Κείμενο: Δεληγιάννης Κωνσταντίνος (Ευρωπαϊκές Σπουδές: Ιστορία, Κοινωνία, Πολιτισμός, ΕΑΠ). Ευχαριστώ πολύ για τη συμβολή του στο κείμενο τον φίλο Νίκο Γκαραγκασίδη.
Σε προηγούμενο κείμενό μου με τίτλο Το FOMO ως κυρίαρχη κουλτούρα της εποχής: με αφορμή τη συναυλία του ΛΕΞ και το εντυπωσιακό sold out της επερχόμενης συναυλίας των Metallica, που δημοσιεύτηκε στο Αυτολεξεί, προσπάθησα να προσεγγίσω τη μανιώδη κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων, η οποία συνδέεται άμεσα με την κουλτούρα του κεφιού και της ευχαρίστησης.
Σε μια πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο συνάντησα πληροφορίες για φαινόμενα αυτού του είδους σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο. Ωστόσο, αυτό που μου κέντρισε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον ήταν ένα άρθρο με τίτλο Young Koreans shift from ‘small joys’ to ‘happiness fatigue’: trend report, το οποίο δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική εφημερίδα Korea News (Park, 2024).
Συγκεκριμένα, το άρθρο αναδεικνύει την τάση της κορεατικής νεολαίας, η οποία τα προηγούμενα χρόνια αναζητούσε επίμονα τη χαρά μέσα σε ένα ιδιαίτερα σκληρό περιβάλλον. Οι νέοι, βιώνοντας καθημερινά την αβεβαιότητα που προκαλούν η ακρίβεια, η αυξημένη ανεργία και ο αδυσώπητος εργασιακός ανταγωνισμός, προσπαθούσαν να αντισταθμίσουν αυτό το αδιέξοδο περιβάλλον, καταναλώνοντας καθημερινά, έστω και για μικρές στιγμές, χαρά (Park, 2024).
Χαρακτηριστικό ήταν το σύνθημα μεταξύ των νέων, “sohwakhaeng” που σημαίνει, «μικρή αλλά βέβαιη χαρά». Αναρτήσεις με hashtags ευτυχίας, όπως το #smalljoys, φωτογραφίες στο Instagram με προσεγμένες λήψεις και χρήση ειδικών φίλτρων και εφέ με σκοπό να αναδείξουν την αίσθηση της μοναδικής εμπειρίας, αγορές ακριβών και χειροποίητων (custom) προϊόντων, επισκέψεις σε εστιατόρια που προσέφεραν πρωτόγνωρες γευστικές εμπειρίες τύπου omakase («εμπιστεύομαι τον σεφ») και σύντομα, μοναδικά ταξίδια αυθημερόν· όλα αυτά κυριαρχούσαν στην καθημερινή ζωή των νέων. Ωστόσο, αυτή η συνθήκη της «μικρής αλλά βέβαιης χαράς» με τον καιρό μετατράπηκε σε καθημερινό μόχθο και επιπλέον ψυχολογική πίεση, μέσα στο ήδη ασφυκτικό περιβάλλον τους (Park, 2024).
Κορεσμένοι και ψυχικά επιβαρυμένοι, οι Κορεάτες, από την κόπωση της ευτυχίας, αναδιαμόρφωσαν τις επιθυμίες τους, αντιδρώντας σε αυτή την κατάσταση. Αυτή τη στάση περιγράφει ο καθηγητής καταναλωτικής επιστήμης του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σεούλ, Kim Ran Do (Professor of Consumer Science), στο βιβλίο του Trend Korea 2025, όπου αναλύει το πώς οι νέοι επιθυμούν να απεμπλακούν από τον μόχθο της «μικρής αλλά βέβαιης χαράς», επιδιώκοντας πλέον να ζήσουν μια κανονική μέρα, χωρίς εντάσεις και ψυχικές εξάρσεις (Park, 2024).
Η μεταβολή στις συνήθειες των νέων της Κορέας με έκανε να αναρωτηθώ εάν υπήρχε κάτι στη ζωή τους που λειτούργησε αντανακλαστικά και προκάλεσε αυτή τη θετική μεταβολή. Το αποτέλεσμα της μικρής μου μελέτης ήταν να εντοπίσω μια σημαντική έρευνα με τίτλο The Folk Psychology of Happiness in Korea, η οποία διερεύνησε την έννοια της ευτυχίας στους νέους Κορεάτες (Choi, Kim, & Uchida, 2016).
