Κείμενο: Το Μικρό Δέντρο
Το Αλφαβητάρι της Ελευθεριακής Εκπαίδευσης του Joel Spring εκδόθηκε το 1975 και μεταφράστηκε για το ελληνόφωνο κοινό το 1987, σε μια εποχή όπου η εκδοτική δραστηριότητα με θέμα την Αντιαυταρχική, Προοδευτική, Ελευθεριακή, Δημοκρατική, Κριτική Παιδαγωγική ανθούσε.
Ήδη από την δεκαετία του ’70 έχουμε την πρώτη μεταφραστική περίοδο όπου οι τίτλοι με την παραπάνω θεματολογία έχουν κατακόρυφη αύξηση και το αναγνωστικό κοινό έχει ζωηρό ενδιαφέρον. Καθόλου τυχαία αν εκτιμήσουμε την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της μεταπολιτευτικής περιόδου, όπου η ‘εθνική συμφιλίωση’ έφερε την ‘πολιτική σταθερότητα’ και την κατασκευή του λαϊκού κορμού με λαϊκό συμφέρον. Ομολογουμένως πριν από αυτήν την περίοδο υπήρχαν άλλες προτεραιότητες πριν αναδειχθεί το ζήτημα της αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήματος, οπότε και οι ριζοσπαστικές φωνές στόχευαν σε άλλα σημαντικά ζήτημα της εποχής.
Τα βιβλία αυτά ήρθαν να ταράξουν τα ήδη ταραγμένα νερά του εκπαιδευτικού τοπίου. Τα βιβλία αυτά δεν ήταν απλά κόμβοι στην ριζοσπαστική εκπαίδευση, αλλά βιβλία που διαμόρφωσαν μια ολόκληρη γενιά, βιβλία που διαβάζονταν από γονείς και παιδαγωγούς αμφισβητώντας την παραδοσιακή οικογένεια, την συντηρητική ανατροφή τον παιδιών και την αυταρχική μετωπική διδασκαλία, βιβλία που κάναν οξεία κριτική στο κρατικό και εθνικό σχολικό σύστημα. Πολύ συχνά ακούμε πως εκείνη την περίοδο κάθε προοδευτικό σπίτι είχε κάποια ριζοσπαστικά βιβλία εκπαίδευσης στην βιβλιοθήκη του. “Η γνώση της ιστορίας κάνει τις κοινωνίες καλύτερες”;
Μια «ελλιπής» βιβλιογραφία
Ας καταγράψουμε κάποια βιβλία ριζοσπαστικής παιδαγωγικής της εποχής της μεταπολίτευσης, μια λίστα που σίγουρα δεν είναι πλήρης αλλά δίνει τον παλμό της περιόδου: “Η θεωρία και πράξη της Αντιαυταρχικής Εκπαίδευσης” του Α.Σ. Νηλ (1972), “Η εκπαίδευση σαν μέσο ανατροπής του κατεστημένου” του Ποστμαν (1975), “Κοινωνία χωρίς Σχολεία” του Ίλιτς (1976), “Το σχολείο είναι νεκρό” του Ρειμερ (1976), “Η Αγωγή του Καταπιεζόμενου” του Φρέιρε (1977), “Η κριτική της κατεστημένης παιδείας” του Γκούντμαν (1977), “Το σχολείο φυλακή” του Χολτ (1978), “Το σχολείο του λαού” του Φρενε (1977), “Η ιδεολογία της εκπαίδευσης και η μάθηση της ελευθερίας” επιμ. Μπαλής (1979), “Το σχολείο της οδού Βιτρύβ” προλ. Φουκαμπερ (1980), “Ο δεκτικός νους” της Μοντεσσόρι (1980), “Εμπειρία και εκπαίδευση” του Ντιούι (1980)…και η λίστα συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι και τα τέλη του ’80 και με τον ίδιο έντονο ρυθμό, εξασθενεί η εκδοτική δραστηριότητα.
Διάφορα σχολεία και συλλογικοποιήσεις με προσανατολισμό την Αντιαυταρχική Εκπαίδευση δημιουργήθηκαν εκείνη την εποχή στον ελλαδικό χώρο –καθόλου τυχαία προφανώς αλλά σε συντονισμό με τα κοινωνικά συμφραζόμενα– με παραδείγματα σε Αθήνα το “Εργαστήρι” και στη Θεσσαλονίκη το “Αντιαυταρχικό Σχολείο”.
