Ξεκινώντας με την ανατροπή του προέδρου της Σρι Λάνκα το 2022 και την εξέγερση στο Μπαγκλαντές το 2024, ένα νέο επαναστατικό κύμα ζύμωσης άρχισε να εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ορμή του αυξήθηκε με την εξέγερση στην Ινδονησία τον Αύγουστο του 2025 και την εξέγερση στο Νεπάλ τον Σεπτέμβριο. Από τότε, σφοδρές διαδηλώσεις έχουν ξεσπάσει στο Περού, στις Φιλιππίνες, στη Μαδαγασκάρη, στο Μαρόκο και αλλού. Για να αποκτήσουμε βαθύτερη εικόνα των διαφορετικών μορφών που παίρνει αυτό το παγκόσμιο κύμα κινητοποίησης σε κάθε περιοχή, παραθέτουμε μία συνέντευξη που οι CrimethInc πήραν από δύο συμμετέχουσες του κινήματος Gen Z 212 στο Μαρόκο.
Πρώτα απ’ όλα, με ποιον μιλάμε; Πείτε μας ό,τι θεωρείτε ασφαλές σχετικά με το ποιοι είστε, τι κάνετε και ποια είναι η θέση σας μέσα στην κοινωνία και στα κοινωνικά κινήματα του Μαρόκου.
Είμαστε η Yousra και η Qamar, φεμινίστριες ακτιβίστριες με έδρα την Καζαμπλάνκα. Η Qamar πρόκειται να ξεκινήσει δουλειά ως πανεπιστημιακή διδάσκουσα, ενώ η Yousra εργάζεται σε γραφείο στην Κενίτρα. Είμαστε και οι δύο ενεργά μέλη ενός φεμινιστικού και κουήρ δικτύου που εκτείνεται σε ολόκληρη τη χώρα. Το δίκτυο λειτουργεί κυρίως ως μια σειρά από βάσεις για υλική αλληλεγγύη και συλλογική υποστήριξη, ως πλατφόρμα πολιτικοποίησης και κινητοποίησης, αλλά και ως χώρος διεκδίκησης.
Η Qamar ήταν ενεργή κατά την εξέγερση του 2011, ενώ η Yousra ήταν τότε πολύ μικρή για να συμμετάσχει. Πέρα από τη συμμετοχή μας στην οργανωτική πλατφόρμα και τις διαδηλώσεις, αυτή τη στιγμή εργαζόμαστε για την παροχή νομικής και ιατρικής βοήθειας κατά τη διάρκεια αυτής της εξέγερσης.
Πριν απαντήσουμε στις υπόλοιπες ερωτήσεις, θέλουμε να κάνουμε κάποιες διευκρινίσεις. Αυτή η εξέγερση είναι πολύ πρόσφατη, και όποιος ισχυρίζεται ότι έχει μια σαφή εικόνα ή ανάλυση του τι ακριβώς συμβαίνει – ακόμα κι αν βρίσκεται τόσο κοντά στα γεγονότα όσο εμείς – λέει ψέματα.
Πώς κατανοείτε αυτό που συμβαίνει τώρα στο Μαρόκο; Μπορείτε να μας δώσετε λίγο υπόβαθρο για την εξέγερση;
Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι η φυσική συνέπεια μιας σειράς καταστροφικών πολιτικών αποφάσεων που προήλθαν από ένα σύστημα θεμελιωδώς εχθρικό προς τον λαό. Για να κατανοήσει κανείς το πλαίσιο: το Μαρόκο είναι μια χώρα με έντονη ταξική βία και ανισότητες, έναν ετοιμοθάνατο δημόσιο τομέα (νοσοκομεία, σχολεία και παρόμοιους θεσμούς) και μια μεσαία τάξη που έχει φτωχοποιηθεί. Επιπλέον, η πολυπληθέστερη ηλικιακή ομάδα της χώρας είναι οι νέοι, και περισσότερο από το ένα τρίτο από εμάς είναι άνεργοι. Ακόμα κι όταν βρίσκεις δουλειά ως νέος άνθρωπος, είναι συνήθως «μαύρη» εργασία που δεν σου εξασφαλίζει πρόσβαση στο ήδη ελάχιστο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η χώρα – υπό τεράστια πίεση και χωρίς δημόσιες υπηρεσίες – υποτίθεται ότι θα φιλοξενήσει το Κύπελλο Εθνών Αφρικής του 2025 και το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2030.
Όπως λέει το σύνθημα: «Χτίσατε στάδια και ξεχάσατε τον λαό του Αλ-Χάουζ.»
Μερικά γεγονότα πυροδότησαν το κίνημα. Πρώτα απ’ όλα, όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, οκτώ γυναίκες πέθαναν στην Αγαντίρ κατά τη διάρκεια καισαρικών επεμβάσεων στο ίδιο νοσοκομείο μέσα σε μόλις έναν μήνα. Αυτό οδήγησε στις πρώτες διαδηλώσεις ενάντια στο Παγκόσμιο Κύπελλο, με αίτημα τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας.