Η μελέτη The Folk Psychology of Happiness in Korea επιχείρησε να αποτυπώσει πώς στην Κορέα αντιλαμβάνονται την ευτυχία, αντιπαραβάλλοντας ταυτόχρονα αυτές τις αντιλήψεις με τις σημασίες που αποδίδουν στην ευτυχία οι Αμερικανοί και οι Ιάπωνες. Τα αποτελέσματα παρουσίασαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον (Choi, Kim, & Uchida, 2016).
Φαίνεται, λοιπόν, πως οι Κορεάτες δίνουν ένα συλλογικό περιεχόμενο στη σημασία της ευτυχίας, η οποία συνδέεται άμεσα με την ευτυχία του συνόλου. Για τους Κορεάτες η χαρά δεν αποτελεί μια αμιγώς προσωπική κατάσταση, αλλά διαπλέκεται με την κατάσταση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί κάποιος να βιώνει χαρά όταν ο διπλανός του δυστυχεί. Η χαρά για τους Κορεάτες έχει συλλογικό χαρακτήρα, ενώ η προσωπική ευτυχία μπορεί να έχει διαλυτικές συνέπειες για την ίδια την κοινότητα (Choi, Kim, & Uchida, 2016).
Η ευτυχία, λοιπόν, λειτουργεί ως μέσο κοινωνικής ισορροπίας και σταθερότητας, όχι ως αυτοσκοπός ή ατομικό κίνητρο. Υπάρχει, δηλαδή, μια προτεραιότητα της κοινότητας έναντι του ατόμου, η οποία λειτουργεί ως στοιχείο αυτοπεριορισμού των προσωπικών φιλοδοξιών. Σε αντίθεση με τους Αμερικανούς, η έρευνα έδειξε ότι για αυτούς η ευτυχία αποτελεί ατομική υπόθεση και είναι αποκομμένη από κάθε συλλογική κατάσταση (Choi, Kim, & Uchida, 2016).
Ως επιβεβαίωση της στροφής των συνηθειών των Κορεατών αποτελεί και η αυξημένη δημοτικότητα δύο ιαπωνικών βιβλίων αυτοβοήθειας, Η ζωή με χαμηλή κατανάλωση (The low-consumption life) και Ο τρόπος καθαρισμού του μοναχού (The monk’s way of cleaning). Και τα δύο βιβλία αυξάνουν συνεχώς τις πωλήσεις τους, κερδίζοντας περισσότερο έδαφος στις συνειδήσεις των Κορεατών, προτείνοντας έναν απλοϊκό και ήρεμο τρόπο ζωής, μακριά από τη μανιώδη κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών (Hankookilbo, 2025).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη της Kazenotami στο βιβλίο της Η ζωή με χαμηλή κατανάλωση, η οποία περιγράφει ότι ο ανθρώπινος βίος που χαρακτηρίζεται από χαμηλές δαπάνες, δεν συνιστά πρόταση για ψυχική σκληραγώγηση, ούτε αποτελεί στοιχείο αυταπάρνησης των προσωπικών επιθυμιών. Τουναντίον, είναι κάτι βαθύτερο. Συνιστά μια ευκαιρία του καθενός να αναζητήσει μέσα του τι είναι αυτό που πραγματικά τον κάνει ευτυχισμένο, να αναστοχαστεί, να επαναξιολογήσει και να αναρωτηθεί το ευρύτερο νόημα της ζωής του (Hankookilbo, 2025).
Ακολούθως, καλούμαστε να σκεφτούμε τι μας προσφέρει η αγορά ενός ακριβού αντικειμένου, ποιες ανάγκες καλύπτει η επιδίωξη της αχαλίνωτης διασκέδασης ή το κυνήγι συχνών ταξιδιών τα σαββατοκύριακα, τα οποία φαίνεται πως παρέχουν μια σύντομη φυγή, με βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, από την αδιέξοδη πραγματικότητα.
Γι’ αυτό και η Kazenotami προτείνει να ζήσουμε όλοι την «ημέρα των μηδενικών εξόδων», ίσως γιατί, εμποδίζοντας την κατανάλωση, συνειδητοποιούμε ευκολότερα το βαθύτερο νόημα της ευτυχίας, καθώς αναγνωρίζουμε ότι αυτή δεν είναι συνδεδεμένη με τα χρήματα και τις προσωπικές δαπάνες (Hankookilbo, 2025).
