Του Colin Ward. Ο Ward ήταν Βρετανός αναρχικός συγγραφέας και εκδότης. Έχει χαρακτηριστεί «ένας από τους μεγαλύτερους αναρχικούς στοχαστές του τελευταίου μισού αιώνα και πρωτοπόρος κοινωνικός ιστορικός».
«Το συναρπαστικό μυστικό ενός καλά λειτουργικού κοινωνικού οργανισμού φαίνεται λοιπόν να έγκειται όχι στη συνολική του ενότητα αλλά στη δομή του, η οποία διατηρείται υγιής από τον μηχανισμό διαίρεσης που διατηρεί τη ζωή και λειτουργεί μέσω μυριάδων κυτταρικών διαχωρισμών και αναζωογονήσεων που λαμβάνουν χώρα κάτω από το λείο δέρμα ενός φαινομενικά αμετάβλητου σώματος. Όπου, λόγω ηλικίας ή κακού σχεδιασμού, αυτή η αναζωογονητική διαδικασία της υποδιαίρεσης δίνει τη θέση της στην ασβεστοποιητική διαδικασία της ενοποίησης των κυττάρων. Των κυττάρων, που τώρα αναπτύσσονται υπό την προστασία του σκληρυμένου σκελετού τους πέρα από τα θεϊκά τους όρια και αρχίζουν, όπως στον καρκίνο, να αναπτύσσουν εκείνα τα εχθρικά, αλαζονικά συμπλέγματα παντοδυναμίας που δεν μπορούν να τερματιστούν μέχρις ότου ο μολυσμένος οργανισμός είτε καταβροχθιστεί, είτε μέσω μιας δυναμικής επέμβασης επιτύχει την αποκατάσταση του μοτίβου των μικρών κυττάρων».
∼Leopold Kohr, The Breakdown of Nations
Ο κόσμος συνήθιζε να χαμογελάει με τον Κροπότκιν όταν ανέφερε την παρομοίωση της σωσίβιας λέμβου, ως παράδειγμα του είδους της οργάνωσης που οραματίζονταν οι αναρχικοί, αλλά το έκανε απλά για να δείξει ότι οι εθελοντικές και εντελώς μη εξαναγκαστικές οργανώσεις έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν ένα πολύπλοκο δίκτυο υπηρεσιών χωρίς να παρεμβάλλεται η εξουσία. Δύο άλλα παραδείγματα που χρησιμοποιούμε συχνά για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να κατανοήσουν την έννοια της ομοσπονδιακής αρχής – την οποία οι αναρχικοί βλέπουν ως τον τρόπο με τον οποίο τοπικές ομάδες και ενώσεις θα μπορούσαν να συνδυάζονται για σύνθετες λειτουργίες χωρίς καμία κεντρική εξουσία – είναι η ταχυδρομική υπηρεσία και οι σιδηρόδρομοι. Μπορείτε να ταχυδρομήσετε ένα γράμμα από εδώ στην Κίνα ή στη Χιλή, με την πεποίθηση ότι θα φτάσει, ως αποτέλεσμα των ελεύθερων συμφωνιών μεταξύ των διαφόρων εθνικών ταχυδρομείων, χωρίς να υπάρχει καμία κεντρική παγκόσμια ταχυδρομική αρχή. Ή μπορείτε να ταξιδέψετε σε όλη την Ευρώπη μέσω των γραμμών δώδεκα σιδηροδρομικών συστημάτων -καπιταλιστικών και κομμουνιστικών- που συντονίζονται μέσω συμφωνίας μεταξύ διαφορετικών σιδηροδρομικών επιχειρήσεων, χωρίς να υπάρχει κανενός είδους κεντρική σιδηροδρομική αρχή. Το ίδιο ισχύει και για τους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς και πολλά άλλα είδη διεθνώς συντονισμένων δραστηριοτήτων.
