Κείμενο: Fran Quigley. Μετάφραση: Ευθύμης Χατζηθεοδώρου
Το μεγαλύτερο σωματείο ενοικιαστών στις ΗΠΑ ανταποκρίνεται γρήγορα και με πάθος στις καταστροφές που προκλήθηκαν από τις πυρκαγιές στο Λος Άντζελες. Το “Σωματείο Ενοικιαστών του Λος Άντζελες” απαιτεί όχι μόνο την επιβολή των υφιστάμενων προστατευτικών μέτρων της Καλιφόρνιας κατά της υπερτιμολόγησης των ενοικιαζομένων κατοικιών, αλλά και αναστολή των εξώσεων και πάγωμα των ενοικίων, ενώ οι ενοικιαστές συσπειρώνονται με κοινό άξονα την αλληλοβοήθεια.
Αλλά αυτά τα βήματα είναι μόνο ενα κομμάτι ενός συνεχούς αγώνα, όπως γράφουν οι συνιδρυτές του σωματείου Tracy Rosenthal και Leonardo Vilchis στο νέο τους βιβλίο «Abolish Rent: How Tenants Can End the Housing Crisis» (Καταργήστε το ενοίκιο: Πώς οι ενοικιαστές μπορούν να τερματίσουν την στεγαστική κρίση). «Γιατί οι ενοικιαστές ξυπνούν κάθε μήνα και πρέπει να πληρώνουν ενοίκιο;» αναρωτιούνται.
«Ολόκληρη η κτηματομεσιτική βιομηχανία βασίζεται στην ιδιωτικοποίηση ενός κοινού πόρου (γη), στην εμπορευματοποίηση μιας ανθρώπινης ανάγκης (στέγαση), στην παρεμπόδιση της δημόσιας παρέμβασης ή του ανταγωνισμού και στη διατήρηση μιας δέσμιας αγοράς ενοικιαστών για εκμετάλλευση και κυριαρχία», υποστηρίζουν οι Rosenthal και Vilchis. “Οι ενοικιαστές υφίστανται εκμετάλλευση και καταπίεση όχι μόνο από εταιρικούς εκμισθωτές ή από αδίστακτους ιδιοκτήτες, αλλά από το γεγονός ότι υπάρχει κάποιος ιδιοκτήτης εξ’αρχής”.
Τολμώντας να αμφισβητήσει μια παγιωμένη, συχνά θανατηφόρα κοινωνική υποχρέωση και απαιτώντας την άρση του βάρους, το βιβλίο «Abolish Rent» είναι μια ιστορική συμβολή στο κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις ΗΠΑ. Είμαι μεταξύ εκείνων που χρειαζόντουσαν να ακούσουν τι είχε να πει αυτό το βιβλίο.
Διδάσκω και γράφω για τη στέγαση ως ανθρώπινο δικαίωμα. Αλλά η καθημερινή πραγματικότητα της εργασίας μου στη νομική σχολή που εκπροσωπεί ενοικιαστές με χαμηλό εισόδημα περιορίζει μερικές φορές το όραμά μου. Μπορεί ο πελάτης μας να πάρει μια επιπλέον εβδομάδα πριν από την ημερομηνία έξωσης που τον αναγκάζει να μετακομίσει από το σπίτι του στο αυτοκίνητό του; Μπορεί η εστία κατσαρίδων και μούχλας στο διαμέρισμα των πελατών μας να οδηγήσει σε έκπτωση στο ενοίκιο που παλεύουν να πληρώσουν;
Αν η στέγαση είναι πραγματικά ανθρώπινο δικαίωμα, οι πελάτες μας δεν θα έπρεπε ποτέ να αναρωτιούνται τα παραπάνω.
