτητή να υποσιτίσει τον πληθυσμό, κάτι που έχει πλέον κλιμακωθεί σε λιμό ως όπλο πολέμου. Η σκόπιμη λιμοκτονία ενός άμαχου πληθυσμού συνιστά έγκλημα πολέμου (Άρθρο 49 της Σύμβασης για τη Γενοκτονία). Πέρα από την άμεση σκληρότητά της, η αναγκαστική έλλειψη επαρκούς διατροφής θα έχει διαρκή αντίκτυπο, με εκτεταμένες και επί του παρόντος ανυπολόγιστες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, οι οποίες θα γίνουν αισθητές για τις επόμενες δεκαετίες.
Επιπτώσεις της στρατιωτικής βίας σε έναν πλανήτη που θερμαίνεται
Η γενοκτονική βία του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων εκτυλίσσεται σε μια περίοδο όπου τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα – κύριος υπεύθυνος για τη θέρμανση του πλανήτη – έχουν φτάσει στο υψηλότερο σημείο που έχει καταγραφεί τον Μάιο του 2024, ακολουθούμενο από το πιο ζεστό καλοκαίρι που έχει καταγραφεί εδώ και 2.000 χρόνια. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πόσο η έντονη ζέστη πρόσθεσε στα βάσανα στα οποία υποβάλλει το Ισραήλ τους Παλαιστίνιους ή να προβλέψει πώς θα επιβιώσουν τον επερχόμενο χειμώνα.
Το Ισραήλ έχει μετατρέψει τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή σε όπλο. Η καταστροφή των υποδομών άφησε σκόπιμα τους Παλαιστίνιους εκτεθειμένους σε έναν βαρύ χειμώνα και στη συνέχεια στον καύσωνα του καλοκαιριού. Αν δεν υπάρξει άμεσα κατάπαυση του πυρός, οι κάτοικοι της Γάζας θα περάσουν ακόμη έναν χειμώνα υπό πλήρη στρατιωτική επίθεση, την οποία πολλοί δεν θα αντέξουν.
Ήδη, αναρίθμητοι ευάλωτοι άνθρωποι – βρέφη, ηλικιωμένοι, ασθενείς – έχουν χάσει τη ζωή τους από τον συνδυασμό έκθεσης στις καιρικές συνθήκες, κακής διατροφής και ενός σκόπιμα διαλυμένου συστήματος υγείας. Ακόμη και οι μονάδες νεογνών, που χτυπήθηκαν από τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, με αποτέλεσμα να πεθάνουν πρόωρα βρέφη σε θερμοκοιτίδες, συνεχίζουν να αποτελούν στόχο. έχουν υποστεί συνεχείς επιθέσεις.
Η οικοκτόνος βία του Ισραήλ δεν περιορίζεται στη Γάζα που βρίσκεται υπό στρατιωτικό αποκλεισμό. Στην ανατολική Παλαιστίνη [Δυτική Όχθη], η κλιμάκωση των κατασχέσεων γης και νερού και η τρομοκρατία των εποίκων μειώνουν την ικανότητα των Παλαιστινίων να καλλιεργούν τρόφιμα και να φροντίζουν τα ζώα. Η αυξανόμενη ζέστη, σε συνδυασμό με την έκθεση σε γεωργικά πρόσθετα και τοξίνες που επιβάλλονται στους αγρότες από τον ισραηλινό γεωργικό τομέα, έχει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.
Ταυτόχρονα, καθώς κηρύσσει πόλεμο στην οικολογία της Παλαιστίνης, οι στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ επιδεινώνουν την ευπάθεια ολόκληρης της περιοχής στην ξηρασία από έτος σε έτος. Η εποχική ξηρασία αυξάνεται ραγδαία, εξαντλώντας τις κυβερνητικές δυνατότητες για τον έλεγχο των καλοκαιρινών πυρκαγιών, και οι δασικές πυρκαγιές που προκαλούνται από τον πόλεμο μαίνονται στις φυτείες στα βόρεια σύνορα με τον Λίβανο. Αυτή η αποκαλυπτική σκηνή θα ήταν τρομακτική ακόμη και αν δεν υπήρχε γενοκτονία.
Εκτός από όλες τις άλλες σκληρότητές του, το Ισραήλ αρνείται σκόπιμα στους Παλαιστίνιους τη δυνατότητα να σχεδιάσουν στρατηγικές μετριασμού ή προσαρμογής για να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή.
Στα ανατολικά της Παλαιστίνης, η διαρκής επέκταση των παράνομων οικισμών υπονομεύει και διαλύει τις παλαιστινιακές πρακτικές διαχείρισης γης, ενώ μολύνει και υπερεκμεταλλεύεται τους υδάτινους πόρους προς όφελος των εποίκων. Τα τεράστια λατομεία που παρέχουν οικοδομικά υλικά – και κέρδη – για τον επεκτατισμό των εποίκων καταστρέφουν την ποιότητα του αέρα και την υγεία των εργαζομένων.