Επίσης, δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι τα συστατικά μέρη πολύπλοκων ομοσπονδιών δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά με βάση την εθελοντική ένωση. Όταν έχουμε στη Βρετανία περισσότερες από μία σιδηροδρομικές γραμμές που εκτελούν προγραμματισμένα δρομολόγια στην ώρα τους, σε συντονισμό με τη British Rail και τα οποία λειτουργούν από ένα μάτσο ερασιτέχνες, ποιος τολμά να πει ότι οι σιδηροδρομικοί δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τα δρομολόγιά τους χωρίς τη βοήθεια της γραφειοκρατικής ιεραρχίας; Ακόμη και μέσα στη δομή της καπιταλιστικής βιομηχανίας, υπάρχουν ενδιαφέροντα πειράματα οργάνωσης της εργασίας στη βάση μικρών αυτόνομων ομάδων. Οι αγωνιστές της βιομηχανίας αντιμετωπίζουν με καχυποψία τέτοια εγχειρήματα, και καλά κάνουν, γιατί δεν πραγματοποιούνται με την ιδέα της τόνωσης της αυτονομίας των εργαζομένων, αλλά με την ιδέα της αύξησης της παραγωγικότητας. Είναι όμως πολύτιμες για να καταδείξουν τον ισχυρισμό μας ότι ολόκληρη η πυραμίδα της ιεραρχικής εξουσίας, η οποία έχει οικοδομηθεί στη βιομηχανία, όπως και σε κάθε άλλη σφαίρα της ζωής, είναι ένα γιγάντιο τέχνασμα εμπιστοσύνης με το οποίο γενιές εργατών έχουν εξαναγκαστεί σε πρώτη φάση, έχουν εξαπατηθεί σε δεύτερη και τελικά έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου για να το αποδεχτούν.
Με εδαφικούς όρους, ο Προυντόν, ο μεγάλος αναρχικός υποστηρικτής του φεντεραλισμού, ο οποίος δεν σκεφτόταν τελωνειακές ενώσεις όπως η Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά, ούτε μια συνομοσπονδία κρατών ή μια παγκόσμια ομοσπονδιακή κυβέρνηση, αλλά έβλεπε μια βασική αρχή της ανθρώπινης οργάνωσης:
«Κατά την άποψή του, η ομοσπονδιακή αρχή πρέπει να λειτουργεί από το απλούστερο επίπεδο της κοινωνίας. Η οργάνωση της διοίκησης θα πρέπει να ξεκινά σε τοπικό επίπεδο και όσο το δυνατόν πιο κοντά στον άμεσο έλεγχο του λαού- τα άτομα θα πρέπει να ξεκινούν τη διαδικασία με την ομοσπονδιοποίηση σε κοινότητες και ενώσεις. Πάνω από αυτό το πρωταρχικό επίπεδο η συνομοσπονδιακή οργάνωση θα γινόταν λιγότερο όργανο διοίκησης παρά συντονισμού μεταξύ των τοπικών μονάδων. Έτσι, το έθνος αντικαθίσταται από μια γεωγραφική συνομοσπονδία περιφερειών και η Ευρώπη θα γίνει μια συνομοσπονδία συνομοσπονδιών, στην οποία το συμφέρον της μικρότερης επαρχίας θα έχει την ίδια έκφραση με εκείνο της μεγαλύτερης και στην οποία όλες οι υποθέσεις θα διευθετούνται με αμοιβαία συμφωνία, συμβόλαιο και διαιτησία. Από την άποψη της εξέλιξης των αναρχικών ιδεών, το Du Principe Federatif (1863) είναι ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του Προυντόν, καθώς παρουσιάζει την πρώτη εντατική ελευθεριακή ανάπτυξη της ιδέας της ομοσπονδιακής οργάνωσης ως πρακτικής εναλλακτικής λύσης στον πολιτικό εθνικισμό» (George Woodcock, Anarchism: A History if Libertarian Ideas and Movements. Cleveland 1962- Λονδίνο 1963).
Τώρα, χωρίς να θέλουμε να υμνήσουμε το ελβετικό πολιτικό σύστημα, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι, από εδαφική άποψη, τα είκοσι δύο κυρίαρχα καντόνια της Ελβετίας αποτελούν εξαιρετικό παράδειγμα μιας επιτυχημένης ομοσπονδίας. Πρόκειται για μια ομοσπονδία ομοειδών μονάδων, μικρών κυττάρων, με τα όρια των καντονιών να τέμνουν τα γλωσσικά και εθνοτικά σύνορα έτσι ώστε, σε αντίθεση με τα πολλά παραδείγματα ανεπιτυχών πολιτικών ομοσπονδιών, η συνομοσπονδία να μην κυριαρχείται από μια μονάχα ισχυρή μονάδα, η οποία είναι διαφορετική σε μέγεθος και κλίμακα από τις υπόλοιπες, με συνέπεια την απορρύθμιση της ένωσης. Το πρόβλημα της ομοσπονδίας, όπως το θέτει ο Leopold Kohr στο βιβλίο του The Breakdown of Nations, είναι πρόβλημα διαίρεσης και όχι ένωσης.
