Γυναίκες

Tης Γεωργίας Κανελλοπούλου

1.

Το 1940, ο πατέρας του σουρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν δημοσίευσε την Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ, όπου περιέλαβε κείμενα 45 συγγραφέων και εισήγαγε την έννοια του μαύρου χιούμορ όπως την χρησιμοποιούμε σήμερα. Η συλλογή  απαγορεύτηκε σχεδόν αμέσως, πάντως ανάμεσα στους 45 συγγραφείς υπήρχε μία (και μόνο μία) γυναίκα: η Λεονόρα Κάρινγκτον. Σήμερα, που η συμβολή των γυναικών στο σουρεαλιστικό κίνημα επανεξετάζεται, καθώς για πολλά χρόνια υποτιμήθηκαν και θεωρήθηκαν κυρίως μούσες των αντρών και όχι δημιουργοί οι ίδιες, η μελέτη της ζωής και του έργου της ζωγράφου και συγγραφέως Λεονόρα Κάρινγκτον (1917–2011) είναι ακόμα πιο σημαντική.

«Δεν είχα τον χρόνο να είμαι η μούσα κανενός. Ήμουν ιδιαίτερα απασχολημένη με το να πηγαίνω κόντρα στην οικογένειά μου και να μαθαίνω πώς να είμαι καλλιτέχνιδα», είχε πει η ίδια.

Την απέβαλαν από τα καθολικά σχολεία, το ‘σκασε απ’ το σπίτι της, ανακάλυψε τους σουρεαλιστές, ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα και τρελά με τον Μαξ Ερνστ, την έκλεισαν σε ψυχιατρική κλινική με την επικράτηση των ναζί, το ‘σκασε κι από κει (λένε πως την έκλεψε η νταντά της με υποβρύχιο!), βρέθηκε στη Νέα Υόρκη, από κεί στο Μεξικό. Στην πόλη του Μεξικού έζησε την υπόλοιπη ζωή της μέσα σε έναν κύκλο ομοϊδεατών καλλιτεχνών που περιλάμβανε τη Ρεμέδιος Βάρο, την Κάτι Χόρνα, τον Αλεχάντρο Χοδορόφσκι.

Το βιβλίο της Λεονόρας Κάρινγκτον Ακουστικό Κέρας δεν είναι ένα βιβλίο όπως αυτά που διαβάζουμε συνήθως. Είναι ένα πανηγύρι που στήνει η συγγραφέας, με ηρωίδα μια βαρήκοη χορτοφάγο 92 χρονών και τις φίλες της, ένα παραμύθι που βάζει κάτω τα στερεότυπα για τις γλυκές γριούλες που μόνο να φυλάνε καλά εγγονάκια μπορούν, βάζει κάτω πατριαρχίες και εξουσίες, και επίσης βάζει κάτω ό,τι ορθό μπορεί να είχε ο αναγνώστης στο μυαλό του ξεκινώντας αυτή την ανάγνωση. Αγαπημένος μου χαρακτήρας είναι η ρηξικέλευθη Καρμέλα, με κουλ λύσεις επί όλων των προβλημάτων, τύπου: “Τα σκυλιά της αστυνομίας επιτρέπονται γιατί δεν είναι ζώα. Αφού οι αστυνομικοί δεν είναι ανθρώπινα πλάσματα, πώς γίνεται τα σκυλιά τους να είναι ζώα;”.

2.

Τον Νοέμβριο του 2020 οι εκδόσεις Ars Nocturna κυκλοφόρησαν ένα βιβλίο και μας σύστησαν τη βρετανίδα συγγραφέα Κάθριν Μπούρτεκιν. Το βιβλίο είναι η Νύχτα της σβάστικας, που γράφτηκε και εκδόθηκε το 1936 υπό ψευδώνυμο (που αποκαλύφθηκε μόλις το 1985!). Το βιβλίο δεν είχε σχεδόν καμία απήχηση στην εποχή του, για να δούμε γιατί.