Έπειτα, ήρθε το άνοιγμα -και η προκλητική επίδειξη- ενός νέου, υπερσύγχρονου ποδοσφαιρικού σταδίου στην επέτειο των δύο ετών από τον σεισμό του Αλ-Χάουζ, κοντά στο Μαρακές, εκεί όπου πολλοί από τους πληγέντες που έχασαν τα σπίτια τους εξακολουθούν να ζουν σε σκηνές και καταυλισμούς. Τόσο λίγο τους νοιάζει. Αυτό έδειξε ξεκάθαρα ποιες είναι οι προτεραιότητες του κράτους· κι ενώ ο λαός έμεινε αποσβολωμένος από αυτή την πολιτική, οι προπαγανδιστικές μηχανές ασχολούνταν με το να καυχιούνται για διάφορα πολιτιστικά αντικείμενα που κατάφεραν να καταχωρηθούν ως «μαροκινά» στην UNESCO. Λες και μας ένοιαζε αυτό!
Έτσι επινοήσαμε έναν νέο όρο για αυτόν τον σωβινιστικό, φασιστικό και «αισθητικό» εθνικισμό που αρνείται να δει τι πραγματικά συμβαίνει στη χώρα μας: «Ζλάιτζι» (Zlayji), αναφερόμενοι στα περίφημα Zellige – τα πλακάκια που αυτοί τόσο λατρεύουν να επιδεικνύουν. Τέλος, υπήρξε η προσωρινή απελευθέρωση του ηγέτη του κινήματος Ριφ Χιράκ (Rif Hirak) του 2017, του Νάσερ Ζεφζάφι (Nasser Zefzafi). Είναι ο ηγέτης του ειρηνικού κινήματος των Riffi – των Αμαζίγ της βόρειας περιοχής, που πήρε το όνομά της από τα βουνά Ριφ. Το κίνημα ζητούσε λιγότερο αποκλεισμό και καλύτερη πρόσβαση σε νοσοκομεία, εκπαίδευση και εργασία. Ο Ζεφζάφι εκτίει σήμερα ποινή 20 ετών και αρνείται να υπογράψει έγγραφα που θα του εξασφάλιζαν βασιλική χάρη, δηλαδή ελευθερία με αντάλλαγμα «δημόσιες συγγνώμες για την υποκίνηση αυτονομιστικού κινήματος».
Απελευθερώθηκε προσωρινά για την κηδεία του πατέρα του και ο λόγος του συγκίνησε βαθιά τον κόσμο. Εμείς, η Γενιά Ζ (Gen Z), ήμασταν πολύ μικροί όταν ξέσπασε το κίνημα του Ριφ, αλλά όταν κυκλοφόρησαν δεκάδες βίντεο από το 2017, καταλάβαμε ότι πάλευαν για τον ίδιο σκοπό με εμάς και αποφασίσαμε να εμπνευστούμε από αυτό το κίνημα. Σήμερα, φωνάζουμε για την απελευθέρωση του Ζεφζάφι και όλων των Riffi διαδηλωτών, από κάθε πόλη του Μαρόκου.
Και όταν όλα εδώ έμοιαζαν σκοτεινά, οι οθόνες μας άρχισαν να γεμίζουν με εικόνες, βίντεο και άρθρα για την επανάσταση στο Νεπάλ. Είναι ασφαλές να πούμε ότι χωρίς το Νεπάλ, η μαροκινή νεολαία δεν θα είχε εξεγερθεί όπως το έκανε. Έτσι, όταν ξέσπασε η πρώτη διαμαρτυρία του ιατρικού σώματος στην Αγαντίρ, ο κόσμος άρχισε να οργανώνεται. Αυτό συνέβη δύο εβδομάδες πριν από τις πρώτες διαδηλώσεις της 27ης και 28ης Σεπτεμβρίου.
Η οργάνωση ξεκίνησε κυρίως μέσω Discord, μιας πλατφόρμας που μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν κυρίως για βιντεοπαιχνίδια ή για ομαδικά πρότζεκτ στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο. Παράλληλα, συνεχίσαμε να δημιουργούμε βίντεο και περιεχόμενο σε άλλες πλατφόρμες, όπως το TikTok και το Instagram, για να παρακινήσουμε τον κόσμο να ενταχθεί στο Discord. Αυτή η μορφή οργάνωσης προσέφερε ανωνυμία και αποκέντρωση. Εγώ μπήκα στα πρώτα στάδια, όταν το Discord είχε μόλις 1.000 μέλη· σήμερα ξεπερνά τις 200.000.
Το δίκτυο ξεκίνησε κυρίως από απογοητευμένους νέους ανθρώπους – φοιτητές, άνεργους, νέους που δεν βρίσκουν δουλειά – με στόχο να οργανώσουν ταυτόχρονες διαδηλώσεις σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της χώρας. Πριν τις διαδηλώσεις, αρχίσαμε να κάνουμε ανοιχτές συζητήσεις για το πώς πρέπει να οργανωθούμε (κεντρικά ή αποκεντρωμένα, ειρηνικά ή «βίαια»), αν πρέπει να δημιουργήσουμε «οργάνωση» ή όχι, και να προσκαλούμε μαροκινούς δημοσιογράφους ειδικευμένους στη διαφθορά, καθώς και ανθρώπους που είχαν συμμετάσχει στο Κίνημα της 20ής Φεβρουαρίου (η ονομασία της εξέγερσης του 2011 στο Μαρόκο).