Αντίστοιχες απόψεις εκφράζει και ο συγγραφέας του βιβλίου Ο τρόπος καθαρισμού του μοναχού, ο Shunmyo Masuno, ο οποίος είναι Ζεν ιερέας και αναφέρει αυτολεξεί: «Στον Ζεν Βουδισμό, η ευτυχία δεν προέρχεται από την απόκτηση κάτι καινούργιου, αλλά από το να αφήνεις πίσω ό,τι δεν χρειάζεσαι» (Hankookilbo, 2025).
Η περίπτωση των Κορεατών αναδεικνύει ότι η ώσμωση της προσωπικής ευτυχίας με τη συλλογική ευημερία λειτούργησε ως καθοριστικός παράγοντας για τη συνειδητοποίηση του αδιεξόδου που συνεπάγεται η εμμονική αναζήτησή της ατομικής ευτυχίας. Προφανώς, δεν υποστηρίζω ότι το παράδειγμα της Κορέας προσφέρει μια άμεση διέξοδο από την κρίση του σύγχρονου «κυνηγιού της ευτυχίας», ούτε ότι η προσκόλληση σε βιβλία αυτοβοήθειας συνιστά πρακτική άξια μίμησης. Ωστόσο, από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η αναγνώριση του εαυτού μας ως οργανικού μέρους της κοινωνίας και η αποδοχή της κοινωνικής μας διάστασης αποτελούν θεμελιώδη προϋπόθεση για οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή.
Εντούτοις, αυτό δεν συνεπάγεται ότι μια κοινωνία που θέτει στο επίκεντρο την κοινωνική της διάσταση θα οδηγηθεί αναπόφευκτα σε ουσιαστικές μεταβολές. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται πως αυτές οι δύο ανθρώπινες υποστάσεις, η ατομική και η συλλογική, πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή διάλογο, διότι ούτε η κοινωνία μπορεί να υπάρξει χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τους όρους της ατομικής ευτυχίας, ούτε όμως και το άτομο μπορεί να ζει χωρίς να αναγνωρίζει τα όριά του εντός του συλλογικού βίου.
Θεωρώ ότι η υβριδική ανθρώπινη φύση μπορεί να αναπτυχθεί δημιουργικά στο πλαίσιο της αυτονομίας και της άμεσης δημοκρατίας, καθώς αυτή η σχέση αναγνωρίζεται σε θεσμικό επίπεδο, καθιστώντας τη ρητή μέσα στην κοινωνία. Το άτομο συμμετέχει ως ισότιμο μέλος στον δημόσιο χώρο, ενώ ταυτόχρονα υποχρεούται να περιορίζει τη δύναμή του σύμφωνα με τη βούληση της πλειοψηφίας.
Συνεπάγεται, λοιπόν, πως σε μια δημοκρατική κοινωνία οι άνθρωποι ωθούνται να ισορροπούν ανάμεσα στις δύο όψεις της φύσης τους και στα όριά τους. Ωστόσο, αυτή η ισορροπία δεν αποτελεί στατιστικό μέσο όρο ούτε υπολογίσιμο μέγεθος, αντίθετα, είναι ένας συνεχής αγώνας συμβιβασμών ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία, ένας αγώνας που εκτυλίσσεται προς ένα ανοιχτό και αβέβαιο μέλλον.
———————————————————-
Βιβλιογραφία:
Park, H. s. (2024, September 25). Young Koreans shift from ‘small joys’ to ‘happiness fatigue’: trend report. The Korea Times. https://www.koreatimes.co.kr/lifestyle/books/20240925/young-koreans-shift-from-small-joys-to-happiness-fatigue-trend-report
Choi, E., Kim, Y., & Uchida, Y. (2016). The folk psychology of happiness in Korea. Korean Journal of Culture and Social Issues, 22(2), 165–182.
Hankookilbo. (2025, November 8). Spend less, clean more: Koreans find new path to a calmer, happier life in Japanese books. The Korea Times. https://www.koreatimes.co.kr/lifestyle/trends/20251108/spend-less-clean-more-koreans-find-new-path-to-a-calmer-happier-life-in-japanese-books