Έχουν περάσει εφτά αιώνες ναζισμού στον κόσμο: είναι βεβαίως η πρώτη φορά που καταγράφεται αυτή η δυστοπική εφιαλτική εναλλακτική της Ιστορίας, ακολούθησαν βεβαίως πολλοί συγγραφείς, με διάφορα επίπεδα επιτυχίας στην προσπάθεια τους, o Φίλιπ Ντικ στον Άνθρωπο του Απόρθητου Κάστρου, αλλά και οι Φίλιπ Ροθ, Μπουαλέμ Σανσάλ, Ισαάκ Ασίμοφ, Νόρμαν Σπίνραντ, συνήθως με μια διασταλτική έννοια της ναζιστικής επικράτησης. Στο βιβλίο της Μπούρτεκιν ξεκάθαρα οι ναζί νίκησαν και έγραψαν ξανά την ιστορία, έτσι οι άνθρωποι του κόσμου του βιβλίου είναι αναλφάβητοι και θρήσκοι, σε μια θρησκεία με θεό το Χίτλερ, έναν ψηλό ξανθό αθλητικό γερμανό που δε γεννήθηκε – προφανώς – από γυναίκα αλλά από έκρηξη. Ούτε που τους περνάει από το μυαλό ότι υπήρξαν κάποτε άλλοι πολιτισμοί ή ότι ίσως υπάρχει μια διαφορετική εκδοχή της Ιστορίας ή ότι οι γυναίκες είναι ή έστω ήταν κάποτε κανονικοί άνθρωποι, όχι, οι γυναίκες είναι κάτι σαν αγελάδες αναπαραγωγής, ξυρισμένες γουλί και σκυφτές, ζουν όλες μαζί σε δικά τους μέρη και πάνε οι άντρες και τις πηδάνε για να κάνουν γιους, χωρίς να περνάει από το μυαλό ότι άντρας μπορεί να ερωτευτεί γυναίκα, ούτε καν να αγαπήσει την κόρη του. Μα και οι άντρες ζουν μια ζωή δουλικότητας και λατρείας στον θεό Χίτλερ, χωρίς καμία έκπληξη, καμιά δημιουργία, χωρίς τέχνη, χωρίς γνώση. (Πώς το έλεγε ο Καουμπρέ στο Confiteor ότι ναζί σημαίνει πως η γη είναι επίπεδη; Αυτό έχει περιγράψει η Μπούρτεκιν σχεδόν έναν αιώνα πριν). Μια σημαντική λεπτομέρεια είναι πως στο πέρασμα αυτών των εφτά αιώνων, οι ναζί έχουν μπορέσει να κάψουν ΟΛΑ τα βιβλία. Όλα; Όχι. Ένα βιβλίο αντιστέκεται. (Stop. Spoiler.)

Η Κάθριν Μπούρτεκιν (1896 –1963) ήταν Βρετανίδα μυθιστοριογράφος, πολιτικοποιημένη και ριζοσπάστρια φεμνίστρια. Αρκετά από τα μυθιστορήματά της θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν ως φεμινιστική ουτοπική / δυστοπική μυθοπλασία, λέει η βικιπαίδεια. Τη στιγμή που γράφτηκε το συγκεκριμένο βιβλίο, το γυναικείο κίνημα είχε ήδη διανύσει μισόν αιώνα και προχωρούσε δυναμικά. Αντιγράφω από την εισαγωγή της Άννας Μιχαλοπούλου στο βιβλίο:

«Απέναντι σε αυτό το ιστορικά καινοφανές κύμα γυναικείας συλλογικής αμφισβήτησης και δράσης, τα αναδυόμενα στην Ευρώπη κατά το α’ μισό του 20ού αιώνα φασιστικά μορφώματα αναλαμβάνουν να οικοδομήσουν κυματοθραύστη. Οι γυναίκες, κατεξοχήν φορείς των παραδόσεων, καλούνται να υπερασπιστούν το πλαίσιο που από αιώνες έχει καθοριστεί γι’ αυτές και έχει περιγραφεί, εν είδει παιγνίου, με λέξεις της Γερμανικής που ξεκινούν από κάπα (Kinder/ παιδιά, Kuche/κουζίνα, Kirche/εκκλησία), σηματοδοτώντας τον εγκιβωτισμό τους στον ιδιωτικό/οικογενειακό χώρο, για την αναπαραγωγή της ράτσας τους, εν είδει θρησκευτικής επιταγής. Η τοποθέτηση των γυναικών μέσα στο φασιστικό κοσμοείδωλο, θέμα δευτερεύον φαινομενικά, αποτελεί βασικό πυλώνα για τη συγκρότηση ενός συστήματος διακρίσεων στηριγμένου στον μιλιταρισμό και τις αλληλένδετες με αυτόν θεωρούμενες ανδρικές αρετές.»