Σίγουρα δεν ισχυριζόμαστε πως την συγγραφική έξαρση την ακολούθησε κάποια αντιστοιχία στην πειραματική παιδαγωγική πράξη. Αλλά άρχισε να ξετυλίγεται το νήμα…
Μια «ελλιπής» κριτική
Και τι έγινε τελικά με εκείνη την γενιά που μεγάλωσε τα παιδιά της με τα βιβλία αυτά στο χέρι; 12 χρόνια σχολείο, 18 χρόνια οικογένεια, 35 χρόνια υπηρεσίας και η απόσταση θεωρίας και πράξης όλο και μεγαλώνει. Και η προηγούμενη, η επόμενη και η τωρινή γενιά συνθέτει το σημερινό τοπίο της νεοελληνικής θλιβερής πραγματικότητας. Δοκιμάστηκε να αποφευχθεί να βιώσει η επόμενη γενιά αυτά που βίωσε η προηγούμενη και αυτή η συμβολή ήταν όντως σημαντική, αλλά δεν έπαψε να είναι μια γενιά γονιών και δασκάλων, και δεν έπαψε η ελληνική πραγματικότητα να καταπίνει την αισιοδοξία της γενιάς αυτής. Χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένες απαντήσεις, και χωρίς την ψευδαίσθηση πως τα διαβάσματα και οι θεωρίες έχουν άμεση δυνατότητα εφαρμογής, πιστεύουμε πως μια θεωρία μπορεί να μας φέρει πιο κοντά σε πιο ριζοσπαστικά ερωτήματα.
Η «ελλιπής» εκπαίδευση
Τα βιβλία δεν είναι αναμνηστικά μπαγάζια του παρελθόντος, συλλογή μελαγχολικών καρτ ποσταλ, και νοσταλγικά φολκλόρ σύμβολα μιας παράδοσης που χάθηκε και εξιδανικεύεται. Κι ούτε χρειάζονται ηρωισμοί και στιβαρά κοσμητικά επίθετα, ριζοσπαστικά παράσημα για παρουσίες και απουσίες σε αγώνες και συμμετοχή σε αντιεξουσιαστικούς χώρους, μιας και φαίνεται πόσο μικροί είμαστε μέσα στην γυάλα του μικρόκοσμου μας, είτε είναι η γυάλα της ιδιωτικής είτε της δημόσιας σφαίρας.
Και όπως ξαναείπαμε πέρα από αισιόδοξες και απαισιόδοξες αναλύσεις η παιδαγωγική γεφυρώνει το χάσμα του πραγματικού με το ουτοπικό, σε όποια σφαίρα ύπαρξης, αρκεί να υπάρχει συλλογική επιθυμία.
Έτσι κι αλλιώς η απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης είναι το σημείο που συμβαίνει ο παιδαγωγικός πειραματισμός, που σύμφωνα με τον Houssaye, η παιδαγωγός συνδιάζει την θεωρία με την πράξη, ο παιδαγωγός είναι ένας πρακτικός θεωρητικός, είναι το άτομο που επινοεί και ανανεώνει την Παιδαγωγική πέρα από την ‘φθαρτική’ ή ‘ποιητική’ αίσθηση της σημερινής πραγματικότητας.
Ένας «ελλιπής» ορισμός
Επιστροφή στο βιβλίο του Spring, αν και ο τίτλος ‘ελευθεριακός’, το περιεχόμενο αποτελείται από διαφορετικές θεωρητικές παραδόσεις που δεν ανήκουν αποκλειστικά στην ελευθεριακή παράδοση, μιας και ο ίδιος ο Spring, πολυγραφότατος για θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής, ειδικεύεται στην ιστορία της Αμερικανικής Εκπαίδευσης, επίσης εναντιώνεται στην υποχρεωτική εκπαίδευση και είναι υποστηρικτής του homeschooling (ζήτημα που ανοίγει πολλές αντιμαχόμενες απόψεις/επόμενο κείμενο).
Στο βιβλίο ξεκινώντας από τις απαρχές της σοσιαλιστικής σκέψης, ο συγγραφέας αποπειράται να συγκρότησει μια απάντηση στην σύγχρονη Αμερικάνικη εκπαιδευτική πραγματικότητα του 1975 και την αποτυχία πολλών ελεύθερων σχολείων της περιόδου 1960-1970. Η συγγραφή του βιβλίου απέχει μόλις 10 με 15 χρόνια από την ανάδυση των ριζοσπαστικών κινήματων της Αμερικής του ’60 και του 70′, κινήματα όπως: πολιτικών δικαιωμάτων, αντιπολεμικό, φοιτητικό, οικολογικό, Βlack power, LGBT. Μπροστά στα κοινωνικά κινήματα και στις εξεγέρσεις του ’60, το 1975 στην Αμερική φάνταζε με μια εκκωφαντική σιωπή και όπως και ο H. Zinn διερωτάται το 1970 ηταν όλα ήδη υπό έλεγχο;
Στο αλφαβητάρι ο συγγραφέας δημιουργεί ένα ψηφιδωτό προσεγγίσεων και ανατρεπτικής σκέψης και πράξης, από τον ‘ατομικιστικό αναρχισμό’ και το αυτεξούσιο του Στίρνερ, στον ιδρυτή της αναρχικής φιλοσοφίας Γκόντγουιν, στον αντιμιλιταριστή και αντικληρικαλιστή δάσκαλο Φερρέρ, στον ριζοσπάστη ψυχαναλυτή Ραιχ και τον συνεργάτη του, εμπνευστή της σαμμερχιλιανής ελευθερίας και της παιδικής δημοκρατίας, Νηλ, στον εμπνευστή του κινήματος της αποσχολειοποίησης (deschooling) Ίλλιτς, στην απελευθερωτική παιδεία με μαρξιστικές καταβολές του Φρέιρε, και στην συλλογική ανατροφή των Ισραηλινών ουτοπικών κοινόβιων, τα κιμπούτς.