Όσο για τα κύρια αιτήματα, ήταν πάντοτε σαφή: καλύτερα νοσοκομεία και εκπαίδευση, τέλος στη διαφθορά και στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2030, περισσότερες δουλειές και πτώση της κυβέρνησης και των πλουσίων ελίτ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σημερινός πρωθυπουργός είναι ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στο Μαρόκο. Είναι δισεκατομμυριούχος σε δολάρια και ευθύνεται για την κλιμάκωση της υδρολογικής κρίσης στη χώρα, όταν εισήγαγε ένα σχέδιο για να… φυτεύονται καρπούζια και αβοκάντο στην έρημο. Πολλές αγροτικές περιοχές δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, αλλά το σχέδιο παραμένει ανέπαφο – και οι καταναλωτές στη Γαλλία ή την Ισπανία μπορούν να απολαμβάνουν τα «μαροκινά» αυτά προϊόντα όποτε θέλουν.
Αν και το αίτημα για πτώση της κυβέρνησης υπήρχε από την αρχή, έγινε όλο και πιο κεντρικό όσο η καταστολή γινόταν πιο άγρια. Από τις πρώτες μέρες, δεκάδες και ύστερα εκατοντάδες αθώοι και ειρηνικοί πολίτες οδηγήθηκαν σε προληπτική κράτηση, ανάμεσά τους και γονείς με παιδιά. Δεχθήκαμε βίαιους ξυλοδαρμούς, με μίσος, και κάποιες γυναίκες αναγκάστηκαν να αφαιρέσουν το χιτζάμπ τους. Την τέταρτη μέρα, η αστυνομία πάτησε με όχημα διαδηλωτές στην Ουζντά, αφήνοντας έναν νεαρό σε κρίσιμη κατάσταση. Την επόμενη μέρα, στην Αγαντίρ, πυροβόλησαν με πραγματικές σφαίρες, ακόμη και ανηλίκους. Υπήρξαν τρεις νεκροί και δεκάδες τραυματίες μόνο από τις σφαίρες.
Στο Μαρακές, βγήκαν με τανκς και συνέλαβαν σχεδόν τους μισούς νέους της πόλης σε προληπτική κράτηση. Κάποιοι αφέθηκαν ελεύθεροι, αλλά άλλοι περιμένουν ακόμη τη δίκη τους, αντιμετωπίζοντας το ενδεχόμενο έως και 20 χρόνια φυλάκισης. Όλα αυτά δικαιολογούνται από τις προπαγανδιστικές μηχανές του κράτους, σε ένα περιβάλλον χωρίς ελεύθερο Τύπο.
Φωτογραφία: Yassine Toumi.
Ποιες είναι οι διαφορετικές δυνάμεις που συνυπάρχουν ή συγκρούονται μέσα και απέναντι στο κίνημα;
Οι δυνάμεις μέσα στο κίνημα είναι ποικίλες. Κυριαρχούν οι αποκλεισμένοι νέοι άνθρωποι, αλλά συμμετέχουν και όσοι έχουν απογοητευτεί όχι μόνο από τα πολιτικά κόμματα, αλλά και από τις οργανώσεις και τους συλλόγους. Η κινητοποίηση βασίζεται κυρίως σε άτυπα δίκτυα. Επειδή πρόκειται για ένα μαζικό, πολυσυλλεκτικό κίνημα, στο εσωτερικό του υπάρχουν διαφορετικές τάσεις και αντιπαραθέσεις – για παράδειγμα, γύρω από τον πολιτισμικό συντηρητισμό ή τη συνεργασία με άλλες οργανώσεις ή κόμματα. Όλα όμως συζητιούνται ανοιχτά στο Discord. Μέχρι στιγμής, η πιο συντηρητική πτέρυγα δεν έχει επικρατήσει, κυρίως επειδή οι γελοίες προσπάθειες της κυβέρνησης να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη μιλώντας για την «προώθηση της ομοφυλοφιλίας» απέτυχαν παταγωδώς.
Αρχικά περιμέναμε στήριξη από τους ultras – τις ομάδες οπαδών ποδοσφαίρου που συχνά θεωρούνται η φωνή του λαού – αλλά, δυστυχώς, δεν εμφανίστηκαν μαζικά.
Όσο για τα πολιτικά κόμματα, διάφορα αριστερά και ισλαμιστικά κόμματα προσπάθησαν να καβαλήσουν το κύμα του κινήματος, δίνοντας πληθώρα συνεντεύξεων και τραβώντας πάνω τους την προσοχή κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων. Αυτή η στάση προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια στην ομάδα GenZ212, η οποία τη θεώρησε προσπάθεια οικειοποίησης του κινήματος – ιδίως επειδή αργότερα επικεντρώθηκαν υπερβολικά στα λίγα καμένα αυτοκίνητα, ενώ σχεδόν αγνόησαν τους τραυματίες και τα θύματα από την πλευρά των διαδηλωτών. Οι νέοι της ομάδας Adl w al Ihsan (μια ειρηνική σαλαφιστική οργάνωση που δρα έντονα υπέρ της Παλαιστίνης) άρχισαν επίσης να πορεύονται μαζί μας – ιδιαίτερα στο Μαρακές και στην Ταγγέρη, για παράδειγμα. Παρ’ όλα αυτά, η συμμετοχή τους προκάλεσε ανησυχία, καθώς βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις με το κράτος για να αναγνωριστούν ως επίσημο κόμμα, κι έτσι υπήρχε φόβος ότι θα χρησιμοποιήσουν το κίνημα για δικούς τους σκοπούς. Οι πρόσφατες εθνικές διαδηλώσεις για τη διετή επέτειο της επιχείρησης “Κατακλυσμός του Αλ-Άκσα” έγιναν υπό την καθοδήγηση του λαού και των συλλογικών ομάδων, και αποτέλεσαν ευκαιρία να γίνει καλύτερα κατανοητό το κίνημά μας από τις άλλες ομάδες που κινητοποιήθηκαν.