«Το ενοίκιο είναι ένα πρόστιμο για την ικανοποίηση μιας ανθρώπινης ανάγκης», γράφουν οι Rosenthal και Vilchis. «Όλοι αξίζουν ένα ασφαλές και σταθερό σπίτι, απλώς και μόνο επειδή είναι ζωντανοί. Αυτό εννοούμε όταν λέμε ότι η στέγαση είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα, που δεν διαφέρει από το δικαίωμα να αναπνέουμε τον αέρα αυτής της γης: Γεννιέστε με αυτό το δικαίωμα- δεν θα πρέπει να το κερδίζετε».
Έχουν δίκιο, τόσο ως θέμα διεθνούς δικαίου όσο και ως θέμα συντριπτικής ηθικής ομοφωνίας. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι απλώς ντροπή που οι πελάτες μας και εκατομμύρια άλλοι παραλείπουν γεύματα και αφήνουν ιατρικές συνταγές ανεκτέλεστες προκειμένου να πληρώσουν το ενοίκιο. Δεν είναι απλώς θλιβερό το γεγονός ότι συγκαταλέγονται μεταξύ των σχεδόν επτά εκατομμυρίων νοικοκυριών που ζουν σε ενοικιαζόμενες κατοικίες που μαστίζονται από μη ασφαλή καλώδια, διαρροές νερού, τρωκτικά και μούχλα. Πρόκειται για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μαζική κλίμακα.
Το ίδιο ισχύει και για γενιές κυβερνητικά προωθημένου στεγαστικού ρατσισμού που αφήνει τα μαύρα νοικοκυριά πολύ πιο πιθανό να υποστούν έξωση και να μείνουν χωρίς στέγη. Ή τις συνολικά 3,6 εκατομμύρια αιτήσεις έξωσης κάθε χρόνο που είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των ανεξέλεγκτων αυξήσεων των ενοικίων και υπερβαίνουν κατά πολύ τις αυξήσεις των μισθών.
Όλα αυτά είναι παράνομα. Όπως φωνάζουν τα μέλη της Ένωσης Ενοικιαστών του Λος Άντζελες έξω από τις πολυτελείς εξώπορτες των σπιτονοικοκύρηδων τους: «Η στέγαση είναι ανθρώπινο δικαίωμα, και όχι μόνο για τους πλούσιους και τους λευκούς».
Κυβερνητική γενναιοδωρία για τους ιδιοκτήτες, βία για τους ενοικιαστές
Οι κυβερνήσεις φέρουν την πρωταρχική ευθύνη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ωστόσο η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι ο κύριος σχεδιαστής του άθλιου στεγαστικού μας συστήματος. Η στέγαση στις ΗΠΑ είναι κάθε άλλο παρά ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς: Οι κυβερνήσεις μοιράζουν επιδόματα στους σπιτονοικοκύρηδες και τους πλούσιους ιδιοκτήτες ακινήτων, ενώ οι ενοικιαστές αισθάνονται το αμβλύ τέλος της αστυνομικής εξουσίας και των στημένων νομικών συστημάτων.
Οι σπιτονοικοκύρηδες δέχονται μια υπερχειλίζουσα πληθώρα κυβερνητικών επιδοτήσεων και φορολογικών πλεονεκτημάτων, συμπεριλαμβανομένων των διαγραφών για την απόσβεση των ακινήτων τους (ένα ιδιαίτερο αγαπημένο του ιδιοκτήτη Ντόναλντ Τραμπ), των χαμηλότερων φορολογικών συντελεστών κεφαλαιακών κερδών και των αναβαλλόμενων πληρωμών, των μειώσεων από τις πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις και των απαλλαγών από τον φόρο ακίνητης περιουσίας. Αν θέλετε να είστε πλούσιοι αλλά να σας αντιμετωπίζει η Εφορία σαν να είστε φτωχοί, η ιδιοκτησία ακινήτων είναι το εισιτήριο σας.