Οι παράνομοι έποικοι επιτίθενται ατιμώρητα: κλέβουν ζώα baladi – αυτόχθονες ράτσες που οι Παλαιστίνιοι διαχειρίζονται εδώ και αιώνες, ανθεκτικές στο ξηρό και άνυδρο τοπίο – και τρομοκρατούν τους βοσκούς. Υψώνουν εμπόδια που εμποδίζουν τους αγρότες να φτάσουν στις αρχαίες αναβαθμίδες και να φροντίσουν τους ελαιώνες, πυρήνα της παλαιστινιακής ευημερίας, διαβίωσης και πολιτισμού. Επιπλέον, η ανατολική Παλαιστίνη μολύνεται τόσο σοβαρά από τις δραστηριότητες των εποίκων που η κοινωνιολόγος Σοφία Σταματοπούλου – Ρόμπινς την περιγράφει ως κατάσταση Πολιορκίας Αποβλήτων (2020).
Στη δυτική Παλαιστίνη, πλήρως περικυκλωμένη από τον ισραηλινό στρατιωτικό αποκλεισμό από το 2007, η Λωρίδα της Γάζας έχει μετατραπεί σε «μόνιμο απόθεμα» για «απόβλητα και τοξίνες» (Liboiron 2021: 96), έχοντας επανειλημμένα εκτεθεί σε στρατιωτικούς ρύπους, μεταξύ των οποίων είναι ο παράνομα χρησιμοποιούμενος λευκός φώσφορος και πιθανώς το απεμπλουτισμένο ουράνιο. Αυτές οι τοξίνες βιοσυσσωρεύονται σε σώματα, εδάφη και νερό, επηρεάζοντας τη μελλοντική υγεία όσων επιβιώσουν από την τρέχουσα επίθεση με τρόπους που δεν μπορούν ακόμη να κατανοηθούν (Nixon 2011).
Κλιματική αλλαγή σε μια κλιμακούμενη στρατιωτική κατοχή
Η λειψυδρία είναι μια καθημερινή πραγματικότητα για τους Παλαιστίνιους και ένα άμεσο και σωρευτικό αποτέλεσμα της στρατιωτικής κατοχής. Το Ισραήλ έχει περάσει τις τελευταίες πέντε δεκαετίες απορροφώντας κάθε πηγή νερού που μπορεί να κατακτήσει με στρατιωτικά μέσα, είτε στην ιστορική Παλαιστίνη είτε στις γειτονικές χώρες. Ταυτόχρονα, έχει διεξάγει μια προπαγανδιστική εκστρατεία μέσω της οποίας υποστηρίζει ότι έχει περισσότερο νερό από τους γείτονές του λόγω των ανώτερων τεχνολογιών διαχείρισης νερού, κρύβοντας το κόστος της εξόρυξης φυσικών πόρων για κέρδος και προωθώντας με επιτυχία τον εαυτό του ως «υπερδύναμη του νερού».
Αυτή η ιστορία κατέστη δυνατή επειδή το Ισραήλ κατάφερε, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, να συγκαλύψει την αποικιοκρατική – καπιταλιστική εξόρυξη και κερδοσκοπία από τους φυσικούς πόρους. Μια στρατηγική που πριν από μια δεκαετία του απέφερε 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως από τεχνολογίες σχετικές με το νερό. Την ίδια στιγμή επωφελήθηκε από την εξαγωγή υδροβόρων καλλιεργειών, ενώ οι Παλαιστίνιοι στερούνταν τους ελάχιστους πόρους νερού που είναι απαραίτητοι για την ίδια τη ζωή.
Η συστηματική εξάντληση της αποικιοποιημένης γης – η εξόρυξη, η κατάχρηση και η εμπορευματοποίηση των φυσικών και ανθρώπινων πόρων της – συνοδεύεται από μια προπαγανδιστική εκστρατεία που αρνείται και διαστρεβλώνει την πραγματικότητα. Όλα αυτά γίνονται με την πλήρη συνενοχή της διεθνούς κοινότητας δωρητών. Την ίδια ώρα, και παλαιστινιακές ελίτ έχουν ωφεληθεί: τόσο με την αδύναμη αντίκρουση της αφήγησης του κατακτητή όσο και με την υιοθέτηση παρόμοιας γλώσσας και πολιτικών προς ίδιον όφελος.