Πολλοί άνθρωποι έχουν ρωτήσει για τον ρόλο του βασιλιά του Μαρόκου σε αυτά τα γεγονότα. Ένας από τους λόγους για τη βίαιη και τυφλή αντίδραση του κράτους μπορεί να είναι το γεγονός ότι η βασιλική διαδοχή πλησιάζει – και σκοπεύουν να στέψουν έναν πρίγκιπα που δεν είναι καν 23 ετών. Αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά τρομακτική και εύθραυστη για το καθεστώς. Το εθνικό σύνθημα του Μαρόκου μπορεί να είναι «Ο Θεός, η Πατρίδα, ο Βασιλιάς», όμως η σημασία αυτών των όρων, στα μάτια του κράτους, είναι αντιστραμμένη. Τα μεγαλύτερα ταμπού στο Μαρόκο είναι: α) ο βασιλιάς, β) η χώρα (δηλαδή το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας), γ) η θρησκεία.
Η οργανωτική πλατφόρμα του κινήματος πρόσφερε έναν χώρο όπου μπορούσε να γίνει λόγος για όλα αυτά χωρίς λογοκρισία ή αποκλεισμό. Το κίνημα τολμά να ασκεί κριτική και να σατιρίζει τον βασιλιά και τις εξουσίες του – κάτι απαράδεκτο για το καθεστώς. Όταν οι αριθμοί μας εκτοξεύθηκαν και αντιμετωπίσαμε την αστυνομική καταστολή, αυτά τα δομικά ζητήματα μετακινήθηκαν φυσικά εκτός των κύριων συζητήσεων. Μετά τη μαζική προπαγάνδα που δικαιολογούσε τη βία της αστυνομίας, οι άνθρωποι έσπευσαν να υπερασπιστούν το κίνημα και να θυμίσουν στον κόσμο ότι βγήκαμε στους δρόμους για βασικά δικαιώματα, όχι για ανατροπή του καθεστώτος.
Εξαιτίας του φόβου, οι συμμετέχοντες μειώθηκαν, και ορισμένοι διαδηλωτές άρχισαν να ζητούν από τον βασιλιά να παρέμβει, να απομακρύνει την κυβέρνηση και να σταματήσει την παράνοια. Παρ’ όλα αυτά, ο κόσμος στους δρόμους εξακολούθησε να αρνείται να τραγουδήσει συνθήματα προς τιμήν του βασιλιά ή να προσευχηθεί για την υγεία του, όπως τους ζητούσαν.
Την Παρασκευή, 10 Οκτωβρίου, ο βασιλιάς έκανε μια ομιλία, αλλά δεν απέλυσε την κυβέρνηση, ούτε αναγνώρισε πραγματικά τις διαδηλώσεις. Αυτό θεωρείται προσωρινή αποτυχία, και αυτή τη στιγμή ανασυντασσόμαστε για να βρούμε νέους τρόπους να ακουστεί η φωνή μας.
Μπορείτε να περιγράψετε ποια είναι η σημερινή κατάσταση με τη μαροκινή κατοχή της Δυτικής Σαχάρας;
Η πλειονότητα των Σαχράουι προσφύγων ζει στο Τιντούφ, στη Σαχάρα της Αλγερίας, σε καταυλισμούς που είναι οργανωμένοι σύμφωνα με τις πόλεις καταγωγής των προσφύγων. Εκεί εδρεύει και το Μέτωπο Πολισάριο (Polisario Front), ο κύριος πολιτικός και στρατιωτικός φορέας του αγώνα των Σαχράουι. Ωστόσο, το Μέτωπο έχει δεχτεί αντιδράσεις και κριτική από Σαχράουι από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, καθώς δεν έχει εξασφαλίσει ούτε ασφάλεια ούτε δημοκρατικό πλαίσιο ζωής στα στρατόπεδα του Τιντούφ.
Η εκεχειρία του 1991, που είχε τερματίσει τον προηγούμενο πόλεμο, κηρύχθηκε λήξασα από το Μέτωπο Πολισάριο τον Νοέμβριο του 2020, μετά από μαροκινή στρατιωτική επιχείρηση κοντά στην πόλη Γκεργκεράτ (Guerguerat). Η εκεχειρία εκείνη είχε παραχωρήσει το 80% του εδάφους στο Μαρόκο και το 20% στο Πολισάριο. Από το 2020, το Πολισάριο κατά διαστήματα ισχυρίζεται ότι στοχεύει μαροκινές θέσεις κατά μήκος του Berm (το τείχος που χωρίζει τις δύο πλευρές). Στην πραγματικότητα, όμως, τα μαροκινά στρατιωτικά drones πλήττουν συχνά το υπόλοιπο 20%. Παρότι οι αρχές υποστηρίζουν ότι στοχεύουν μαχητές του Πολισάριο, πολλά από τα πλήγματα πλήττουν αμάχους, μέλη των πληθυσμών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να ζήσουν στο Τιντούφ.