Όσο για τους πλούσιους ιδιοκτήτες ακινήτων, επωφελούνται από δεκάδες δισεκατομμύρια ετησίως σε εκπτώσεις τόκων υποθηκών και φόρου ακίνητης περιουσίας. Ακόμα και τα προγράμματα στέγασης χαμηλού εισοδήματος στις ΗΠΑ λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό κατευθύνοντας τα κρατικά δολάρια σε κερδοσκοπικούς ιδιοκτήτες μέσω της φορολογικής πίστωσης για τη στέγαση χαμηλού εισοδήματος και των προγραμμάτων κουπονιών και έργων της HUD.
Αυτές είναι μόνο οι άμεσες επιδοτήσεις. Έμμεσα, οι κυβερνήσεις ενισχύουν την αξία των ιδιόκτητων ακινήτων παρέχοντας υποδομές όπως νερό, αποχετευτικά συστήματα και δρόμους, καθώς και νομικά πλαίσια. Όλες οι κατοικίες είναι δημόσιες κατοικίες, επισημαίνουν οι Rosenthal και Vilchis, αναφέροντας τους μελετητές της στέγασης David Madden και Peter Marcuse. Όταν οι λομπίστες των ιδιοκτητών, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Πολυκατοικιών, ισχυρίζονται ότι τα μέλη του είναι «πάροχοι στέγασης», λένε ανοησίες. Εμείς είμαστε οι πάροχοι στέγασης- αυτοί απλώς αποκομίζουν κέρδη από αυτήν.
Η απόσπαση αυτών των δολαρίων από τους ενοικιαστές διευκολύνεται από τις κυβερνήσεις που ενεργούν ως μοχλός πίεσης για τους ιδιοκτήτες. «Πίσω από κάθε επιταγή ενοικίου υπάρχει η απειλή της κρατικής βίας», γράφουν οι Rosenthal και Vilchis. «Αν δεν μπορούμε να πληρώσουμε το ενοίκιο ή αν αψηφήσουμε τους όρους που θέτουν οι ιδιοκτήτες μας, μπορούν να καλέσουν τους εκπρόσωπους του κράτους για να μας πετάξουν έξω από τα σπίτια μας». Όπως έχουν επισημάνει νομικοί, τα δικαστήριά μας παρέχουν στους ιδιοκτήτες με fast-track διαδικασίες αστυνομικές δυνάμεις για τέτοιους σκοπούς, με ταχύτητα και ευκολία που δεν έχει προηγούμενο στο υπόλοιπο σύστημα αστικής δικαιοσύνης.
Με την κυβέρνηση να παρεμβαίνει για λογαριασμό τους, οι σπιτονοικοκύρηδες και οι πλούσιοι ιδιοκτήτες ακινήτων συγκεντρώνουν πλούτο με ρυθμούς που κόβουν την ανάσα. Τα δύο τρίτα του συνολικού παγκόσμιου πλούτου βρίσκονται σε ακίνητα. Οι ιδιοκτήτες ακινήτων στις ΗΠΑ εισπράττουν μισό τρισεκατομμύριο δολάρια σε ενοίκια κάθε χρόνο, μια μηνιαία μεταφορά από τους φτωχότερους στους πλουσιότερους που διευρύνει ακόμη περισσότερο τις τεράστιες διαφορές εισοδήματος και πλούτου.
«Η υποτιθέμενη θεραπεία για το ενοίκιο είναι να έχετε το δικό σας σπίτι», γράφουν οι Rosenthal και Vilchis. «Αλλά το ενοίκιο είναι μια παγίδα. … Το να πληρώνουμε ενοίκιο μας εμποδίζει να φτάσουμε στο πρώτο σκαλοπάτι αυτής της φανταστικής «σκάλας ιδιοκτησίας». Και το χαμένο μας έδαφος είναι κέρδος των ιδιοκτητών μας. Τα ενοίκιά μας πληρώνουν τα στεγαστικά δάνεια τους, ώστε να μπορούν να διεκδικήσουν το δεύτερο (ή τέταρτο ή 100ό) σπίτι τους».