3.

Λίγες φορές χωράει τόσο δυνατή φωνή σε σαράντα σελίδες, αλλά η Σάρλοτ Πέρκινς Γκίλμαν τη χώρεσε τη φωνή της (μας) στο βιβλιαράκι της Η κίτρινη Ταπετσαρία. Το έγραψε το 1890 μέσα σε δυό μέρες μόλις, αλλά δεν έχει παλιώσει. Δεν παλιώνει η οργή μιας γυναίκας που ο άντρας της την κλείνει σ ένα σπίτι στην ερημιά, για το καλό της, σ ένα δωμάτιο που σιχαίνεται, για το καλό της, απαγορεύοντας της τις αγαπημένες της δραστηριότητες, για το καλό της. Λένε πως αυτές οι σαράντα σελίδες άλλαξαν τη μέθοδο ενός γιατρού για τη νευρασθένεια, ενώ άλλοι γιατροί είπαν πως το βιβλίο δεν έπρεπε να κυκλοφορεί. Λένε επίσης πως είναι ένα από τα πρώτα λογοτεχνικά φεμινιστικά μανιφέστα. Και πως κάπου μια γυναίκα γλίτωσε τον εγκλεισμό εξαιτίας αυτού του βιβλίου!

Η Σάρλοτ Πέρκινς Γκίλμαν (1860 –1935) ήταν σημαντική Αμερικανίδα ανθρωπίστρια, μυθιστοριογράφος, συγγραφέας μικρών ιστοριών και ποίησης. Ήταν ουτοπική φεμινίστρια και υπήρξε αρχέτυπο για τις μελλοντικές γενιές φεμινιστριών λόγω των ανορθόδοξων πεποιθήσεων και τρόπου ζωής της. Η Κίτρινη ταπετσαρία είναι το πρώτο έργο της που έχει διασωθεί και περιλαμβάνει αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο Νίκος Κατσιαούνης γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου: «Από πολύ νωρίς η Γκίλμαν συνειδητοποιεί ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε τελικά υπεύθυνοι για την ιστορία μας και στρατεύεται με αυτούς που οραματίζονται και επιθυμούν έναν κόσμο ισότητας και ελευθερίας. Δεν ήταν και το ευκολότερο πράγμα για μια γυναίκα εκείνη την εποχή να επιλέξει την τέχνη και τη γραφή για να εκφράσει την υπαρξιακή της αγωνία και να κραυγάσει για την ελευθερία μέσα σε έναν κόσμο καταπίεσης – εξάλλου και η ηρωίδα της στην Κίτρινη ταπετσαρία τη γραφή έχει ως άμυνα απέναντι στην καταπίεση”.

“Αυτή η ταπετσαρία μού φαίνεται σαν να γνωρίζει τι τρομακτική επιρροή έχει!” γράφει η Σάρλοτ Πέρκινς Γκίλμαν στο βιβλίο και φοβάμαι. Σκέφτομαι πως κάναμε πολύ δρόμο ως εδώ, δεν μπορούμε ν’ αφήσουμε να μας χτίσουν ξανά μέσα σε καμία κίτρινη ταπετσαρία.

Πηγές:

1. Το ακουστικό κέρας, Λεονόρα Κάρινγκτον, Μτφρ. Μ. Φακίνου, Εκδ. Αίολος
2. Η νύχτα της σβάστικας, Κάθριν Μπούρτεκιν, Μτφρ. Μ. Πέτρου, Εκδ. Ars nocturna
3. Η κίτρινη ταπετσαρία, Σάρλοτ Πέρκινς Γκίλμαν, Μτφρ. Δ. Σταυρίδου, Εκδ. Έρμα

Τα βιογραφικά στοιχεία είναι από τη βικιπαίδεια και ιστοσελίδες βιβλιοπωλείων.

Η κεντρική εικόνα είναι λεπτομέρεια από τον πίνακα της Hanah Hoh “Modenschau”, 1935

————————————————————————————————————————————-

Δεν θα σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε με κάθε τρόπο για τα δικαιώματά μας και για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας. Ώστε να μη λείψει ποτέ ξανά καμιά μας.

————————————————————————————————————————————-