Κείμενο: Social Ecology and Communalism Workshop
Παρόλο που το κράτος εμφανίζεται στην Αφρική ήδη από πολύ νωρίς (Αρχαία Αίγυπτος – ενοποίηση της κοιλάδας του Νείλου γύρω στο 3500 π.Χ., Βασίλειο του Κους στη Νουβία γύρω στο 1100 π.Χ.), πολλές αφρικανικές κοινωνίες προτίμησαν σε όλη την ιστορία τους να μην αναπτύξουν κρατική δομή. Συχνά περιγράφονται ως «κοινωνίες χωρίς κράτος», όπως οι Ίγκμπο (Νιγηρία, Μπενίν), οι Ντογκόν (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Ακτή Ελεφαντοστού), οι Λογκόλι στην Κένυα ή οι Νούερ στο Νότιο Σουδάν (βλ. στο τέλος του άρθρου για μια μη εξαντλητική λίστα).
Πολλές παραδοσιακές αφρικανικές κοινωνίες βασίζονταν στον κομμουναλισμό, δηλαδή σε κοινότητες ή χωριά πολιτικά αυτόνομα, που διαχειρίζονταν μόνα τους τις υποθέσεις τους. Όλα τα μέλη συμμετείχαν στη λήψη αποφάσεων – άμεσα ή έμμεσα – και οι κρίσιμες πολιτικές επιλογές λαμβάνονταν με συναίνεση, όχι με ψηφοφορία. Τα χαρακτηριστικά αυτά παραμένουν ζωντανά μέχρι σήμερα σε πολλές αγροτικές περιοχές.
Η πολιτική οργάνωση είχε οριζόντια δομή, με εκτενή κατανομή αρμοδιοτήτων και εξουσιών. Η ηγεσία δεν επιβαλλόταν μέσω βίας ή συγκεντρωτισμού, αλλά προέκυπτε μέσα από κοινή συναίνεση ή την αναγνώριση μιας αμοιβαίας ανάγκης. Ο πόλεμος, για παράδειγμα, δεν μπορούσε να κηρυχθεί σε άλλο χωριό χωρίς συμφωνία της κοινότητας. Ανάμεσά τους συναντούμε και μητριαρχικές κοινωνίες, γνωστές για την παρουσία γυναικών σε ηγετικούς ρόλους.
Ο υψηλός βαθμός ισότητας και ελευθερίας στηριζόταν στο χαμηλό επίπεδο παραγωγής: ένας «τρόπος παραγωγής του χωριού» (4) λειτουργούσε χωρίς την ύπαρξη κράτους, με ισότιμη κατανομή της γης. Η αγορά ήταν πραγματικά ελεύθερη και οι οικογένειες μπορούσαν να διαθέτουν τα πλεονάσματά τους όπως επιθυμούσαν και να τα πουλούν στην αγορά.
Παραδείγματα λαϊκών συνελεύσεων ως μορφή διακυβέρνησης στη Δυτική Αφρική
Πριν από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία, ο λαός Ίγκμπο (στα νοτιοανατολικά της σημερινής Νιγηρίας , ιδιαίτερα στην περιοχή της Μπιάφρα) ζούσε σε μικρές αυτόνομες πολιτικές κοινότητες, χωρίς βασιλιάδες ή αρχηγούς και χωρίς κεντρική κυβέρνηση.
Μέχρι σήμερα, οι Ίγκμπο διατηρούν τις γενικές συνελεύσεις πολιτών. Το βράδυ, όταν όλοι έχουν επιστρέψει από τα χωράφια, ο τελάλης καλεί τους κατοίκους με το γκονγκ του στην πλατεία. Η ημερήσια διάταξη είναι συνήθως καθορισμένη: οι πρεσβύτεροι παρουσιάζουν το ζήτημα και ακολουθεί ελεύθερη συζήτηση ώσπου να επιτευχθεί συναίνεση.
