Τι συνέβη φέτος στη Γερμανία με το μηνιαίο 9ευρώ εισιτήριο στα ΜΜΜ; Διαπιστώσεις & προοπτικές

0

Κείμενο: Ευθύμης Χατζηθεοδώρου

Προσπαθώντας να φανταστούμε ένα ελευθεριακό και βιώσιμο μέλλον στην πόλη, ένα ευρύ αλλά και δωρεάν δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς αποτελεί σίγουρα μια θεμιτή αντιπρόταση ως προς την κυριαρχία του ιδιωτικού αυτοκινήτου. Η μείωση των ρύπων, του θορύβου, των ατυχημάτων αλλά και της αποξένωσης που προκαλείται από τη χρήση ιδιωτικών οχημάτων θα μπορούσε να βοηθήσει τόσο στην καλύτερη διατήρηση της ισορροπίας με το φυσικό περιβάλλον, την ανάπτυξη μιας κοινοτικής αίσθησης αλλά και στην ψυχολογική ανάταση των πολιτών. Αυτό δεν σημαίνει πως όταν η Γερμανική κυβέρνηση επέλεξε να βγάλει το “neunie” είχε στο νου της όλα τα παραπάνω, αλλά σίγουρα μπορούμε να προβληματιστούμε και να αντλήσουμε κάποια συμπεράσματα από το πείραμα του φετινού καλοκαιριού.

Η Γερμανική κυβέρνηση, ως μέτρο για την αύξηση των τιμών της βενζίνης λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ανακοίνωσε την κυκλοφορία του neunie: Ένα μηνιαίο εισιτήριο των 9 ευρώ, με το οποίο οι επιβάτες είχαν το δικαίωμα απεριόριστων διαδρομών τόσο στα μέσα μαζικής μεταφοράς όσο και στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας (με εξαίρεση τα high speed τρένα). Η λογική για την προώθηση του εισιτηρίου ήταν μεταξύ άλλων να μειωθεί ο αριθμός των οχημάτων στους δρόμους, ελπίζοντας μέρος του πληθυσμού να υιοθετήσει πιο περιβαλλοντικά φιλικούς τρόπους κυκλοφορίας, είτε πηγαίνοντας στη δουλειά του είτε πηγαίνοντας κάποιο ταξίδι. Το «πείραμα» σχεδιάστηκε να τρέξει από τον Ιούνιο μέχρι τα τέλη του Αυγούστου, ενώ το φθινόπωρο θα έμπαινε σε διαβούλευση η πιθανή συνέχιση ή τροποποίησή του με βάση τα δεδομένα.

Τι ακριβώς συνέβη, λοιπόν στη Γερμανία, το καλοκαίρι, όταν ξαφνικά όλα τα κοινωνικά στρώματα ήταν ελεύθερα να πάνε όπου θέλουν με σχεδόν μηδαμινό κόστος;

Όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, το εισιτήριο έγινε υπερδημοφιλές. Πάνω από 52 εκατομμύρια εισιτήρια πουλήθηκαν μέσα στους τρεις αυτούς μήνες (συν άλλα 10 εκατομμύρια ατόμων που είχαν ήδη εισιτήρια απεριόριστων διαδρομών και πληρώθηκαν τη διαφορά), ενώ η απλότητα που σου προσφέρει «ένα εισιτήριο για όλες τις διαδρομές» βοήθησε πολλά άτομα, συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας, που δεν επέλεγαν τα ΜΜΜ για τις μεταφορές τους (λόγω των διαφορετικών ζωνών και εισιτηρίων που αποτελούν το δίκτυο) να τα δοκιμάσουν.

Επίσης, πολλές οικογένειες και άτομα που ανήκαν στις κατώτερες τάξεις, είχαν ευκαιρία να κάνουν μονοήμερες εκδρομές ή διακοπές έπειτα από χρόνια. Σύμφωνα με έρευνα του Συνδέσμου Γερμανικών Μεταφορών (VDV) περίπου το 25% των ταξιδιών που πραγματοποιήθηκαν με το εισιτήριο, δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί υπό άλλες συνθήκες.

Για να μιλήσω και επι προσωπικού επιπέδου, πρωτάκουσα για το 9-ευρω εισιτήριο τον περασμένο Μάιο, όταν σε διάφορα ιντερνετικά φόρουμ για το ωτοστόπ, Γερμανοί backpackers ενημέρωναν την κοινότητα πως «φέτος στην Γερμανία τα ταξίδια με τρένο θα είναι σχεδόν δωρεάν, οπότε το να ταξιδέψετε με ωτοστόπ θα είναι σχεδόν ανώφελο»!