Έχει φυσικά ενδιαφέρον να διαβαστεί το αλφαβητάρι, καθώς είναι μια εμπλουτιστική εισαγωγή για τον/την αναγνώστη/ρια που τώρα βουτά στο κόσμο της Δημοκρατικής, Ελευθεριακής, και Κριτικής παιδαγωγικής.
Μια «ελλιπής» διαφωνία
Το αλφαβητάρι όντως είναι ένα αλφαβητάρι με τους πρωτοπόρους στοχαστές αλλά και τους συνεχιστές αυτών που δημιούργησαν αυτό που ονομάστηκε αργότερα Νέα Αγωγή. Και θα αναφέρουμε κάθε φορά -κι ας κουράσει- όλους τους επιθετικούς προσδιορισμούς (ελευθεριακή, αναρχική, δημοκρατική, προοδευτική, κριτική, θεσμική παιδαγωγική) που ο καθένας φέρει τα δικά του πολιτικά πρόσημα, μήπως και καταφέρουμε να τους διακρίνουμε ως διαφορετικές παιδαγωγικές και πολιτικές προσεγγίσεις, με διαφορετικά σημαίνοντα, και διαφορετικά εκπαιδευτικά μοντέλα μάθησης. Με σκοπό όχι να παραμείνουν διαχωρισμένα, αλλά με σκοπό να ξανά-συντεθούν και να επικαιροποιήθουν με προσανατολισμό το σημείο εκκίνησης των παιδαγωγών της Νέας Αγωγής, δηλαδή την κοινωνική χειραφέτηση, και την απελευθέρωση του παιδιού από την ενήλικη εξουσία. Αυτοί δηλαδή που κάποτε διαφωνούσαν και διασπάστηκαν, αλλά μοιράζονταν αυτή την αγωνία και την αμφισβήτηση για την κριτική ενάντια στο παραδοσιακό σχολείο.
Προφανώς αναγνωρίζουμε πως οι εποχές έχουν αλλάξει..αλλά αυτόν τον διάλογο θα τον συνεχίσουμε και από κοντα
Το επίθετο ο ελλιπής, η ελλιπής, το ελλιπές•
ό,τι δηλαδή δεν είναι πλήρες ή ολόκληρο, η λέξη έχει μια αμφισημία, μπορεί να σημαίνει κάτι λειψό όποτε και λάθος, αλλά και κάτι που χρειάζεται συμπλήρωση και εμπλουτισμό, ας κρατήσουμε το δεύτερο μιας και ο παιδαγωγικός διάλογος είναι μεταξύ παιδαγωγών, δασκάλων και εκπαιδευτικών που ακούν προσεκτικά και δεν παγιδεύονται σε κλίμακες βαθμολόγησης, και κανονιστικά δίπολα καλού και κακού, σωστού και λάθους.
Μικρό Δέντρο||Μάρτιος 2024
Αφορμή το παρακάτω παράθεμα απ’ το βιβλίο:
“Η αποτυχία πολλών ελεύθερων σχολείων στα 1960-1970 δεν ήταν παρά άμεσο αποτέλεσμα του ότι δεν έκαναν μια συγκεκριμένη εκτίμηση της πολιτικής λειτουργίας των κρατικών σχολείων και δεν ανέπτυξαν στρατηγικές για την αντιμετώπιση και την αλλαγή αυτού του συστήματος. Πολλά απ’ αυτά τα σχολεία απλά φυτοζωούσαν στο περιθώριο του συστήματος, χωρίς χρήμα ή επιρροή. Το συμπέρασμα που προκύπτει απ’ αυτό είναι πως αν η ριζοσπαστική παιδαγωγική θέλει να γίνει μέρος ενός ριζοσπαστικού κινήματος, δεν μπορεί να ενεργεί σαν να δημιουργεί εκ του μηδενός ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα. Πρέπει, αντίθετα, να αναπτύξει στρατηγικές για να αντιμετωπίσει την πολιτική πραγματικότητα του υφιστάμενου εκπαιδευτικού κατεστημένου.”
Και σας προτείνουμε να συνεχίστε το διάβασμα πέρα από τις παρενθέσεις του παραθέματος, για να ολοκληρωθεί το νόημα του κεφαλαίου με τίτλο “Σημερινή πραγματικότητα και μελλοντικές προοπτικές”.
Επαναλαμβάνοντας και ότι λείπει.. λείπει
τα υπόλοιπα από κοντά
Και προχωρούμε…