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια, οι εταιρικοί ιδιοκτήτες έχουν αυξήσει τις αγορές τους σε μονοκατοικίες, ιδίως σε γειτονιές μαύρων. Αυτό τους προετοιμάζει όχι μόνο για μεγαλύτερη είσπραξη ενοικίων, αλλά και για να καρπωθούν τα οφέλη από την αύξηση της αξίας των σπιτιών. Το 2021, η μέση αξία των κατοικιών στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά ένα ποσό που ξεπέρασε τον μέσο μισθό. Αυτά τα κέρδη από την αξία των σπιτιών συχνά δεν φορολογούνται ποτέ, ενώ οι μισθοί των ενοικιαστών προφανώς φορολογούνται. Πράγμα που σημαίνει ότι το εισόδημα που κερδίζουν οι ενοικιαστές με τον ιδρώτα τους συνεχίζει να μένει πίσω σε σύγκριση με το όλο και μεγαλύτερο παθητικό εισόδημα που εισπράττουν οι ιδιοκτήτες τους ως ανταμοιβή για το γεγονός ότι είναι ήδη πλούσιοι.
Οι απεργίες ενοικίου διεκδικούν τη στέγαση ως ανθρώπινο δικαίωμα
Η κατάσταση είναι ζοφερή. Αλλά οι Rosenthal και Vilchis υπόσχονται ότι το “Abolish Rent” θα αποτελεσει όπλο αλλά και θα προσφέρει κατεύθυνση. Παρέχουν την τελευταία σε μεγάλο βαθμό με τη μορφή εμπνευσμένων παραδειγμάτων δύναμης των ενοικιαστών από τις εκατό και πλέον ενώσεις ενοικιαστών που οργανώθηκαν από την Ένωση Ενοικιαστών του Λος Άντζελες, συμπεριλαμβανομένης μιας μεγαλειώδους απεργίας ενοικίου που εξασφάλισε στους ενοικιαστές του Mariachi Plaza μειωμένα ενοίκια και εγγυημένες επισκευές.
Τα μη-λευκά άτομα και οι μετανάστες που έχουν περιθωριοποιηθεί εδώ και καιρό από το στεγαστικό σύστημα των ΗΠΑ βρέθηκαν μαζί με τους millennials που παραγκωνίστηκαν από το πρώτο σκαλοπάτι της ιδιοκτησίας σπιτιού. Πρόκειται για μια δυναμική που συμβάλλει στην αναβίωση των σωματείων ενοικιαστών και πέρα από το Λος Άντζελες. Σε μέρη όπως το Λούισβιλ, το Κάνσας Σίτι και το Κονέκτικατ, οι τοπικές εκστρατείες των ενοικιαστών αναπτύσσουν δύναμη και συνενώνονται ως η εθνική Ομοσπονδία Ένωσης Ενοικιαστών. Οι ενοικιαστές αποτελούν την πλειοψηφία σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ.
Με αυτούς τους αριθμούς μπορεί να προκύψει πραγματική ισχύς. Αλλά αυτή η δύναμη παραμένει αδρανής χωρίς αλληλεγγύη, η οποία συχνά είναι άπιαστη σε ένα σύστημα στέγασης και μια συνολική κουλτούρα των ΗΠΑ που δίνουν έμφαση στο άτομο. “Κάθε πρώτη του μήνα, αναρωτιόμαστε τι θα χρειαζόταν για να μην πληρώσουμε ποτέ ξανά ενοίκιο”, γράφουν οι Rosenthal και Vilchis. “Συχνά, οι φαντασιώσεις μας είναι ατομικές: Θα έρθει η τύχη με το μέρος μας ή θα παίξουμε σωστά τα χαρτιά μας, θα κερδίσουμε την άνοδό μας. … Αν θέλουμε να βάλουμε τέλος στη μιζέρια του ενοικίου για όλους, θα πρέπει να ανταλλάξουμε τις ατομικιστικές μας φαντασιώσεις με την καθολική αφθονία. Και θα πρέπει να συνεργαστούμε”.
