Κείμενο: Ηλίας Σέκερης
Η κρίση του κοινοβουλευτισμού και η αποσάθρωση του νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος, αποτελούν την επιφάνεια μιας βαθύτερης διάρρηξης του κοινωνικού φαντασιακού της νεωτερικότητας. Το σχέδιο της απεριόριστης προόδου και της απεριόριστης ορθολογικότητας – εκείνο που κάποτε υποσχόταν χειραφέτηση και ευδαιμονία – έχει εκφυλιστεί σε τεχνικό-οικονομική διαχείριση και σε μια αέναη επέκταση της εμπορευματοποίησης, με τραγικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες. Η δε πολιτική, έχει μετατραπεί σε μηχανισμό συντήρησης της υπάρχουσας τάξης και η οικονομία έχει αυτονομηθεί σε μια ξεχωριστή σφαίρα που επιβάλλει τους δικούς της νόμους σαν να ήταν φυσικοί και αναπόδραστοι.
Απογοητευμένοι από αυτήν την παρακμή, πολλοί βλέπουν ως μόνη λύση – και επιλέγουν – την αποχώρηση από το δημόσιο πεδίο, καταφεύγοντας σε μια ζωή κλειστής ιδιωτικότητας. Όμως αυτή η αποστασιοποίηση δεν συνιστά ρήξη με το κυρίαρχο φαντασιακό, αντίθετα αποτελεί την πλήρη ενσωμάτωση σε αυτό. Ο νεοφιλελευθερισμός προϋποθέτει το άτομο-μονάδα. Εκείνο τον ανθρωπολογικό τύπο δηλαδή, που θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο μόνο για την ατομική του ζωή, εντελώς αποκομμένο από το κοινό. Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδιώτευση δεν μπορεί να είναι χειραφετητική και φυσικά δεν μπορεί να συμβάλλει στην αυτονομία κανενός. Αντίθετα είναι και αυτή ετερονομία, καθώς συνίσταται στη σιωπηρή αποδοχή των κυρίαρχων κοινωνικών σημασιών χωρίς καμία απόπειρα μετασχηματισμού τους.
Οι καταστροφικές πυρκαγιές που φέτος, όπως και κάθε καλοκαίρι, σαρώνουν την Ελλάδα (αλλά και όλο τον δυτικό κόσμο – μην ξεχνάμε τι έγινε πρόσφατα στην Αμερική) είναι ένα σκληρό παράδειγμα αυτής της κατάστασης. Το κράτος, ανίκανο, αδιάφορο και παγιδευμένο σε μια λογική ελάχιστης δαπάνης και διαχειριστικού αυτοματισμού, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Ο πολίτης παραμένει θεατής, περιμένοντας “από τα πάνω” λύσεις που ποτέ δεν έρχονται έγκαιρα και, όταν οι φλόγες φτάνουν κυριολεκτικά έξω από τις πόρτες, η ευθύνη περιορίζεται κυρίως στην ατομική διάσωση της ατομικής μας ιδιοκτησίας.
Υπάρχουν βέβαια και λαμπρά παραδείγματα αλληλεγγύης: εθελοντές και συλλογικότητες που κινητοποιούνται, παρά τον κίνδυνο, προσφέροντας βοήθεια και προστασία με ελάχιστα μέσα και χωρίς καμία θεσμική υποστήριξη. Αντίθετα, πολλές φορές αντιμετωπίζοντας και την στοχοποίηση και καταστολή του κράτους (βλ. Ρουβίκωνας). Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες, όσο σπουδαίες κι αν είναι, παραμένουν αποσπασματικές και ανεπαρκείς μπροστά στο τεράστιο μέγεθος της απειλής. Για να υπάρξει πραγματική άμυνα απέναντι στην καταστροφή, η συλλογική κινητοποίηση πρέπει να γίνει υπόθεση ολόκληρης της κοινωνίας, όχι μόνο λίγων.
Απουσιάζει η οργανωμένη, καθολική αντίδραση που θα μπορούσε να προλάβει την καταστροφή, να συντονίσει δυνάμεις, να δημιουργήσει μόνιμους μηχανισμούς προστασίας. Αυτή η απουσία είναι σύμπτωμα μιας κοινωνίας που έχει αποδεχτεί την αδυναμία της να αυτοθεσμίζεται και να αυτοπροστατεύεται. Μια κοινωνία που μπορεί να υποκαθιστά το κράτος σε κρίσιμες στιγμές είναι μια κοινωνία που κάνει βήματα προς την αυτονομία της. Όχι επειδή περιορίζεται σε μια αφηρημένη θεωρητική άρνηση του υπάρχοντος, αλλά επειδή διεκδικεί να οργανώνει η ίδια συλλογικά και ισότιμα τη ζωή της, χωρίς μεσάζοντες εξουσίας και τάχα ειδικούς διαχειριστές. Η άμεση δημοκρατία δεν αναγνωρίζει σε κανέναν θεσμό το μονοπώλιο της φροντίδας, της προστασίας και της πολιτικής βούλησης – αυτά είναι έργα της ίδιας της κοινότητας, η οποία αποφασίζει και πράττει για τον εαυτό της, μέσα από οριζόντιες διαδικασίες και αλληλεγγύη.
Εν κατακλείδι, η αυτονομία, δεν μπορεί να γεννηθεί στην ιδιώτευση, αλλά μονάχα στην ενεργό συμμετοχή στην κοινή ζωή. Μια κοινωνία που αντιμετωπίζει τις πυρκαγιές – ή οποιαδήποτε κρίση- ως τεχνικό πρόβλημα που θα το λύσει κάποιος άλλος, πέραν του ότι αφήνει την τύχη της σε μια ανίκανη ελίτ που ενδιαφέρεται μονάχα για τα δικά της συμφέροντα, είναι μια κοινωνία που έχει παραιτηθεί από το έργο της αυτοθέσμισης και έχει παραδώσει το μέλλον της σε εξωτερικές δυνάμεις. Τα άτομα ήδη ζουν πλάι-πλάι, αλλά όχι μαζί. Δεν συγκροτούν κοινό προσανατολισμό, ούτε κοινή μοίρα. Άρα, η πραγματική απάντηση δεν μπορεί να είναι η περαιτέρω ιδιώτευση, αλλά η ανασυγκρότηση της συλλογικής δημιουργικής φαντασίας. Και αυτό σημαίνει ανάληψη της ευθύνης για την αυτοθέσμιση της ζωής μας.
Στις φωτιές, στις πλημμύρες, στις καθημερινές ανάγκες, η αληθινή ελευθερία δεν θα φανεί όταν ο καθένας σώζει τον εαυτό του, αλλά εκεί όπου όλοι μαζί θεσμίζουμε τους όρους για να σωθούμε ως κοινότητα. Άρα το άτομο που θέλει να είναι πραγματικά αυτόνομο πρέπει να απομακρυνθεί από την ψευδαίσθηση της ατομικής ελευθερίας και να μάθει να είναι πολίτης – δηλαδή συνδημιουργός του κόσμου που κατοικεί.