Υπό αυτές τις συνθήκες, όλα τα υποτιθέμενα μέτρα μετριασμού που οι Παλαιστίνιοι ενθαρρύνονται να εφαρμόσουν ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή είναι μη πρακτικά και μη λειτουργικά. Παρά τις πολλές εκθέσεις που μιλούν για «βελτίωση» των παλαιστινιακών μηχανισμών αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής – συχνά μέσω της επιβολής τεχνολογιών του ίδιου του στρατιωτικού κατακτητή – καμία παρέμβαση δεν μπορεί να είναι ουσιαστικά αποτελεσματική. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν μια κατάσταση στρατιωτικοποιημένης αποικιοκρατίας σαν να ήταν απλώς ένα τεχνικό εμπόδιο προς διαχείριση. Δεν είναι. Είναι μια σκόπιμα παραγόμενη πολιτική, οικονομική και οικολογική κρίση, της οποίας η επίλυση απουσιάζει παντελώς από την παγκόσμια ατζέντα.
Απέναντι στην εικόνα που προβάλλει το Ισραήλ ως «πρωτοπόρου» στην πράσινη τεχνολογία και στις λύσεις για την κλιματική αλλαγή, ένα από τα βασικά καθήκοντα των Παλαιστινίων και των αλληλέγγυών τους είναι να καταδείξουν πως η ρητορική και οι πρακτικές που εφαρμόζονται στην Παλαιστίνη —με την ενθάρρυνση της διεθνούς κοινότητας— δεν είναι παρά ένα προπέτασμα καπνού. Πρόκειται για ακόμη μια προσπάθεια συγκάλυψης μιας φρικτά άδικης και βίαιης στρατιωτικής κατοχής ενός αυτόχθονου λαού και της γης του. Μια απτή συνέπεια είναι ότι οι Παλαιστίνιοι δυσκολεύονται να αναπτύξουν εμπειρογνωμοσύνη γύρω από έννοιες όπως η αναγέννηση, η προσαρμογή και άλλα μέτρα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής. Δεν μπορούν να σχεδιάσουν, να παροτρύνουν ή να εφαρμόσουν ουσιαστικές δράσεις για τον μετριασμό και την προσαρμογή, εφόσον δεν έχουν πολιτική ελευθερία να αντιμετωπίσουν αυτά τα ζητήματα.
Ανάμεσα σε όλες τις μορφές αλληλεγγύης που μπορούν να προσφέρουν οι φεμινίστριες ακτιβίστριες για την ειρήνη στην Παλαιστίνη, κεντρικό ρόλο έχουν οι προσπάθειες υπεράσπισης που αναδεικνύουν τους Παλαιστίνιους ως αυτόχθονο λαό με μια μακρά, απτή πολιτιστική κληρονομιά πρακτικών που δίνουν έμφαση στη σύνδεση και την αμοιβαιότητα με τη γη. Μια κληρονομιά που στηρίζεται στον σεβασμό, στη συμπόνια και στην αλληλεξάρτηση με τον ιστό της ζωής.
Ωστόσο, ως κατεχόμενος λαός, οι Παλαιστίνιοι εμποδίζονται συστηματικά να έχουν πρόσβαση στα οφέλη που θα έδινε η συμμετοχή τους στις παγκόσμιες προσπάθειες για την κλιματική αλλαγή. Η δυνατότητα των Παλαιστίνιων επιστημόνων, μηχανικών και ακτιβιστών να υπερασπιστούν το έργο τους απέναντι σε διαρκώς εντεινόμενες ασυμμετρίες ισχύος, αποκλεισμούς και εισβολές στη γη, τον αέρα και τα νερά τους, υπονομεύεται συνεχώς. Την ίδια στιγμή, η διεθνής κοινότητα αποφεύγει να κατονομάσει ή να αντιμετωπίσει την πραγματική αιτία των επιταχυνόμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Παλαιστίνη: τη γενοκτονική στρατιωτική κατοχή.
Είναι καιρός να αναγνωριστούν οι επιπτώσεις της οικοκτονίας που προκαλούν οι έποικοι – αποικιοκράτες, γιατί δεν αποτελούν μόνο μια τρομακτική πραγματικότητα για τους Παλαιστίνιους. Όλα τα συστήματα της Γης είναι αλληλένδετα. Αυτό σημαίνει ότι εκατομμύρια, δισεκατομμύρια άνθρωποι αναπνέουμε τον ίδιο τοξικό αέρα, ενώ τα νερά και τα εδάφη του πλανήτη μολύνονται με τρόπους που δεν μπορούμε ακόμη να κατανοήσουμε ή να αναστρέψουμε.
Κατά εκατομμύρια, κατά δισεκατομμύρια, όλοι επηρεαζόμαστε από την ισραηλινή επίθεση εναντίον των Παλαιστινίων.
