Κείμενο: Δεληγιάννης Κωνσταντίνος, προπτυχιακός φοιτητής Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ΕΑΠ
Albert Camus: «Ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα» (Gnomikologikon.gr, n.d.)
Η aλήθεια είναι πως δεν είμαι βέβαιος αν αυτή η φράση έχει ειπωθεί πραγματικά από τον Camus – τη συνάντησα στο διαδίκτυο. Είτε αληθινή, είτε ψεύτικη, ίσως, έχει μικρή σημασία σε έναν κόσμο που βάλλεται από fake news και, τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψέματος γίνονται ολοένα και πιο θολά.
Στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και των πολυάριθμων εφαρμογών επικοινωνίας, η πληροφορία και οι ειδήσεις παράγονται και διαχέονται σχεδόν στιγμιαία σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Ο ψηφιακός κόσμος και η δομή του διαδικτύου έχουν καταστεί στην εποχή μας ο κατεξοχήν τόπος παραγωγής, συλλογής και διάδοσης πληροφοριών. Στο ψηφιακό περιβάλλον, η ροή πληροφοριών είναι αδιάκοπη σε τέτοιον βαθμό, που νομίζω πως η ανθρωπότητα δεν έχει ξανασυναντήσει κάτι αντίστοιχο στη διάρκεια της ιστορίας της.
Αν και σε αυτόν τον ψηφιακό κόσμο, συνήθως, η πρόσβαση στην πληροφορία είναι ελεύθερη, ιδιαίτερα εύκολη, άμεση και οριζόντια, ο όγκος παραγωγής και κοινοποίησης πληροφοριών και ειδήσεων είναι τόσο μεγάλος που καθίσταται ανθρωπίνως αδύνατο για κάποιον να τις ελέγξει και να τις επεξεργαστεί σε βάθος. Εδώ δημιουργείται μια εγγενής αντίφαση, όπου η ελευθερία, αντί να λειτουργεί δημιουργικά και απελευθερωτικά, καθώς η πρόσβαση στις πλούσιες βάσεις δεδομένων συνιστά την αφετηρία για την αναζήτηση της γνώσης και της αλήθειας, αντιθέτως, στην πράξη η υπερπληροφόρηση προκαλεί ψυχολογικό ίλιγγο και άγχος εξαιτίας της υπερπαραγωγής πληροφοριών (Επτακοίλη, 2020). Ο χρήστης μετεωρίζεται στο χαοτικό και ρευστό περιβάλλον, πάνω στο οποίο αναζητά ένα αρχιμήδειο στήριγμα, ή έναν μίτο της Αριάδνης, που θα του επιτρέψει βγει μέσα από τον αχανή λαβύρινθο του ψηφιακού κόσμου.
Ακολούθως, για να μειώσει αυτό το ψυχολογικό φορτίο, ο χρήστης εμπιστεύεται αναγκαστικά τις επιλογές του στους διαδικτυακούς αλγορίθμους. Οι διαδικτυακοί αλγόριθμοι ιχνηλατούν τα ψηφιακά αποτυπώματα που αφήνει πίσω του ο χρήστης και χαρτογραφούν την πλοήγησή του. Με αυτόν τον τρόπο, καταγράφονται οι προσωπικές επιλογές και προτιμήσεις του καθενός και, οι διαδικτυακοί αλγόριθμοι δημιουργούν έναν εξατομικευμένο ψηφιακό χάρτη. Αυτός ο ψηφιακός χάρτης αποτελεί ένα σταθερό σημείο γεμάτο νόημα, γύρω από το οποίο συγκροτείται και περιστρέφεται ο ψηφιακός άνθρωπος, ενώ με τον καιρό “χτίζεται” ο προσωπικός του ψηφιακός κόσμος. Ο ψηφιακός άνθρωπος δεν κάνει τίποτα παραπάνω από το να αναθέτει την κρίση του στους ψηφιακούς αλγόριθμους, οι οποίοι καθοδηγούν σε μεγάλο βαθμό την πορεία του στο διαδίκτυο. Ωστόσο, οι αλγόριθμοι, συνεχώς, τού παρουσιάζουν υλικό το οποίο θεωρούν ότι προσιδιάζει στις προηγούμενες επισκέψεις του χρήστη στον ψηφιακό κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, ο χρήστης ανακυκλώνει σε μεγάλο βαθμό τις προσωπικές του επιλογές και, το ψηφιακό περιβάλλον, από ανοιχτός χώρος με άπειρες δυνατότητες, μετατρέπεται συχνά σε ένα ιδιωτικό και κλειστό περιβάλλον, διότι τροφοδοτείται, συνεχώς, με πληροφορίες και επιχειρήματα που επιβεβαιώνουν τις ιδεοληψίες και τις προκαταλήψεις του κάθε χρήστη.
