Κείμενο: Το Μικρό Δέντρο
Όλοι οι σπουδαίοι ορθολογιστές φιλόσοφοι του δέκατου όγδοου αιώνα διατύπωσαν τα προβλήματα της δημόσιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης, και οι δύο πιο απόλυτοι εκπαιδευτικοί στοχαστές ανέπτυξαν αντιθετικές θεωρίες πάνω στο ζήτημα της οργάνωσης της εκπαίδευσης: ο Rousseau σύμφωνα με το κράτος και ο Godwin εναντίον του. Οι σύγχρονοι επικριτές της συμμαχίας μεταξύ της εθνικής κυβέρνησης και της εθνικής εκπαίδευσης θα συμφωνούσαν και θα υποστήριζαν ότι είναι στη φύση των δημόσιων αρχών να διοικούν εξαναγκαστικούς και ιεραρχικούς θεσμούς των οποίων η τελική λειτουργία είναι να διαιωνίσει την κοινωνική ανισότητα και να ασκήσει πλύση εγκεφάλου στους νέους με σκοπό την αποδοχή του συγκεκριμένου συστήματος οργάνωσης.
Ο Kropotkin και ο Reclus ανέπτυξαν από κοινή σκοπιά μια νέα ηθική για το περιβάλλον.
Ο Élisée Reclus ήταν ο πρώτος αναρχικός στοχαστής που περιέλαβε στο έργο του περιβαλλοντικά ζητήματα και προώθησε με τη σκέψη του το ενδιαφέρον για τη φύση και τα άλλα έμβια όντα. Συγκεκριμένα, «το τελευταίο κεφάλαιο του έργου του, Η Γη, είναι από τα πρώτα κοινωνικό-περιβαλλοντικά μανιφέστα που γράφτηκαν ποτέ».
Αξίζει να σημειωθεί πως ο Reclus, πριν από έναν αιώνα, επιχείρησε να συμβιβάσει την δικαιοσύνη στις ανθρώπινες κοινωνίες με την συμπόνια προς όλες τις μορφές ζωής στον πλανήτη. Αυτά τα φιλοσοφικά προβλήματα έχουν κάνει την επανεμφάνισή τους τα τελευταία χρόνια στην οικοφιλοσοφία και την μελέτη της περιβαλλοντικής ηθικής. Πιο συγκεκριμένα, στο έργο του «ο ωκεανός, η ατμόσφαιρα κι η ζωή» αναφέρεται στις καταστροφές που έχει προξενήσει ο άνθρωπος στη φύση μέσω των παρεμβάσεών του και τάσσεται ξεκάθαρα κατά της ανθρωποκεντρικής σκοπιάς απέναντι στο περιβάλλον.
Η σημασία του έργου του P. Kropotkin για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής φιλοσοφίας και ηθικής αλλά και του συνολικότερου περιβαλλοντικού κινήματος δεν μπορεί να αμφισβητηθεί καθώς η επανέκδοση και η μελέτη του έργου του συμβαίνει το 1970, την περίοδο, δηλαδή, που γεννιέται το ίδιο το κίνημα.
Ο Kropotkin ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την έννοια της «πράσινης πόλης». Οραματίστηκε αυτοδύναμες πόλεις βασισμένες σε εκτεταμένες αστικές γειτονιές που χρησιμοποιούν εντατική κηπουρική για την παραγωγή τροφίμων από οργανικά απόβλητα και η παραγωγή ενέργειας πραγματοποιείται από τοπικές ή αποκεντρωμένες πηγές. Η δημιουργία καθαρών, βιώσιμων ή αυτοδύναμων πόλεων θεωρείται από πολλούς σύγχρονους οικολόγους ως ο επιθυμητός στόχος. Για τον ίδιο, αυτή του η πεποίθηση αποτελούσε απάντηση στη θεωρία του Μάλθους για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, το οποίο συναντάμε και σήμερα σαν θέση στο περιβαλλοντικό κίνημα. Στη συνολικότερη πρότασή του μπορούμε να συναντήσουμε την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση σε τοπικό κοινοτικό επίπεδο με σκοπό τη δημιουργία αυταρκών πόλεων με μηδενικούς ρύπους
Πρώτα ο Reclus και στη συνέχεια ο Kropotkin έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην απελευθερωτική διάσταση της εκπαίδευσης και πώς αυτή μπορεί να πραγματωθεί μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της γεωγραφίας. Επηρεάστηκαν και δανείστηκαν εργαλεία από το κίνημα της Νέας Αγωγής.
Παρ’ ότι αρχικά διαφωνούσαν για το αν μπορούν να υπάρξουν ελευθεριακά σχολεία σε ένα μη ελευθεριακό κοινωνικό σύστημα, στήριξαν το κίνημα των Μοντέρνων Σχολείων που ξεκίνησε στην Ισπανία από τον αναρχικό Francisco Ferrer. H ίδια η έμπνευση του Μοντέρνου Σχολείου για το Ferrer είχε επηρεαστεί από τα έργα τους. O P. Kropotkin στήριξε ακόμα το Διεθνές Σχολείο του Λονδίνου στο οποίο συμμετείχε η Louise Michel.
Ο P. Kropotkin θεωρούσε την εκπαίδευσης ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελευθεριακής, αναρχικής, περιβαλλοντικής σκέψης, καθώς και το συνδυασμό της χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελευθεριακής εκπαίδευσης. Μέσα από τις εμπειρίες του, τις παρατηρήσεις και τα ταξίδια, ο Kropotkin εξέτασε επίσης τη διδασκαλία της γεωγραφίας, ιδιαίτερα στα παιδιά, ως άσκηση της διανοητικής χειραφέτησης στο βαθμό που προσέφερε στα άτομα, όχι μόνο αφύπνιση σε σχέση με την “αρμονία της φύσης”, αλλά και παρότρυνση ώστε να διαλύσουν τις εθνικιστικές και ρατσιστικές τους προκαταλήψεις.