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΣΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΩΝ ΠΛΟΥΣΙΩΝ

Όσο ο ενθουσιασμός του εισιτηρίου των 9 ευρώ μεγάλωνε, τόσο οι πολέμιοί του προειδοποιούσαν επανειλημμένα για μια επικείμενη συμφορά.

Επιχειρηματίες και εκατομμυριούχοι εξέφρασαν την ανησυχία τους για τους παραδοσιακά δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς πολυτελείας της χώρας οι οποίοι θα μπορούσαν εύκολα να γεμίσουν από «άτομα που δεν ανήκουν εκεί».

Τόσο στα social όσο και στα μέσα ενημέρωσης, η συζήτηση επικεντρώθηκε γύρω από το νησί Sylt. Το νησί αυτό, ένα από τα λίγα κατοικημένα γερμανικά νησιά στη βόρεια θάλασσα, είναι γνωστός παραθεριστικός προορισμός για πολλούς εκατομμυριούχους, σελέμπριτις και γενικότερα άτομα της «καλής κοινωνίας». Στις μεγάλες ιδιωτικές τους βίλες και τα πολυτελή ξενοδοχεία χαζεύουν τις ατελείωτες παραλίες που διαστέλλονται και συστέλλονται κάθε απόγευμα με την παλίρροια.

Η πιθανή απόβαση περιθωριακών και προλετάριων στο νησί έγινε meme στο ίντερνετ (και τραγούδι τέκνο στο youtube) και τελικά οδήγησε χιλιάδες πάνκηδες και αναρχικούς να πάρουν το τρένο από το Αμβούργο για να στήσουν ένα αυτοσχέδιο κάμπινγκ στην ήσυχη κωμόπολη, πίνοντας φθηνές μπύρες και ακούγοντας μουσική. Μάλιστα, μια ομάδα ατόμων προσπάθησε να διαλύσει και τον γάμο του Christian Linder, υπουργού οικονομικών, στο νησί –χωρίς επιτυχία– ο οποίος επιστράτευσε μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις με δημόσια έξοδα για να ολοκληρώσει το μυστήριο με επιτυχία. Φανταστείτε κάτι παρόμοιο δηλαδή να συμβαίνει στον Σκορπιό ή την Μύκονο. Οι τελευταίοι καταληψίες έφυγαν στις αρχές του Σεπτέμβρη αφού είχαν περάσει κοντά τρεις μήνες στο νησί με τους δυνατούς αέρηδες και τις εντυπωσιακές άμπωτες.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟΥ

Αν και το εισιτήριο είχε απίστευτη δημοτικότητα, δεν έλλειψαν τα προβλήματα. Λόγω της τεράστιας προσέλευσης του κόσμου, υπήρξε απίστευτος συνωστισμός στα περισσότερα τρένα και μέσα με συνέπεια τα συναισθήματα άγχους και εκνευρισμού να είναι διάχυτα στους επιβάτες. Από την πλευρά των εργαζομένων ήταν πολλές φορές φανερά τα σημάδια της κούρασης ενώ η καθυστέρηση των συρμών ήταν κάτι το σύνηθες. Επίσης, αν και τα εισιτήρια έγιναν ανάρπαστα, μετά από διαφορετικές μελέτες τόσο του Συνδέσμου Γερμανικών Μεταφορών όσο και του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου, μόλις 3% των επιβατών υιοθέτησαν τα μέσα για να πηγαίνουν στη δουλειά τους (αντί να παίρνουν το αμάξι).

Όπως είναι λογικό, οι φιλελεύθεροι χρησιμοποίησαν όλα τα παραπάνω για να στηρίξουν την πρόταση της μη-συνέχισης του εισιτηρίου, κάτι το οποίο ισχύει μέχρι τώρα. Κατηγόρησαν τον κόσμο πως χρησιμοποιούσε το πάσο αλόγιστα για μονοήμερες εκδρομές και μετακινήσεις που υπό άλλες συνθήκες δεν θα πραγματοποιούνταν με αποτέλεσμα άτομα που πρέπει να ταξιδέψουν με το τρένο σε κάποια διπλανή πόλη για τη δουλειά, να συνεχίζουν να προτιμούν το αμάξι για να μην αργήσουν λόγω των καθυστερήσεων.