Σε σχέση με το δικό μας κίνημα, ένα από τα πρώτα ζητήματα που συζητήσαμε ήταν ότι η προσάρτηση της Σαχάρας δεν μας έδωσε απολύτως τίποτα – εκτός από περισσότερη λογοκρισία και αστυνόμευση. Η μαροκινή πλευρά προτείνει ένα “σχέδιο αυτονομίας” για τη Σαχάρα ως μέρος του Συντάγματος – αλλά τι είδους Σύνταγμα είναι αυτό, όταν η αστυνομία πατά με τα αυτοκίνητά της ακτιβιστές; Συζητήσαμε επίσης τον αυξανόμενο φόβο για πιθανή σύγκρουση. Αν μας χτυπούν σήμερα, περιμένουν στ’ αλήθεια να “υπερασπιστούμε τα σύνορα” αν χρειαστεί αύριο;
Οι διαδηλώσεις στη Σαχάρα γίνονται κάτω από ασφυκτική αστυνομική επιτήρηση. Το Μέτωπο Πολισάριο χειροκρότησε αυτές τις κινητοποιήσεις, αλλά χωρίς καμία πραγματική επαφή με το κίνημά μας. Ορισμένα μέσα ενημέρωσης μάς κατηγόρησαν ψευδώς ότι έχουμε σχέσεις μαζί τους, κάτι που είναι εντελώς αναληθές.
Μπορείτε να μας πείτε μια ιστορία από την προσωπική σας εμπειρία που να αποτυπώνει το πνεύμα αυτών των διαδηλώσεων;
Οι ιστορίες αυτές δεν είναι χαρούμενες. Διαδηλώνουμε κυρίως στην Καζαμπλάνκα και μερικές φορές στη Ραμπάτ ή την Κενίτρα. Τις πρώτες μέρες, ερχόμασταν αντιμέτωποι κυρίως με την αστυνομική βαρβαρότητα. Χρησιμοποιώ τη λέξη «αστυνομία» χαλαρά· περιλαμβάνει όλες τις δυνάμεις καταστολής που βρίσκονται στους δρόμους – τη Βασιλική Χωροφυλακή, τις Κρατικές Δυνάμεις Ασφαλείας κ.ά. Παρατήρησα ότι έχουν δύο βασικές τακτικές: η πρώτη είναι να επιτίθενται για να διαλύσουν κάθε μορφή ενότητας, και έπειτα να ορμούν πάνω μας και να μας χτυπούν δύο εναντίον ενός ή τέσσερις εναντίον ενός – σαν καυγάδες στον δρόμο, μόνο που είναι χειρότεροι.
Αμέσως αρχίσαμε να σκεφτόμαστε τους φίλους και τους συντρόφους μας που συλλαμβάνονταν. Ξέραμε πως θα υπάρξει καταστολή, αλλά όχι τέτοιου βαθμού. Κάποιοι σύντροφοι πήγαν μπροστά στο Δικαστήριο για να προσπαθήσουν να δουν τους κρατούμενους και να προσφέρουν νομική βοήθεια – και συνελήφθησαν κι αυτοί. Ύστερα ήρθε το σοκ του να βλέπεις ανθρώπους να παρασύρονται από οχήματα ή να δέχονται πυροβολισμούς, κι αρχίσαμε να δουλεύουμε για να προσφέρουμε βοήθεια όπου μπορούσαμε. Μετά τους τρεις μάρτυρες που έπεσαν, οι αρχές μείωσαν την παρουσία της στολής – εκτός από εκείνους που δρούσαν ντυμένοι ως πολίτες. Αντίθετα, άρχισαν να παρκάρουν τα οχήματα της αστυνομίας στις πλούσιες συνοικίες και μπροστά στις τράπεζες. Ο κόσμος εκμεταλλεύτηκε αυτή την ευκαιρία για να αναπτύξει άλλες μορφές αντίστασης – όπως μποϊκοτάζ και χακαρίσματα.
Έχουμε διαβάσει για τη συλλογικότητα “Gen Z 212” στα ρεπορτάζ. Μπορείτε να μας πείτε ό,τι γνωρίζετε για το υπόβαθρό της; Ποιος είναι ο ρόλος της στις διαδηλώσεις;
Η Gen Z 212 είναι η πλατφόρμα και το όνομα του κινήματός μας. Είναι το όνομα του Discord. Στο πλαίσιο των διαδηλώσεων, λειτουργεί ως καταλύτης· κάθε πόλη ή χωριό έχει δικά του chat rooms, όπου αποφασίζουμε συλλογικά πού θα πραγματοποιηθούν οι διαδηλώσεις. Πρόσφατα, έχουμε αρχίσει επίσης να οργανωνόμαστε για να στηρίζουμε τους κρατούμενους και τους τραυματισμένους. Σχεδόν τα πάντα γίνονται με ψηφοφορία, και υπάρχουν συχνά έλεγχοι στους διαχειριστές για να εξασφαλιστεί ότι κανείς δεν εκμεταλλεύεται τη συλλογικότητα.
Σε ποιον βαθμό οι συμμετέχοντες στο κίνημα στο Μαρόκο θεωρείτε τους εαυτούς σας μέρος ενός παγκόσμιου κινήματος; Ποιες τακτικές, μορφές οργάνωσης και φιλοδοξίες έχετε αντλήσει από κινήματα σε άλλα μέρη του κόσμου;
Το όνομα Gen Z και οι τακτικές μας – αποκεντρωμένη ψηφιακή οργάνωση, κουλτούρα των memes, ανοιχτές προσκλήσεις για δράση, τακτικές κατάληψης και καθιστικών διαμαρτυριών – τοποθετούν εσκεμμένα το μαροκινό κίνημα μέσα στη συζήτηση των παγκόσμιων εξεγέρσεων της νεολαίας (όπως στην Ινδονησία, στο Περού, στο Νεπάλ, στη Μαδαγασκάρη κ.ά.).
