Paul-Laurent Assoun: Διαστροφή και κριτική

0

Γιώργος Μιχαηλίδης

Το παρόν κείμενο αποτελεί απόπειρα συνοπτικής παρουσίασης της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου, Le pervers et la femme (O διαστροφικός και η γυναίκα) του ψυχαναλυτή Paul-Laurent Assoun, η οποία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Opportuna.

Στο συγκεκριμένο έργο ο Paul-Laurent Assoun προσπαθεί να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο οι λογοτέχνες και οι δραματουργοί σκηνοθετούν την κλινική δομή της «διαστροφής». Αρωγός σ’ αυτή την προσπάθεια θα σταθεί η ψυχαναλυτική σκέψη του Jacques Lacan και βάσει αυτής της σκέψης θα πρέπει να κατανοήσει ο αναγνώστης την έννοια «διαστροφικός» και «διαστροφή». Εν συντομία, «διαστροφή» είναι η κλινική δομή που αναφέρεται στην απάρνηση του παιδιού ότι «η μητέρα» δεν έχει τον «φαλλό», τη δύναμη, τη συμβολική εξουσία, και προσπαθεί το παιδί να αναπληρώσει αυτή την αδυναμία, το έλλειμα, με τον ίδιο του τον εαυτό, δηλαδή θέτει τον εαυτό του ως εργαλείο ενδυνάμωσής της, γνωρίζοντας ότι ο Πατέρας, ο Άλλος, ο Αφέντης, έχει την εξουσία και μπορεί να τον τιμωρήσει για αυτή του την πράξη.[1]

Βάσει αυτής της θεωρίας, ο Paul-Laurent Assoun προχωρά σε μια λεπτομερή ανάλυση ορισμένων μυθιστορημάτων, ποιημάτων και θεατρικών ώστε να δείξει τη γένεση ενός «λογοτεχνικού ζεύγους»: του «διαστροφικού» και της «γυναίκας». Ο «διαστροφικός» μπορεί να είναι μυθοπλαστικός χαρακτήρας, όπως ο Don Juan του Molière, ή ακόμα και ο ίδιος συγγραφέας ως αφηγηματικό υποκείμενο, λ.χ. ο Baudelaire στα ποιήματά του. Σύμφωνα με τον διανοητή, η γυναίκα έρχεται στη ζωή του διαστροφικού ως εφιάλτης, «ο οποίος μετατρέπεται σε γραφή. […] [Ο] διαστροφικός, αποσβολωμένος εντός μιας σχέσης άρνησης προς την γυναίκα (την Μητέρα της προέλευσης) διαμορφώνει εκ της γυναικός την πρόκληση, η οποία τον ωθεί στη γραφή, εν είδει παρανομίας».[2]

Aξίζει να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για μια απόπειρα ψυχανάλυσης των κειμενογράφων ή των ηρώων τους. Εδώ ο διανοητής προσπαθεί να αφουγκραστεί το πώς δημιουργούνται και διαμορφώνονται οι επιθυμίες, τα μέσα εκπλήρωσής τους και οι τρόποι έκφρασης της «διαστροφής» στη λογοτεχνική γραφή. Επίσης, καταφέρνει να αναδείξει το εξής: το «διαστροφικό» λογοτεχνικό έργο διαθέτει εντός του μια κοινωνική και πολιτική κριτική στα ήθη και στους θεσμούς της εποχής του, όπως είναι η επιβολή ενός κυρίαρχου Λόγου που περιορίζει και αποκλείει τον λόγο των «υποτελών», δηλαδή εκείνων που δεν επιθυμούν να συμβαδίσουν με τις επιταγές του σχετικά με το πώς θα ζήσουν τη ζωή του.

Ο Figaro δεν θα ανεχθεί την επιθυμία του Αφέντη, δεν θα δεχθεί να χάσει τη γυναίκα του από τον Κόμη, επειδή ο τελευταίος είναι σ’ ανώτερη κοινωνική τάξη. Ο Λόγος του Αφέντη θα κριθεί και θα γίνει αντικείμενο παρωδίας από τον Beaumarchais, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που γίνεται και η παρακμιακή γραφειοκρατία του Πύργου από τον Kafka: σύμφωνα με τη λογική της «διαστροφής».

Eν κατακλείδι, το βιβλίο του Paul Laurent Assoun τοποθετεί συνεχώς τον αναγνώστη μέσα στη λογική του έργου και διαφωτίζει πτυχές του, οι οποίες θα παρέμεναν στο σκοτάδι δίχως το θεωρητικό σχήμα «διαστροφικός-γυναίκα». Τα αίτια της «διαστροφής», ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούνται οι έμφυλες σχέσεις και  η φύση του έρωτα εν τέλει διασαφηνίζονται μέσα από το άκρως διαφωτιστικό και ενθουσιώδες διανοητικό ταξίδι που προσφέρει το συγκεκριμένο βιβλίο, αναγκάζοντας τον αναγνώστη να αναθεωρήσει για ό,τι θεωρούσε ως δεδομένο για τα συγκεκριμένα ζητήματα.

Σημειώσεις:

[1] Βλ. Jacques Lacan, “D’une question préliminaire à tout traitement possible de la psychose”, στα Écrits (Paris, Seuil, 1999), 577-578 και του ιδίου, Le séminaire de Jacques Lacan, Livre XVI, D’un Autre à l’autre, 1967-1968, (Paris: Seuil, 2006), 247-261.

[2] Paul-Laurent Assoun, O διαστροφικός και η γυναίκα, μτφρ. Κ. Σαμαρτζή, Χρ. Γεμελιάρης, Ν. Παπαχριστόπουλος, επιμ. Ν. Παπαχριστόπουλος, (Πάτρα: Opportuna, 2015), 30-31.

Αφήστε ένα σχόλιο

11 − 9 =