Ακόμη και από μια ελευθεριακή σκοπιά αν το δούμε, δεν θα ήταν προβληματικό σε μια μελλοντική κοινωνία, ο κόσμος να ταξιδεύει και να καταναλώνει με την ίδια μανία που έχουν οι πλούσιοι και οι ισχυροί του πλανήτη;

Οι ελεύθερες μετακινήσεις θα μπορούσαν να επιταχύνουν την οικολογική καταστροφή αν πχ. ο μέσος πολίτης «πεταγόταν» μέχρι τη Ρώμη για ένα καφέ. Για να μην υπερβάλλω με περαιτέρω χοντράδες, μπορούμε να δούμε το παράδειγμα των χωρών της Σκανδιναβίας, οι οποίες αν και χρησιμοποιούνται πολλές φορές από αριστεριστές ως «χώρες-παράδειγμα σοσιαλιστικών πολιτικών», παράγουν εκπομπές άνθρακα σε τέτοιο επίπεδο, όπου θα χρειαζόμασταν τέσσερις φορές τους πόρους του πλανήτη για να φτάσουν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη τα επίπεδα ζωής και καταναλωτισμού τους.

Συνεπώς, τόσο η ιδέα της απο-ανάπτυξης όσο και η μετατόπιση του φαντασιακού μας προς μια βιώσιμη κατεύθυνση είναι αναγκαία. Αν δεν υπάρξει μια συστημική αλλαγή αλλά και μία μετατόπιση της νοηματοδότησης της ζωής μας, οι –σχεδόν– ελεύθερες μετακινήσεις θα οδηγήσουν απλώς σε μια εκ νέου μετατροπή της αγοράς μετακίνησης και κυκλοφορίας του κεφαλαίου, συνεχίζοντας έτσι τόσο την οικολογική καταστροφή όσο και την εξουσιαστικές σχέσεις που γεννούν τη φτώχεια και την εξαθλίωση.

Όταν οι φιλελεύθεροι όμως κατηγόρησαν τους «από κάτω» για αλόγιστη χρήση του εισιτηρίου, δεν είχαν το ζήτημα της οικολογικής ηθικής στο μυαλό τους. Πρώτα απ’ όλα, η λογική τους έθετε μια ξεκάθαρη ιεράρχηση των λόγων μετακίνησης (πχ. η μετακίνηση για να πας στη δουλειά σου είναι κάτι το δικαιολογημένο ενώ μια εκδρομή στη διπλανή πόλη είναι κάτι δευτερεύον). Δεύτερον, το εισιτήριο επέτρεπε ξεκάθαρα σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που μπορεί να μην είχε την οικονομική δυνατότητα να κάνει διακοπές (προς απογοήτευση των πλουσίων όπως είδαμε στο νησί Sylt). Τρίτον, η προσέλευση ήταν τόσο μεγάλη επειδή το πείραμα έλαβε χώρα αποκλειστικά την καλοκαιρινή περίοδο αλλά και επειδή ήταν κάτι νέο – μια συνθήκη με την οποία ο κόσμος πολύ απλά δεν ήταν συνηθισμένος. Σε μια κοινωνία όπου οι δωρεάν μετακινήσεις είναι κάτι δεδομένο, δεν θα υπάρχει αυτή η τυχοδιωκτική τάση για φυγή όπως γεννιέται σήμερα στις άγονες από νόημα μητροπόλεις – χωρίς να λέμε πως η μετατόπιση του φαντασιακού μας δεν είναι αναγκαία.

Τέλος, πέρα από το απλό αίτημα της δωρεάν μετακίνησης, εμφανίστηκαν και επιμέρους ανάγκες, αγώνες και αιτήματα που συντελούν στην πραγμάτωση ενός αληθινά ελεύθερου μέσου. Το να έχεις δωρεάν λεωφορεία, τραμ και τρένα είναι θεμιτό, με την προυπόθεση όμως να είναι και προσβάσιμα. Πολλοί σταθμοί και στάσεις έχουν ανύπαρκτες ή υπολειτουργικές υποδομές πρόσβασης για ΑΜΕΑ, υπερήλικες ή άτομα που κυκλοφορούν με ποδήλατο. Οδηγούμαστε λοιπόν αυτόματα στην ανάγκη του να φανταστούμε μια αντικαπιταλιστική αρχιτεκτονική στις πόλεις μας στις οποίες η μετακίνηση δεν γίνεται μόνο για τις ανάγκες της κυκλοφορίας του κεφαλαίου αλλά και που να είναι προσβάσιμες σε όλα τα μέλη της κοινότητας. Επίσης, ένα άλλο αίτημα θα ήταν να υπάρξουν προφανώς περισσότερες προσλήψεις σε άτομα που δουλεύουν στο τομέα των μετακινήσεων για να αποφεύγεται η κόπωση που υπήρξε φέτος το καλοκαίρι. Σε ένα οικονομικό σύστημα όπου οι άχρηστες δουλειές (ή μαλακισμένες δουλειές, τα bullshit jobs, όπως λέει ο Graeber) τείνουν να αποτελούν το 1/3 της εργασιακής απασχόλησης, σίγουρα η μετατόπιση αυτή είναι κάτι θετικό.