Η απόλυτη συλλογική δράση των ενοικιαστών είναι η απεργία ενοικίου. “Οι απεργίες ενοικίου σταματούν τη ροή μετρητών προς τους ιδιοκτήτες και αποκαλύπτουν την εξάρτησή τους από εμάς”, γράφουν οι Rosenthal και Vilchis. “Οι απεργίες ενοικίου υποδηλώνουν ότι το δικαίωμα στη στέγαση υπάρχει ήδη- το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να το διεκδικήσουμε”.
Δεν υπάρχει καμιά ωραιοποίηση των σημαντικών κινδύνων που εμπεριέχονται. Αν και οι απεργίες των προηγούμενων γενεών ήταν οι κύριοι υποκινητές των περιορισμένων δικαιωμάτων των ενοικιαστών που υπάρχουν σήμερα, οδηγούν αναπόφευκτα σε απωθήσεις μέχρι και εξώσεις και συλλήψεις.
Ωστόσο, όπως οι εργατικές απεργίες, έτσι και οι απεργίες για τα ενοίκια επιστρέφουν την εξουσία από τους λίγους τυχερούς στους προηγουμένως περιθωριοποιημένους. Οι απεργίες ενοικίου συνδυάζουν εγγενώς τη δύναμη της στέρησης εσόδων από τον ιδιοκτήτη, ενώ παράλληλα καταλαμβάνουν φυσικά την επίμαχη κατοικία. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε απεργία ενοικίου μιμείται τις θρυλικές καθιστικές απεργίες εργασίας που κατέλαβαν τα μέσα παραγωγής.
Όμως, οι διάσπαρτες απεργίες για τα ενοίκια δεν θα επιτύχουν το τελικό παιχνίδι “κατάργηση των ενοικίων”, προειδοποιούν οι Rosenthal και Vilchis. Γι’ αυτό, θα χρειαστούμε μια συντονισμένη απεργία για τα ενοίκια σε μια ολόκληρη πόλη ή ακόμη και σε ολόκληρη τη χώρα. “Αυτό είναι το είδος της δύναμης που θα χρειαζόμασταν για να αρχίσουμε να μετασχηματίζουμε τις σχέσεις ιδιοκτησίας, καθώς και το κράτος που τις εγγυάται”, γράφουν.
Εκδίωξη των ιδιοκτητών
Μπορεί να είναι δύσκολο να οραματιστεί κανείς τον μετασχηματισμό του κράτους που ζητά το “Abolish Rent”. Οι περισσότεροι από εμάς στις ΗΠΑ δεν έχουμε γνωρίσει τίποτε άλλο παρά το κράτος να λειτουργεί ως πράκτορας που βοηθά ενεργά στην απόσπαση κέρδους από την ιδιοκτησία, αλλά αποδεικνύεται ότι υπάρχει άφθονο προηγούμενο για ένα κράτος που αντιμετωπίζει πραγματικά τη στέγαση ως δικαίωμα.
Όταν ο Rosenthal και ο Vilchis μιλούν για “έξωση των ιδιοκτητών μας”, επικαλούνται εν μέρει τους νόμους περί ενοικιαστών και κοινοτικών ευκαιριών αγοράς. Οι νόμοι TOPA και COPA παρέχουν πρώτα δικαιώματα αγοράς – και μερικές φορές κρατική χρηματοδότηση για την υποστήριξη αυτής της αγοράς και των επακόλουθων ανακαινίσεων – σε υποκείμενα που θα μετατρέψουν το ακίνητο σε μόνιμα προσιτή κατοικία. Μπορούν ακόμη και να επιβάλλουν την συμφωνία για τους ενοικιαστές ή την κοινότητα, πράγμα που σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες γης πρέπει να αποδεχθούν την προσφορά, εάν αυτή αντιστοιχεί στην καλύτερη προσφορά.