Η μικρή κλίμακα αυτών των θεσμών έκανε δυνατή την πραγματική δημοκρατία. Όπως σημειώνει η ιστορικός Elizabeth Allo Isichei: «Ένα από τα πράγματα που εντυπωσίασαν τους πρώτους Ευρωπαίους που επισκέφτηκαν τους Ίγκμπο ήταν ο βαθμός στον οποίο εφαρμοζόταν η δημοκρατία» (A History of the Igbo People, Λονδίνο: Macmillan, 1976).
Πέρα από το Συμβούλιο των Πρεσβυτέρων, τις ηλικιακές ομάδες και τις μυστικές εταιρείες που λειτουργούσαν ως όργανα κοινωνικού ελέγχου, η Umuada – η συνέλευση των γυναικών του χωριού – είχε κρίσιμο ρόλο στη λήψη και εφαρμογή αποφάσεων, ιδιαίτερα σε ζητήματα που αφορούσαν γυναίκες και παιδιά.
Όχι μακριά από τους Ίγκμπο, μεταξύ των Ταλένσι (Γκάνα) και των λαών του Δέλτα του Νίγηρα (Νιγηρία) – κάτι που θα συζητήσουμε ξανά στο μέλλον – η πρακτική της λήψης πολιτικών αποφάσεων σε μια συνέλευση κατοίκων, με συναίνεση, ήταν επίσης κοινή. Η βάση της οργάνωσης των λαών του Δέλτα του Νίγηρα (σημερινή Νιγηρία) ήταν οι Πόλεις – Κράτη (που αποτελούνταν από διάφορα «σπίτια»), όπως στην αρχαία Ελλάδα. Όπως και στην Ελλάδα, η συνέλευση της πόλης ήταν αυτή που έπαιρνε τις σημαντικές πολιτικές αποφάσεις.
Οι Ταλένσι (Γκάνα), ένας δυτικοαφρικανικός λαός που ζούσε στη βορειοανατολική Γκάνα, αλλά και στην περιοχή που συνορεύει με την Μπουρκίνα Φάσο, ήταν κυρίως αγρότες και αγρότες, καλλιεργώντας πάνω απ’ όλα δημητριακά. Η κοινωνική τους οργάνωση βασιζόταν στην φυλή. Για να λάβουν κρίσιμες αποφάσεις που αφορούσαν την κοινότητα/χωριό, οι Ταλένσι είχαν την πρακτική να συγκαλούν μεγάλες συνελεύσεις κατοίκων.
Λίστα ακρατικών κοινωνιών στην Αφρική:
Μπορεί να ειπωθεί ότι οι κοινωνίες χωρίς κράτος είναι από τις παλαιότερες μορφές κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης στην Αφρική (5)… Ενδεικτικά παραδείγματα – έστω και με διαφορετικές μεθόδους – είναι:
|
 |
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Όπως γράφουν οι IE Igariwey και Sam Mbah, δεν τίθεται θέμα να λέμε ότι ορισμένα παραδοσιακά αφρικανικά συστήματα ήταν τέλεια, ούτε να εξιδανικεύουμε ένα παραδοσιακό αφρικανικό μοντέλο. Μερικά είχαν σοβαρά ελαττώματα, όπως και τα αντίστοιχα στην Ευρώπη και αλλού.
(2) Sam Mbah και IE Igariwey, Αφρικανικός Αναρχισμός: Η Ιστορία ενός Κινήματος , Τούσον, Αριζόνα: Βλέπε Sharp Press, 2001, σελ. 58.
(3) Ο Σαμ Μπαχ είναι Νιγηριανός δημοσιογράφος και δικηγόρος.
(4) Σχετικά με αυτό το θέμα, οι συγγραφείς συνιστούν το έργο του Αιγύπτιου οικονομολόγου Samir Amin .
(5) Στο ίδιο , σελ. 56.