Ο Προυντόν το είχε προβλέψει αυτό:
«Η Ευρώπη είναι πολύ μεγάλη για να σχηματίσει μια ενιαία συνομοσπονδία – θα έπρεπε να είναι μια συνομοσπονδία συνομοσπονδιών. Για τον λόγο αυτό επεσήμανα στην πιο πρόσφατη δημοσίευσή μου (Ομοσπονδία και ενότητα στην Ιταλία) ότι το πρώτο μεταρρυθμιστικό μέτρο που πρέπει να γίνει στο δημόσιο δίκαιο είναι η επανίδρυση της ιταλικής, της ελληνικής, της βαυαρικής (Κάτω Χώρες), της σκανδιναβικής και της παραδουνάβιας συνομοσπονδίας ως προοίμιο της αποκέντρωσης των μεγάλων κρατών, ακολουθούμενη από έναν γενικό αφοπλισμό. Υπό αυτές τις συνθήκες όλα τα έθνη θα ανακτούσαν την ελευθερία τους και η ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη θα γινόταν πραγματικότητα. Αυτό έχει προβλεφθεί από όλους τους πολιτικούς συγγραφείς και πολιτικούς άνδρες, αλλά παραμένει αδύνατο όσο οι μεγάλες δυνάμεις είναι συγκεντρωτικά κράτη. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η έννοια της ομοσπονδίας χάθηκε μέσα στο μεγαλείο των μεγάλων κρατών, καθώς είναι από τη φύση της ειρηνική και ήπια και παίζει έναν αυτο-εξευτελιστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή» (P.-J. Proudhon, Du Principe Federatif, παρατίθεται στο Stewart Edwards επιμ. Selected Writings of Pierre Joseph Proudhon. Λονδίνο, 1970).
Μπορεί οι Ελβετοί να είναι ειρηνικοί, ήπιοι και μετριοπαθείς και εμείς να τους θεωρούμε μάλλον δύστροπους και επαρχιώτες, αλλά έχουν κάτι στην εθνική τους ζωή που εμείς στα έθνη που δεν είναι ούτε ήπια ούτε μετριοπαθή έχουμε χάσει. Συζητούσα με έναν Ελβετό πολίτη (ή μάλλον πολίτη της Ζυρίχης, γιατί αυστηρά μιλώντας αυτό ήταν) για την περικοπή των κερδοφόρων υπεραστικών δρομολογίων του βρετανικού σιδηροδρομικού συστήματος και παρατήρησε ότι θα ήταν αδιανόητο σε ένα ελβετικό περιβάλλον να αποφασίσει ένας πρόεδρος στο Λονδίνο, όπως έκανε ο Δρ. Μπίτσινγκ τη δεκαετία του 1960, να «διαγράψει το σιδηροδρομικό σύστημα της βόρειας Σκωτίας».
Ανέφερε τη μελέτη του Herbert Luethy για το πολιτικό σύστημα της χώρας του, στην οποία εξηγούσε ότι:
«Κάθε Κυριακή οι κάτοικοι δεκάδων κοινοτήτων πηγαίνουν στις κάλπες για να εκλέξουν τους δημόσιους υπαλλήλους τους, να επικυρώσουν το ένα ή το άλλο στοιχείο δαπάνης ή να αποφασίσουν αν πρέπει να κατασκευαστεί ένας δρόμος ή ένα σχολείο – αφού διευθετήσουν τις υποθέσεις της κοινότητας, ασχολούνται με τις εκλογές στα καντόνια και την ψηφοφορία για τα θέματα των καντονιών – τέλος… έρχονται οι αποφάσεις για ομοσπονδιακά θέματα. Σε ορισμένα καντόνια ο κυρίαρχος λαός εξακολουθεί να συνεδριάζει με τρόπο που μοιάζει με τον Ρουσσώ για να συζητήσει θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι αυτή η αρχαία μορφή συνέλευσης δεν είναι παρά μια ευσεβής παράδοση με κάποια αξία ως τουριστικό αξιοθέατο. Αν είναι έτσι, αξίζει να εξετάσουμε τα αποτελέσματα της τοπικής δημοκρατίας.