Ιδανικά, θα μπορούσαμε να φανταστούμε ένα δίκτυο μεταφορών το οποίο θα το διαχειρίζεται η ίδια η κοινωνία.

Όπως μπορείτε να φανταστείτε όμως, όλα τα παραπάνω μοιάζουν μάλλον αδύνατες διεκδικήσεις στα πλαίσια του κοινοβουλευτισμού, όταν το πείραμα του neunie ήδη κοστολογήθηκε γύρω στα 2,5 δις και η υιοθέτηση των παραπάνω θέσεων θα κόστιζε πολλά περισσότερα – την ώρα που μεγάλο κομμάτι της γερμανικής πολιτικής ελίτ (οι οποίοι ταυτίζονται με το λόμπυ της βαριάς βιομηχανίας της Γερμανίας του αυτοκινήτου) επενδύει συνέχεια σε καινούργιους αυτοκινητόδρομους καταστρέφοντας δάση με μοναδική βιοποικιλότητα στο όνομα του κέρδους.

Οι καμπάνιες για να συνεχιστεί το μέτρο του εισιτηρίου, ήταν πολλές και δυναμικές. Συλλογές χιλιάδων υπογραφών, πορείες, ανοιχτές συζητήσεις. Μια χούφτα αναρχικοί μάλιστα δημιούργησαν μια ιστοσελίδα ανακοινώνοντας το «εισιτήριο των μηδέν ευρώ», πλαστογραφώντας δηλώσεις υπουργών ή ανακοινώσεις γραφείων που επιβεβαίωναν τη μηδένιση του ναύλου. Η ιστοσελίδα ήταν μια συνέχεια ψεύτικων διαφημιστικών που τοποθετήθηκαν σε στάσεις λεωφορείων σε διάφορες πόλεις.

Ένα άλλο ενδιαφέρον πρότζεκτ κοινοτικής χρηματοδότησης ήταν το 9-euro-fund. Η ιδέα είναι τα μέλη που ανήκουν στη κοινότητα να πληρώνουν 9 ευρώ το μήνα σε ένα συλλογικό fund και φέροντας τα αναγνωριστικά του site, να ταξιδεύουν στα ΜΜΜ χωρίς εισιτήριο. Το fund σού εγγυάται πως σε περίπτωση που σε πιάσουν και δεχθείς πρόστιμο, αυτό θα πληρωθεί από την κοινότητα. Η διαφορά είναι πάρα πολύ μεγάλη (και βοηθητική προς τα χαμηλότερα στρώματα) αν σκεφτούμε πως ένας μήνας απεριόριστων διαδρομών στο Αμβούργο είναι πάνω από 100 ευρώ.

Μπορεί τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη Γερμανία να έχουν επιστρέψει σε μια προηγούμενη «κανονικότητα» αλλά ο 9-ευρος ναύλος του φετινού καλοκαιριού θα έπρεπε να μας υπενθυμίσει την υποχρέωσή μας να παλέψουμε για τα «καθημερινά προβλήματα». Να φανταστούμε και να αποκτήσουμε άποψη από σήμερα για το πώς θέλουμε να είναι η πόλη μας αύριο, πριν το κάνουν οι από πάνω.

Στην Αθήνα για παράδειγμα, μία πόλη με ένα από τα χειρότερα μποτιλιαρίσματα στην Ευρώπη, το μέσο άτομο ξοδεύει περίπου 72 ώρες τον χρόνο στους δρόμους. Την ανυπαρξία ενός κινήματος να βγάλει λόγο πάνω σε όλο αυτό, την έχει πάρει η εξουσία και πουλώντας λαϊκισμό, έχει «βρει τη λύση» απαγορεύοντας πορείες ή στήνοντας σταθμούς μετρό με βάση τις εκάστοτε πολιτικές επιλογές (όπως πχ. στην πλατεία των Εξαρχείων). Όσο δεν φανταζόμαστε και παλεύουμε για το πώς θα θέλαμε να είναι η κοινωνία μας, τόσο οι από πάνω θα χρησιμοποιούν τα «προβλήματα των απλών ανθρώπων» ή την «οικολογική ευαισθησία» για να στραφούν εναντίον μας.

Foto: Axel Heimken/dpa

Αφήστε ένα σχόλιο

twenty − 10 =