Ο P. Kropotkin ασκούσε κριτική στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα και παρομοίαζε τα σχολεία με φυλακές – όπου τα μαθήματα διδάσκονται μόνο μέσα από την απομνημόνευση , αποκομμένα από τις εμπειρίες των παιδιών, με αποτέλεσμα να μη μαθαίνουν πως να μαθαίνουν. Υποστήριζε πως η κρατική υποχρεωτική εκπαίδευση αναπαρήγαγε την υπάρχουσα δομή της κοινωνίας, δηλαδή την κρατική διακυβέρνηση, καθώς όλα τα βιβλία και τα περιοδικά, ακαδημαϊκά και δημοφιλή, προωθούσαν το σεβασμό προς το κράτος. Προέβλεψε πως η υποχρεωτική δημόσια εκπαίδευση θα μπορούσε να ενσταλάξει αξίες που θα εξάλυπταν την ανεξάρτητη και κριτική σκέψη.
Ο P. Kropotkin δίνει έμφαση στην πολύπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, πιστεύοντας πως η μάθηση δεν προέρχεται μόνο μέσα από τα βιβλία αλλά και από τα συναισθήματα, τις πρακτικές ικανότητες, τη φυσική κατάσταση, την κοινωνική και ηθική εκπαίδευση, χωρίς αυτό να σημαίνει πως υποβαθμίζεται η σημασία της γνωστικής ανάπτυξης. Αποκηρύσσει την εκπαίδευση από την εκκλησία που εκείνη την εποχή ασκεί μεγάλη επιρροή και προτρέπει τα σχολεία να βασίζονται σε ελευθεριακές αρχές. Δίνει έμφαση στη συνεκπαίδευση και στην ισότητα των φύλων και των τάξεων.
Τα παιδιά, άλλωστε, είναι υπέροχοι ακροατές της φύσης. Οι βαθύτερες αντιλήψεις για τα ζώα, τα φυτά, τους μύκητες και τα μικρόβια της περιοχής βοηθούν στο να υπάρξει η συν-δημιουργία της ιστορίας της φύσης σε μια τοποθεσία. Αυτό αποτελεί μέρος της βαθύτερης ακρόασης που ενσωματώνει η αναρχική παιδαγωγική με σκοπό την πλήρη απελευθέρωση του ατόμου μέσα την κοινότητα.
Ο Reclus ισχυρίζεται ότι το αληθινό σχολείο πρέπει να είναι ελεύθερο, στη φύση και να περιλαμβάνει όχι μόνο τα πανέμορφα τοπία που σκεφτόμαστε και τη μελέτη των φυσικών νόμων στο πεδίο, αλλά και όλα τα εμπόδια που πρέπει να μάθουμε να ξεπερνάμε.
Πρέπει να προστεθεί ότι για τον Reclus, η επίσημη εκπαίδευση αποτελεί μόνο μία πτυχή της ευρύτερης διαδικασίας της ελευθεριακής εκπαίδευσης. Εξηγούσε ότι το ιδανικό του αναρχισμού δεν είναι να εξαλείψει το σχολείο, αλλά να το διευρύνει και η ίδια η κοινωνία να αποτελεί ένα μεγάλο πεδίο για αμοιβαία διδασκαλία, όπου όλοι θα είναι ταυτόχρονα μαθητές και εκπαιδευτικοί, όπου κάθε παιδί, αφού λάβει τις βασικές γνώσεις της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης θα μάθει πώς να αναπτύσσεται πλήρως, σύμφωνα με τις δικές του πνευματικές ικανότητες, στην ύπαρξη που ο ίδιος ή η ίδια έχει επιλέξει για τον εαυτό του/της.
Μετά από μια επισκόπηση της θεωρίας της ελευθεριακής περιβαλλοντικής φιλοσοφίας και των επιπτώσεών της στην εκπαίδευση προς την άμεση δημοκρατία και την οικολογική βιωσιμότητα, τα ευρήματα από την ερευνητική μελέτη παρείχαν μια γέφυρα μεταξύ της πρωταρχικής θεωρητικής με τη συγκεκριμένη, καθημερινή πραγματικότητα μέσα σε ένα σχολείο.
Εν ολίγοις, η εκπαίδευση πρέπει να περιστρέφεται γύρω από την επαφή της κοινότητας, τα κοινοτικά προβλήματα και το τι μπορεί να κάνει το άτομο, ως πολίτης, για αυτά. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, πρέπει να επινοήσουμε ένα διευρυμένο πλαίσιο, αυτού που σήμερα ονομάζουμε περιβαλλοντική εκπαίδευση, που θα εμπλέκει πραγματικά τα άτομα. Αυτές οι προσπάθειες δεν αποσκοπούν στην ενίσχυση της απομόνωσης, αλλά στη ρίζα της, στις αντι-ιεραρχικές σχέσεις, και σε βιώσιμους τρόπους ζωής που συνοδεύονται από κατανόηση και ενσυναίσθηση με άλλους, ανθρώπινους και μη ανθρώπινους οργανισμούς. Αυτή είναι και η ζωτική συμβολή που η αναρχική παράδοση προσφέρει στις εκπαιδευτικές πολιτικές ατζέντες καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι στη σύγχρονη κοινωνία ο στόχος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι να εκπαιδεύσουμε τα άτομα για τη συμμετοχή σε ότι αφορά το περιβάλλον τους.
Για να διαβάσετε ολόκληρη την μπροσούρα: https://alliotikosxoleio.espivblogs.net/…/i-perivallon…/.
*Πορτρέτα – Clifford Harper