Το απλούστερο παράδειγμα είναι το ελβετικό σιδηροδρομικό σύστημα, το οποίο είναι το πιο πυκνό δίκτυο στον κόσμο. Με πολύ μεγάλο κόστος και με πολύ κόπο έχει φτιαχτεί για να εξυπηρετεί τις ανάγκες ακόμη και των πιο μικρών τόπων και των πιο απομακρυσμένων κοιλάδων, επειδή αυτή ήταν η θέληση του λαού. Είναι το αποτέλεσμα σκληρών πολιτικών αγώνων. Τον δέκατο ένατο αιώνα το «δημοκρατικό σιδηροδρομικό κίνημα» έφερε τις μικρές ελβετικές κοινότητες σε σύγκρουση με τις μεγάλες πόλεις, οι οποίες είχαν σχέδια συγκεντρωτισμού…
Και αν συγκρίνουμε το ελβετικό σύστημα με το γαλλικό, το οποίο, με θαυμαστή γεωμετρική κανονικότητα, είναι εξ’ ολοκλήρου επικεντρωμένο στο Παρίσι, με τρόπο ώστε η ευημερία, η ζωή ή ο θάνατος ολόκληρων περιοχών να εξαρτάται από την ποιότητα της σύνδεσης με την πρωτεύουσα, βλέπουμε τη διαφορά μεταξύ ενός συγκεντρωτικού κράτους και μιας ομοσπονδιακής συμμαχίας. Η κατανομή της βιομηχανικής δραστηριότητας σε όλη την Ελβετία, ακόμη και στις απομακρυσμένες περιοχές, ευθύνεται για τη δύναμη και τη σταθερότητα της κοινωνικής δομής της χώρας και απέτρεψε εκείνες τις φρικτές βιομηχανικές συγκεντρώσεις του δέκατου ένατου αιώνα, με τις παραγκουπόλεις και το προλεταριάτο χωρίς ρίζες (Herbert Luethy, «Έχει η Ελβετία μέλλον;», Encounter, Δεκέμβριος 1962)».
Υποψιάζομαι ότι οι καιροί έχουν αλλάξει, ακόμη και στην Ελβετία, και αναφέρω τον Δρ. Luethy, όχι για να επαινέσω την ελβετική δημοκρατία, αλλά για να δείξω ότι η ομοσπονδιακή αρχή, η οποία βρίσκεται στο κέντρο της αναρχικής θεωρίας, αξίζει πολύ περισσότερη προσοχή από όση δίνεται στα εγχειρίδια της πολιτικής επιστήμης. Ακόμη και στο πλαίσιο των συνηθισμένων πολιτικών και οικονομικών θεσμών, η υιοθέτησή της έχει εκτεταμένες επιπτώσεις. Αν αμφιβάλλετε γι’ αυτό, συμβουλευτείτε έναν ενημερωμένο χάρτη των βρετανικών σιδηροδρόμων.
Η ομοσπονδιακή αρχή εφαρμόζεται σε κάθε είδος ανθρώπινης οργάνωσης. Μπορείτε εύκολα να δείτε την εφαρμογή της στις επικοινωνίες όλων των ειδών: ένα δίκτυο τοπικών εφημερίδων, ένα δίκτυο τοπικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών που υποστηρίζονται από τοπικούς ακροατές (όπως ήδη συμβαίνει με μια χούφτα σταθμούς στις Ηνωμένες Πολιτείες) που μοιράζονται προγράμματα, ένα δίκτυο τοπικών τηλεφωνικών υπηρεσιών (αυτό συμβαίνει ήδη στο Χαλ, το οποίο λόγω κάποιας ιστορικής ανωμαλίας λειτουργεί το δικό του τηλεφωνικό σύστημα και παρέχει στους πολίτες του μάλλον καλύτερες υπηρεσίες από αυτές που παρέχει το ταχυδρομείο στους υπόλοιπους από εμάς).