Πολλές φορές έχουμε αναφερθεί ρητά στην παγκόσμια αλληλεγγύη και έχουμε διδαχθεί τακτικές όπως:
– γρήγορος, αποκεντρωμένος συντονισμός,
– ασφαλής επικοινωνία μέσω ανοικτού λογισμικού,
– συμβολικές μορφές άμεσης δράσης.
Αυτό που συνέβη στο Νεπάλ έκανε πολλούς νέους Μαροκινούς να συνειδητοποιήσουν τι είναι εφικτό. Ακόμη και σήμερα, φτιάχνουμε βιντεοκλίπ που συνδέουν τις διαδηλώσεις μας με εκείνες του Νεπάλ. Η παγκόσμια σύγκριση μάς βοηθά στο αφήγημα και την αλληλεγγύη, αλλά τα βιώματα και τα αιτήματα του κινήματος είναι ριζωμένα στις εσωτερικές κοινωνικές ανάγκες – δημόσια υγεία, εκπαίδευση, οικονομική ανασφάλεια και λογοδοσία της εξουσίας.
Πριν από αυτό το κίνημα – και σε έναν βαθμό ακόμη και σήμερα – ήμασταν επιφυλακτικοί στο να θεωρήσουμε τη “νεολαία” ως πολιτικό υποκείμενο, γιατί κάτι τέτοιο σβήνει τις ταξικές διαφορές. Ίσως γι’ αυτό είναι μια έννοια τόσο δημοφιλής στις ΜΚΟ. Ωστόσο, παραμένει αλήθεια πως οι συνθήκες διαβίωσης χειροτερεύουν παντού στον κόσμο, και ότι η ελευθερία της πληροφορίας και του λόγου που προσφέρει το διαδίκτυο – μαζί με την ανωνυμία και τους πόρους που διαθέτει – είναι ίσως το ισχυρότερο όπλο του αιώνα. Δεν είναι ότι αυτά δεν υπήρχαν το 2011· αλλά σήμερα η σχέση μας με αυτά και ο τρόπος που τα χρησιμοποιούμε είναι ριζικά διαφορετικός.
Τέλος, σε σχέση με το μαροκινό πλαίσιο – αν και αυτό αντηχεί με όσα συνέβησαν σε πολλές μετα-αποικιακές χώρες – τη δεκαετία του 1970 και του ’80 υπήρχαν ισχυρά κινήματα στους δρόμους και ριζοσπαστικές αριστερές οργανώσεις, όπως και εξεγέρσεις λόγω λιμού. Η αντίδραση του κράτους υπό τον τότε βασιλιά Χασάν Β΄ ήταν να ρίχνει ανθρώπους σε ομαδικούς τάφους, να δημιουργεί τεράστιες μυστικές φυλακές και θαλάμους βασανιστηρίων. Αυτό άφησε την προηγούμενη γενιά σε τραυματικό φόβο – σε σημείο που η ίδια η λέξη «διαδηλώσεις» να θεωρείται χειρότερη κι από βλασφημία προς τον Αλλάχ. Εμείς είμαστε η πρώτη γενιά που δεν έζησε κάτω από τον Χασάν Β΄ ούτε μέσα στην ωμή βία της περιόδου των “Χρόνων του Μολύβδου” (Les Années de Plomb). Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοηθεί αυτό, για να μπορέσει κανείς να αρχίσει να αναλύει τι σημαίνουν πραγματικά αυτές οι διαδηλώσεις για τον λαό του Μαρόκου.
Το Μαρόκο γνώρισε διαδηλώσεις το 2011 κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Σε αντίθεση με την Τυνησία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη, αυτό δεν οδήγησε στην πτώση του καθεστώτος. Το 2018 και το 2019, ένα ακόμη κύμα διαδηλώσεων σάρωσε τον αραβικό κόσμο, ξεκινώντας από την Αλγερία και το Σουδάν. Πώς επηρεάζουν οι διαδηλώσεις του 2011 και του 2019 τα σημερινά γεγονότα; Τι διαφέρει σε αυτό το κύμα;
Το κίνημα Gen Z 212 βλέπει και παρουσιάζει τον εαυτό του ως συνέχεια του Κινήματος του Ριφ του 2017, της εξέγερσης της 20ής Φεβρουαρίου του 2011, και κάνει ακόμη αναφορές στις διαδηλώσεις και τις εξεγέρσεις επί Χασάν Β΄, καθώς και στα συνδικάτα και τις φοιτητικές οργανώσεις, όπως η Ila al Amam (δηλαδή το μαρξιστικό-λενινιστικό ρεύμα). Ένας από τους κύριους λόγους είναι ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά από το 2011· η ελευθερία που κατακτήθηκε τότε, αφαιρέθηκε. Όσοι συμμετείχαν, είτε συμβιβάστηκαν με το κράτος και εργάστηκαν γι’ αυτό, είτε κατέληξαν στη φυλακή ή στην εξορία.
Η Αραβική Άνοιξη στο Μαρόκο ξεκίνησε θέτοντας πολιτικά αιτήματα ενάντια σε ένα κατασταλτικό σύστημα, ενώ το Κίνημα του Ριφ και το δικό μας κίνημα ξεκίνησαν από υλικά αιτήματα – νοσοκομεία, σχολεία, εργασία. Τώρα, προσπαθούμε να διατυπώσουμε πολιτική κριτική για τους λόγους που δεν μπορούμε να έχουμε ούτε νοσοκομεία ούτε σχολεία. Μερικές από τις βασικές διαφορές είναι επίσης η ηλικία των συμμετεχόντων και των κινητοποιητών· στη Gen Z 212 είναι πολύ νεότεροι, και η οργάνωση είναι λιγότερο συγκρατημένη ή ρυθμισμένη σε σύγκριση με τα προηγούμενα κινήματα. Αυτό που λέμε συνεχώς είναι ότι, σε αντίθεση με τις προηγούμενες εξεγέρσεις και τις προηγούμενες γενιές, εμείς δεν θα υποχωρήσουμε.