Σε αυτές τις συνθήκες, οι εμμονές ενισχύονται και οι άνθρωποι συχνά παρασύρονται, μετατρεπόμενοι σε «ψηφιακούς χούλιγκαν». Η αδιαλλαξία ανθίζει στα κλειστά διαδικτυακά περιβάλλοντα όπου κυριαρχούν ομοειδείς σκέψεις ή ιδεολογικά συγγενείς ιδέες. Σε αυτούς τους ψηφιακούς χώρους, ο διάλογος χάνει την αξία του, καθώς η κριτική δεν είναι ουσιαστική και, η συνομιλία μεταξύ των «ψηφιακών χούλιγκαν» υπάρχει μόνο, για να επιβεβαιώνει τις εμμονές τους. Δεν είναι, λοιπόν, αναπάντεχο, γιατί στη σημερινή εποχή τα fake news αποκτούν ιδιαίτερη δυναμική, φτάνοντας στο σημείο ακόμα και ευφάνταστες και ακραίες ειδήσεις βρίσκουν φανατικούς υποστηρικτές. Σε αυτό το σημείο, θέλω να τονίσω πως η διαπίστωσή μου στηρίζεται σε προσωπικές εμπειρίες, χωρίς να έχω πραγματοποιήσει κάποια εστιασμένη έρευνα. Βασίζομαι, κυρίως, στην καθημερινή μου τριβή με την κοινωνία, όπου συναντώ όλο και περισσότερους ανθρώπους που αναπαράγουν ακραίες απόψεις. Εάν ισχύει η παραπάνω υπόθεση, τότε αυτή η κατάσταση δημιουργεί το κατάλληλο έδαφος για να ευδοκιμήσουν ψευδείς και ανυπόστατες ειδήσεις.
Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο, η αξία της αυτονομίας καθίσταται σήμερα σημαντική, διότι η αυτονομία θεμελιώνεται πάνω στη ριζική αμφισβήτηση και κριτική σκέψη, στοιχείο απαραίτητο για τη δόμηση ενός γόνιμου και δημιουργικού διαλόγου, πράγμα που λείπει από τα κλειστά ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα. Συνεπώς, η αυτονομία μπορεί να λειτουργήσει ως αντίδοτο και όργανο που θα αποκαλύψει την αλήθεια πίσω από τις παραπλανητικές αφηγήσεις. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, όταν αναφέρομαι στην αλήθεια, δεν υπονοώ κάποια μεταφυσική ή φιλοσοφική αλήθεια που θα φέρει στο φως ο μηχανισμός της αυτονομίας. Την αλήθεια την κατανοώ ως την κατάσταση που ανταποκρίνεται στα δεδομένα και την πραγματικότητα, όπως αυτά εκτυλίσσονται και τα παρατηρούμε, χωρίς παραμορφωτικούς φακούς που φιλτράρουν τις περιστάσεις. Βεβαία, για να είμαι ακριβής, ούτε η αυτονομία εγγυάται την εύρεση των αληθινών όρων που συνθέτουν τον κόσμο ωστόσο, θέτει τις προϋποθέσεις για την αναζήτησή τους. Η κριτική σκέψη και η αυτονομία απαιτούν πνευματική εγρήγορση, αυτοστοχασμό και φρόνηση, ώστε να μπορεί κανείς να αντισταθεί στη σαγήνη που ασκούν οι απλουστευτικές – συναισθηματικά φορτισμένες και ψευδείς αφηγήσεις – οι οποίες αποκρύπτουν την πραγματικότητα.
Βιβλιογραφία:
Gnomikologikon.gr. (n.d.). Αλμπέρ Καμύ – Αποφθέγματα. Retrieved on September 10, 2024, from https://www.gnomikologikon.gr/authquotes.php?auth=9
Επτακοίλη, Τ. (2020, January 14). Θεοφάνης Τάσης στην «Κ»: Η ελευθερία μας γίνεται ανελευθερία. Η Καθημερινή. Retrieved on September 10, 2024, from https://www.kathimerini.gr/life/people/1059772/theofanis-tasis-stin-k-i-eleytheria-mas-ginetai-aneleytheria/