Εφαρμόζεται ήδη στον κόσμο των εθελοντικών ενώσεων, των συνδικάτων και των ομάδων πίεσης, και δεν θα διαφωνήσετε ότι οι ζωντανές και ενεργές κοινωνίες είναι εκείνες στις οποίες η δραστηριότητα και η λήψη αποφάσεων ξεκινά σε τοπικό επίπεδο, ενώ εκείνες που ελέγχονται κεντρικά, είναι οστεοποιημένες και εκτός επαφής με τα απαθή μέλη τους. Οι αναγνώστες που θυμούνται τις ημέρες της CND και της Επιτροπής των 100 μπορεί να θυμούνται το επεισόδιο των Κατασκόπων για την Ειρήνη. Μια ομάδα ανθρώπων έφερε στο φως λεπτομέρειες για τις RSGs ή Regional Seats of Government, υπόγειες κρυψώνες για να εξασφαλιστεί η επιβίωση της άρχουσας ελίτ σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Ήταν φυσικά παράνομο να δημοσιευτούν αυτές οι πληροφορίες, ωστόσο σε όλη τη χώρα εμφανίστηκαν σε μικρά ανώνυμα φυλλάδια που αναπαράγονταν μέσα σε λίγες ημέρες, παρέχοντας ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράδειγμα ad hoc ομοσπονδιακής δραστηριότητας μέσω χαλαρών δικτύων ενεργών ατόμων.
Αργότερα δημοσιεύσαμε στην Αναρχία κάποιους προβληματισμούς σχετικά με τις συνέπειες αυτού του γεγονότος:
«Ένα μάθημα που μπορεί να αντληθεί από το βιβλίο Κατάσκοποι για την Ειρήνη είναι το πλεονέκτημα της ad hoc οργάνωσης, η οποία δημιουργείται γρήγορα και, αν χρειαστεί, εξαφανίζεται με την ίδια ταχύτητα, αλλά αφήνει πίσω της αναρίθμητα κέντρα δραστηριότητας, όπως οι κυματισμοί και οι στροβιλισμοί σε μια λίμνη μετά τη ρίψη μιας πέτρας σε αυτήν».
Η παραδοσιακή πολιτική (τόσο η «επαναστατική» όσο και η «ρεφορμιστική») βασίζεται σε έναν κεντρικό δυναμό, με έναν ιμάντα μετάδοσης που οδηγεί προς τα έξω. Η κατάληψη του δυναμό, ή η μετατροπή του για άλλους σκοπούς, μπορεί να διακόψει εντελώς τη μετάδοση. Οι «Κατάσκοποι για την Ειρήνη» φαίνεται ότι λειτουργούσαν σε μια εντελώς διαφορετική βάση. Τα μηνύματα μεταφέρονταν από στόμα σε στόμα κατά μήκος της διαδρομής, τα έγγραφα από χέρι σε χέρι. Μια ομάδα μετέφερε ένα μυστικό σε μια δεύτερη, η οποία στη συνέχεια άρχισε να το αναδημοσιεύει. Ένα τροχόσπιτο γινόταν η πηγή ενός φυλλαδίου, ένα καλάθι αγορών ένα κέντρο διανομής. Εκατό αντίτυπα ενός φυλλαδίου διανέμονται στους δρόμους: μερικά είναι σίγουρο ότι θα φτάσουν στους ανθρώπους που θα τα διανείμουν.
Οι επαφές δημιουργούνται πρόσωπο με πρόσωπο και έτσι γνωρίζει κανείς τους προσωπικούς περιορισμούς των συντρόφων του. Ο Χ είναι ειδικός στο να κατευθύνει μια συνάντηση μέσα από διαδικαστικά αδιέξοδα, αλλά δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αντιγραφέας. Ο Υ μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα μικρό τυπογραφείο, αλλά δεν είναι σε θέση να γράψει ένα φυλλάδιο. Ο Ζ μπορεί να εκφραστεί δημόσια, αλλά δεν μπορεί να πουλήσει φυλλάδια. Κάθε εργασία εκλέγει τους δικούς της εργαζόμενους, και δεν υπάρχει ανάγκη για μια περίτεχνη ανάταση των χεριών. Οι αναζητητές προσωπικής δύναμης και δόξας δεν συγκινούνται ιδιαίτερα από την ανώνυμη και επιδέξια παράνομη εργασία. Η προοπτική της φυλακής εκτρέφει το σύμπλεγμα του ηγέτη. Κάθε μέλος μιας ομάδας μπορεί να κληθεί να αναλάβει καίρια καθήκοντα. Και το ταλέντο όλων αναπτύσσεται σε όλους. Η ανάπτυξη μικρών ομάδων για αμοιβαία βοήθεια θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για ένα αποτελεσματικό κίνημα αντίστασης.
