Κείμενο: Δεληγιάννης Κωνσταντίνος, Ευρωπαϊκές Σπουδές: Ιστορία, Κοινωνία, Πολιτισμός, ΕΑΠ
Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, οι θεωρίες συνωμοσίας φαίνεται πως απασχολούν ολοένα και περισσότερο τον σημερινό άνθρωπο. Στον δημόσιο βίο είναι πλέον αρκετά διαδεδομένες και, κατά κάποιον τρόπο, κοινωνικά αποδεκτές, γεγονός που αποδεικνύει την ανθεκτικότητα και τη γοητεία του φαινομένου. Ως εκ τούτου, θα προσπαθήσω να κατανοήσω το φαινόμενο των σύγχρονων θεωριών συνωμοσίας μέσα από μια διαφορετική οπτική. Συγκεκριμένα, επιχειρήσω να πραγματοποιήσω μια διερεύνηση του συνωμοσιολογικού φαινομένου σε ψυχικό επίπεδο και, στη συνέχεια, να κατανοήσω πώς αυτό το ψυχικό υπόβαθρο μετουσιώνεται στη σφαίρα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Ωστόσο, το κείμενο δεν θα προσεγγίσει το σύνολο των συνωμοσιολογικών θεωριών, καθώς θα περιοριστεί στις ιστορίες οι οποίες αφορούν τα ζητήματα ελέγχου και εξουσίας.
Αν εξετάσουμε το φαινόμενο της συνωμοσίας όχι απλώς ως κοινωνικό γεγονός, αλλά ως ψυχικό φαινόμενο, τότε αναδύεται μια ενδιαφέρουσα αντίφαση: ο συνωμοσιολογικός λόγος φαίνεται να προκαλεί ταυτόχρονα δυσφορία και απόλαυση.
Αυτή η διττή σημασία του λόγου λειτουργεί ως ένα είδος ψυχικής κβαντικής υπέρθεσης, όπου εξωτερικά τα άτομα που εκφράζουν τέτοιες πεποιθήσεις εκδηλώνουν φόβο απέναντι σε μια πραγματικότητα η οποία καθοδηγείται από σκοτεινά κέντρα, με απώτερο σκοπό τον πλήρη έλεγχο της ζωής μας. Ωστόσο, η αφήγησή τους εμπεριέχει, έστω και υποδόρια, μια μορφή λατρείας προς αυτές τις δυνάμεις.
Αυτός ο υπόγειος θαυμασμός αναδύεται μέσα από τις ευφάνταστες αφηγήσεις, οι οποίες είναι συχνά εντυπωσιακές και γεμάτες μυστήριο. Σύμφωνα με αυτές, μυστικές οργανώσεις, όπως οι Μασόνοι ή οι Ιλουμινάτι, δίκτυα ισχυρών και διεφθαρμένων ελίτ, ή ακόμη και μυστηριώδη όντα, όπως σαυροειδή ή άνθρωποι που ζουν κάτω από τη γη, κινούν τα νήματα της παγκόσμιας ιστορίας, ελέγχοντας την ανθρωπότητα και επιβάλλοντας αόρατα την εξουσία τους σε πλανητική κλίμακα. Μάλιστα, αυτά τα σκοτεινά κέντρα ελέγχου της ζωής παρουσιάζονται ως άτρωτα και παντοδύναμα.
Και εδώ βρίσκεται το κλειδί για την κατανόηση των συνωμοσιολογικών θεωριών, στην ψυχολογική λειτουργία που αυτές επιτελούν για το άτομο που τις υιοθετεί. Μέσα από αυτές τις ιστορίες, το υποκείμενο αντλεί ένα απαραίτητο αίσθημα νοήματος, το οποίο του επιτρέπει, έστω και απλουστευτικά, να κατανοήσει τον κόσμο και να τον τοποθετήσει μέσα σε ένα συνεκτικό σχήμα, όπου κάθε γεγονός φαίνεται να έχει αιτία και σκοπό.
Γι’ αυτό είναι λογικό οι συνωμοσιολόγοι να αρνούνται να αποδομήσουν ή να απομυθοποιήσουν τη δύναμη αυτών των δυνάμεων, διότι σε ένα ασυνείδητο επίπεδο, ο κλονισμός αυτών των θεωριών θα κατέστρεφε τη σταθερότητα και το απαραίτητο νόημα που χρειάζονται για να συγκροτηθούν ψυχικά ως άτομα. Δεν είναι αναπάντεχο πως οποιαδήποτε συζήτηση με εκφραστές τέτοιων θεωριών οδηγείται πάντα στο κενό, καθώς κάθε λογική επιχειρηματολογία απέναντι σε αυτές τις αντιλήψεις συναντά σκληρή αντίσταση.
Το ερώτημα, ωστόσο, που προκύπτει είναι κατά πόσο αυτή η ψυχική σύνθεση έχει άμεσες συνέπειες στη σφαίρα του πολιτικού.
Θεωρώ πως όσο περισσότερο ένα άτομο ενσωματώνει τον συνωμοσιολογικό λόγο, δηλαδή την πεποίθηση ότι ο κόσμος καθοδηγείται από αόρατες υπεράνθρωπές δυνάμεις, τόσο βαθύτερα εσωτερικεύει την αίσθηση ότι είναι ανίκανο να ορίσει τη ζωή του.
Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, στις μέρες μας, όπου η αποπολιτικοποίηση αποτελεί κοινότοπη παραδοχή των Δυτικών κοινωνιών, να συνδέεται και με την αυξημένη διάδοση συνωμοσιολογικών θεωριών. Ίσως γιατί οι θεωρίες αυτές λειτουργούν ως τρόπος για τον σύγχρονο άνθρωπο να δικαιολογήσει την πολιτική του απάθεια και να ενισχύσει τον μηχανισμό ετερονομίας, ο οποίος παράγει ατομική και συλλογική πολιτική αδράνεια.
———————————————–