Ακόμη και οι ιδιοκτήτες που δεν είναι πρόθυμοι να πουλήσουν μπορούν να εκδιωχθούν μέσω της απαλλοτρίωσης, που χρησιμοποιείται από καιρό από τις κυβερνήσεις όλων των επιπέδων για την κατάσχεση ιδιωτικής ιδιοκτησίας για την προστασία του περιβάλλοντος και την κατασκευή ή επέκταση δρόμων, σιδηροδρόμων και κυβερνητικών κτιρίων. Στα μέσα του 20ού αιώνα, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ σε συνδυασμό με τις πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις άσκησε απαλλοτριώσεις σε περισσότερες από μισό εκατομμύριο περιπτώσεις προκειμένου να κατασκευάσει το σύστημα διακρατικών αυτοκινητοδρόμων. Το 2021, οι κάτοικοι του Βερολίνου ψήφισαν δημοψήφισμα για την κατάσχεση της περιουσίας μεγάλων εταιρικών ιδιοκτητών και τη μετατροπή των διαμερισμάτων σε κοινωνικές κατοικίες. Από το 2016, η περιφέρεια της Καταλονίας στην Ισπανία επιτρέπει την κατάσχεση κενών εταιρικών διαμερισμάτων, τα οποία στη συνέχεια παρέχονται σε ενοικιαστές με χαμηλό εισόδημα.
Ως ενδιάμεσο βήμα, οι Rosenthal και Vilchis υποστηρίζουν τον έλεγχο των ενοικίων, ο οποίος όχι μόνο φρενάρει την κερδοσκοπία της στέγασης, αλλά και ενισχύει το ρόλο του κράτους ως προστάτη των δικαιωμάτων των ενοικιαστών. Αλλά το τελικό παιχνίδι είναι η άφθονη, υψηλής ποιότητας δημόσια στέγαση, η οποία έχει σημειώσει θεαματική επιτυχία σε μέρη όπως η Βιέννη και η Σιγκαπούρη. Η δημόσια στέγαση έχει επίσης λειτουργήσει καλά πολλές φορές στις ΗΠΑ, παρά το ατελείωτο σαμποτάζ από πολιτικούς που χρηματοδοτούνται από την ακίνητη περιουσία.
Έτσι, η έξωση των ιδιοκτητών και η απομάκρυνση της κερδοσκοπίας από τη στέγαση δεν είναι μόνο δυνατή, αλλά έχει ήδη επιτευχθεί κατά τόπους. Το ίδιο ισχύει και για την κατάργηση του ενοικίου. Στο γραφείο μας, έχουμε εκπροσωπήσει πολλούς ενοικιαστές δημόσιων κατοικιών των οποίων το ενοίκιο, που ορίζεται από το νόμο στο 30% του εισοδήματός τους, είναι ακριβώς μηδέν δολάρια. Η κατάργηση του ενοικίου για τους υπόλοιπους από εμάς δεν θα είναι εύκολη, όπως δείχνει η μακρά κληρονομιά του κτηματομεσιτικού κεφαλαίου που επιτίθεται στον έλεγχο των ενοικίων και στη δημόσια στέγαση. Αλλά το γεγονός ότι 44 εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ νοικιάζουν τα σπίτια τους σημαίνει ότι το κίνημα έχει τεράστιες δυνατότητες και μπορεί να πυροδοτηθεί ανά πάσα στιγμή. “Τα υψηλά ενοίκια, ο εκτοπισμός και η έλλειψη στέγης δεν είναι αναπόφευκτα”, επιμένουν οι Rosenthal και Vilchis. “Κάθε πρώτη του μήνα είναι μια ακόμη ευκαιρία για οργάνωση, συλλογική δράση και συλλογική άρνηση”.