Υπάρχουν σημαντικά συμπεράσματα. Η επανάσταση δεν χρειάζεται οργάνωση με ιμάντα μεταφοράς. Χρειάζεται εκατοντάδες, χιλιάδες και τελικά εκατομμύρια ανθρώπους που συναντιούνται σε ομάδες με άτυπες επαφές μεταξύ τους. Χρειάζεται μαζική συνείδηση. Αν μια ομάδα πάρει μια πρωτοβουλία που είναι πολύτιμη, θα την αναλάβουν και άλλες. Οι μέθοδοι πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στην κοινωνία στην οποία ζούμε. Το FLN μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον ένοπλο πόλεμο, γιατί είχε λόφους και θάμνους για να υποχωρήσει. Αντιμετωπίζουμε τη συντριπτική φυσική δύναμη ενός κράτους καλύτερα οργανωμένου και καλύτερα οπλισμένου από κάθε άλλη φορά στην ιστορία. Πρέπει να αντιδράσουμε αναλόγως. Οι πολλές εσωτερικές αντιφάσεις του κράτους πρέπει να αξιοποιηθούν επιδέξια. Οι αρχές του Ντίσελντορφ πιάστηκαν από τους ίδιους τους κανονισμούς τους όταν οι αφοπλιστές αρνήθηκαν να δέσουν τις ζώνες ασφαλείας τους. Η ΜΙ5 δεν μπορεί να συλλάβει ανατροπή που δεν έχει σχεδιαστεί από έναν μοχθηρό κομμουνιστή πράκτορα. Είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει ένα κίνημα όπου κανείς δεν παίρνει εντολές από κανέναν άλλον. Μέσα από τη δράση, η αυτονομία και η επαναστατική πρωτοβουλία θα αναπτυχθούν ακόμα περισσότερο. Για να αντιμετωπίσει τις δραστηριότητές μας, ο μηχανισμός καταστολής θα γίνει ακόμα πιο συγκεντρωτικός και ακόμα πιο γραφειοκρατικός. Αυτό θα ενισχύσει τις δυνατότητές μας αντί να τις μειώσει.
Επρόκειτο για μια ομοσπονδία της οποίας τα μέλη δεν γνώριζαν καν το ένα το άλλο, αλλά τα κύτταρα που την αποτελούσαν είχαν μια στενή προσωπική κατανόηση. Το διαβατήριο για την ιδιότητα του μέλους ήταν απλώς η κοινή συμμετοχή σε ένα κοινό έργο. Αναρίθμητες εθελοντικές οργανώσεις, από τους προσκόπους μέχρι την Ένωση Αυτοκινήτων, ξεκίνησαν με τον ίδιο αυτοσχέδιο τρόπο. Η οστεοποίησή τους ξεκίνησε από το κέντρο. Το λάθος τους ήταν η πίστη στον συγκεντρωτισμό. Το αναρχικό συμπέρασμα είναι ότι κάθε είδος ανθρώπινης δραστηριότητας πρέπει να ξεκινά από το τοπικό και άμεσο, να συνδέεται σε ένα δίκτυο χωρίς κέντρο και χωρίς καθοδηγητικό φορέα, αποσπώντας νέα κύτταρα καθώς τα αρχικά αναπτύσσονται. Αν υπάρχει κάποια ανθρώπινη δραστηριότητα που δεν φαίνεται να ταιριάζει σε αυτό το πρότυπο, η πρώτη μας ερώτηση θα πρέπει να είναι «Γιατί όχι;» και η δεύτερη θα πρέπει να είναι «Πώς μπορούμε να την αναδιοργανώσουμε έτσι ώστε να παρέχει τοπική αυτονομία, τοπική ευθύνη και την ικανοποίηση των τοπικών αναγκών;»