Στις αρχές του χρόνου, υπήρξαν μαζικές διαδηλώσεις στο Μαρόκο ως απάντηση στη γενοκτονία που λαμβάνει χώρα στη Γάζα. Υπήρξαν επίσης διαδηλώσεις σε αγροτικά χωριά το καλοκαίρι. Ήταν αυτές μέρος της συσσώρευσης ορμής που οδήγησε στη σημερινή εξέγερση; Πώς διαμορφώνουν την κατάσταση;
Φέτος στο Μαρόκο σημειώθηκαν πολλές αποσπασματικές και τοπικές διαμαρτυρίες, κυρίως γύρω από τις συνθήκες εργασίας – αγρότες, δάσκαλοι και γιατροί – που καταπνίγηκαν και διαλύθηκαν γρήγορα. Όμως, αυτές οι κινητοποιήσεις λειτούργησαν ως προοίμιο, ως λόγος για δράση και ως τοπική βάση κινητοποίησης. Όσο για τις κινητοποιήσεις αλληλεγγύης με τη Γάζα, καθώς και για δράσεις όπως οι αποκλεισμοί λιμανιών ή τα μποϊκοτάζ στις αρχές του 2025, αυτές ενίσχυσαν τη συλλογική οργάνωση: δημιούργησαν δίκτυα ακτιβιστών, εμπιστοσύνη μεταξύ φοιτητών, εργαζομένων και κάποιων συνδικάτων, και εκπαίδευσαν ανθρώπους σε πρακτικές αλληλεγγύης και συντονισμού. Για παράδειγμα, οι λιμενεργάτες προχώρησαν σε απεργία για μερικές ημέρες κατά τη διάρκεια της κινητοποίησής μας. Αυτές οι δράσεις κανονικοποίησαν τις μαζικές συγκεντρώσεις, την άμεση δράση, και την τεκμηρίωση διαδηλώσεων που τα κρατικά μέσα αποσιωπούσαν· επίσης ενίσχυσαν το δίκτυο της νομικής υποστήριξης για τους συλληφθέντες.
Πώς θα μοιάζει η “νίκη”;
Βραχυπρόθεσμα, νίκη θα σήμαινε:
– την πτώση της κυβέρνησης,
– την απόδοση ευθυνών στην εγκληματική αστυνομία, στις βοηθητικές δυνάμεις και στη Βασιλική Χωροφυλακή,
– την ακύρωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου 2030 και τη διοχέτευση των πόρων του σε νοσοκομεία, σχολεία και στους εργαζόμενους σε αυτά,
– και τέλος, τη διακοπή των δεσμών “ομαλοποίησης” με το σιωνιστικό κράτος.
Αυτά είναι τα επείγοντα αιτήματά μας.
Μακροπρόθεσμα – επειδή γνωρίζουμε ότι δεν είναι τόσο απλό – νίκη θα σήμαινε το ξήλωμα ολόκληρου του συστήματος που δημιούργησε αυτή την κατάσταση και που ανάγκασε πάνω από το ένα τέταρτο του πληθυσμού να εγκαταλείψει τη χώρα, παρότι δεν υπάρχει ενεργός πόλεμος. Θα σήμαινε το τέλος μιας μοναρχίας που διατηρεί το δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στον λαό και που μονοπωλεί δεκάδες τομείς της οικονομίας, ενώ ζει μέσα στα πιο πολυτελή παλάτια του κόσμου. Θα σήμαινε την αυτοδιάθεση του λαού, ξεκινώντας από τους αδελφούς και τις αδελφές μας στη Σαχάρα, και το τέλος της τεχνητής αντιπαλότητας με την Αλγερία, που απλώς λειτουργεί ως εργαλείο καταπίεσης και ελέγχου δύο λαών που ήταν πάντοτε ένας.
Θα σήμαινε το τέλος ενός ρατσιστικού νεοαποικιακού συστήματος που χαρίζει τα πάντα στους λευκούς ξένους και υποβάλλει τους λαούς της Δυτικής Αφρικής σε ρατσιστικό έλεγχο και περιθωριοποίηση. Θα σήμαινε το τέλος της συνεργασίας με τη Δύση και με άλλα ξένα αυτοκρατορικά κέντρα στα εγκλήματά τους. Θα σήμαινε το τέλος του καθεστώτος επιτήρησης που γνωρίζει τα πάντα για όλους και μας κάνει να ζουν μέσα στον φόβο. Θα σήμαινε πραγματική και διαφανή λογοδοσία, δικαιοσύνη και αποζημίωση για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν τόσο υπό το σημερινό καθεστώς όσο και υπό τον προηγούμενο βασιλιά, Χασάν Β΄. Θα σήμαινε το τέλος ενός οικονομικού συστήματος που βασίζεται στην πελατειακή σχέση και στην αλληλοπροστασία των ελίτ, όπου λίγοι έχουν τεράστια μονοπώλια στην οικονομία και οι υπόλοιποι εργαζόμαστε για αυτούς και τους πληρώνουμε κάθε φορά που αγοράζουμε γάλα, ζάχαρη ή βενζίνη. Θα σήμαινε το τέλος του “Μαχζέν” (makhzen) – αυτού του παλαιού συστήματος εξουσίας. Θα σήμαινε έναν τόπο όπου οι άνθρωποι έχουν πραγματικά αξιοπρέπεια και ελευθερία. Υποθέτω πως θα ήταν μια άλλη χώρα· η χώρα που αξίζουμε.
Τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι εκτός Μαρόκου για να στηρίξουν τους αντικαθεστωτικούς ακτιβιστές εκεί;
Για όσους βρίσκονται στην Ευρώπη, είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι μετά από κάθε κίνημα ή εξέγερση στο Μαρόκο, ακολουθούν μεγάλες ροές εξορίας, ανεξάρτητα από την έκβαση. Το κράτος ανοίγει τα σύνορα για να ξεφορτωθεί όσους θεωρεί “ανεπιθύμητους”, κι έτσι πολλοί φεύγουν προς την Ευρώπη. Αυτό έγινε, για παράδειγμα, μετά το Κίνημα του Ριφ το 2017. Ένας τρόπος να βοηθήσετε είναι να αντιμετωπίσετε τον φασισμό εκεί όπου βρίσκεστε και να οργανωθείτε μαζί με όσους φτάνουν χωρίς χαρτιά, ώστε να μπορούν να ταξιδεύουν και να ζουν με ασφάλεια.
Εκτός αυτού:
ΜΠΟΪΚΟΤΑΡΕΤΕ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΑΦΡΙΚΗΣ 2025
ΜΠΟΪΚΟΤΑΡΕΤΕ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΥΠΕΛΛΟ 2030
Αυτά τα γεγονότα είναι ποτισμένα με το αίμα των συντρόφων μας.
ΜΠΟΪΚΟΤΑΡΕΤΕ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ
Και ενισχύστε τις φωνές των διαδηλωτών εδώ, καθώς και των συμμάχων μας στη διασπορά, που έχουν περισσότερο χώρο για να μιλήσουν.
Σας ευχαριστούμε! ✊
Κλείνοντας, μπορείτε να προτείνετε πηγές για όσους θέλουν να μάθουν περισσότερα για το κίνημα;
Μπορείτε να επισκεφθείτε το Discord του Gen Z 212 [εδώ]. Επίσης, μπορείτε να δείτε το κανάλι του Discord στο YouTube, όπου υπάρχουν παλαιότερες συζητήσεις και αναλύσεις των δράσεών μας, καθώς και συνομιλίες με ανεξάρτητους δημοσιογράφους για τη διαφθορά, τις παλαιότερες εξεγέρσεις στη χώρα και -τις περισσότερες φορές- για την εμπειρία της φυλακής ή της εξορίας. Για αρχή, προτείνω να ακούσετε τις συζητήσεις μας χωρίς καλεσμένους, και έπειτα -για τις συζητήσεις με καλεσμένους- να ξεκινήσετε με τον Aboubakr AlJamai.
Εδώ μπορείτε να ακούσετε έναν από τους ελάχιστους ανεξάρτητους podcast για τον μαροκινό ακτιβισμό, τις παλαιότερες εξεγέρσεις, την αυτόνομη και ριζοσπαστική πολιτική δράση· ένα podcast που δεν αναπαράγει την προπαγάνδα του καθεστώτος. Η ομάδα “Moroccan Youth” ήταν ένα γκρουπ στο Telegram που προσπάθησε να ξεκινήσει ένα κίνημα λίγες εβδομάδες πριν το Gen Z 212, αλλά τότε διακινδυνεύαμε φυλάκιση και δεν το προχωρήσαμε. Πολλοί από αυτούς τους νέους εντάχθηκαν γρήγορα στο κίνημά μας. Ίσως να είναι λίγο υπερβολικά αυστηροί στο ζήτημα του ειρηνισμού, κατά τη γνώμη μου· πέρα από ιδεολογίες, οι ταραχές μπορούν να θεωρηθούν νόμιμη αυτοάμυνα, τόσο στο τρέχον κίνημα όσο και στην ιστορία των μαροκινών εξεγέρσεων. Παρ’ όλα αυτά, κάνουν εξαιρετική δουλειά στην κάλυψη του κινήματος, με κάποιες δημοσιεύσεις στα αγγλικά.
Αυτή εδώ είναι μια σελίδα που ασχολείται κυρίως με τα ζητήματα του νερού – ίσως η καλύτερη πηγή πάνω στο θέμα. Πρόσφατα, έχουν αρχίσει να δημοσιεύουν και για το κίνημά μας, καθώς και για τις κοινωνικοοικονομικές ρίζες των αιτημάτων μας. Είναι πολύ εκπαιδευτική και υπάρχει και στα αραβικά και στα αγγλικά. Μπορείτε να βρείτε μια ακόμη πηγή για το ίδιο θέμα εδώ.
Αυτή η σελίδα ανέβασε το βίντεο και τις φωτογραφίες από τον πυροβολισμό της αστυνομίας που σκότωσε τρεις αθώους νέους Μαροκινούς. Συνήθως επικεντρώνεται στο ζήτημα των Μαροκινών και άλλων ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη χώρα. Τέλος, προτείνουμε αυτό το ντοκιμαντέρ για μια επαναστατική τραγουδίστρια των Σαχράουι.
