Κείμενο: Το Μικρό Δέντρο
Τα σύγχρονα κράτη χρησιμοποιούν την εκπαίδευση για να ομογενοποιήσουν τους πλυθησμούς και να συγκροτήσουν μια ενιαία ταυτότητα ανταγωνιστική στο “άλλο”, μέσα από τα μαθήματα της γλώσσας, της ιστορίας, της γεωγραφίας κ.λπ.
Η ιστορία αυτή ξεκινάει από την ίδρυση των εθνικών κρατών όπου η εκπαίδευση χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αυτών των ταυτοτήτων, ειδικά σε περιοχές που η πολιτισμική και γλωσσική παράδοση ήταν διαπολιτισμική.
Για παράδειγμα, στη Θεσσαλονίκη, πριν από την κατάληψη της από τον ελληνικό στρατό, υπήρχαν σχολεία Εβραίων, Μουσουλμάνων, Ντονμέδων, σχολεία ιταλικά, γερμανικά κ.λπ. Η ιστορία της πολυεθνικής και πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης τελείωσε με την προσάρτηση της στο ελληνικό κράτος.
Έτσι φτάνουμε στα σχολεία του μιλιταρισμού, του εθνικισμού, των ταξικών, έμφυλων και φυλετικών διαχωρισμών και αποκλεισμών. Στα σχολεία των παρελάσεων, της σημαίας, του εθνικού ύμνου και των επετείων.
Στα σχολεία ως μηχανισμό συγκρότησης και αναπαραγωγής της εθνικής ταυτότητας, της ομογενοποίησης και της υπακοής.
Αντιμιλιταριστική παιδαγωγική
Fransisco Ferrer
«Το σχολείο υποτάσσει τα παιδιά σωματικά, ηθικά και νοητικά στοχεύοντας στον έλεγχο της ανάπτυξης των δυνατοτήτων τους όπως ορέγεται η εξουσία.. ”Εκπαίδευση” σήμερα στην πράξη σημαίνει οι μαθητές τιθασεύονται, δαμάζονται, εξημερώνονται..Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να υπακούν, να πιστεύουν και να σκέφτονται, με γνώμονα τα δόγματα που κυριαρχούν στην κοινωνία..σε τελική ανάλυση μετατρέπει τα παιδιά σε άτομα αυστηρά προσαρμοσμένα στον κοινωνικό μηχανισμό.»
Το χειρόγραφο σημειωματάριο “Ανακεφαλαίωση αντιμιλιταριστικών σκέψεων” (Pensiamentos Antimilitaristas) εκδόθηκε το 1903 από το Μοντέρνο Σχολείο και αποτελούσε μια ανθολογία αντιπολεμικών κειμένων σε επιμέλεια του Ζαν Γκραβ. Το βιβλίο “Πατριωτισμός και αποικισμός” (Patriotisme et Colonisation) κυκλοφόρησε το 1904 σε επιμέλεια Ελιζέ Ρεκλύ, και τα δυο βιβλία χρησιμοποιήθηκαν ως αναγνωστικά στο Μοντέρνο σχολείο και είναι αντιπολεμικά απανθίσματα από συγγραφείς από όλο τον κόσμο (Μοπασάν, Ανατόλ Φρανς, Τολστόι, Ζολά κ.α.).
Ο πατριωτισμός και ο εθνικισμός αποτέλεσε σαν κυρίαρχο αφήγημα τον κορμό της ομογενοποίησης του πληθυσμού και την κατασκευή της εθνικής συνείδησης. Ο στρατός και ο πόλεμος είναι αναπόσπαστο εργαλείο του καπιταλισμού που συντηρεί και αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες, τους αποκλεισμούς, το μίσος, τον θάνατο. «O Ferrer συμμεριζόταν τις απόψεις του Τολστόι ότι ο πόλεμος είναι νομιμοποιημένη σφαγή, ότι υποθάλπει το μίσος και την υπεροψία(Goldman,1911)». Ο Ferrer κατηγορείται για την την διάδοση των αντιπολεμικών ιδεών, κρίθηκε ένοχος για την οργάνωση σχολείων που προωθούσαν τον αντικληρικαλισμό και τον αντιμιλιταρισμό, και για αυτό εκτελέστηκε.
Celestine Freinet
Ο Celestine Freinet του οποίου η παιδαγωγική σκέψη επηρεάστηκε από το κίνημα των Μοντέρνων Σχολείων του F. Ferrer, και ο ίδιος χρησιμοποίησε την ίδια ονομασία. Κοινό σημείο και των δυο παιδαγωγών ήταν αγώνας τους ενάντια στην καπιταλιστική, πατριαρχική και μιλιταριστική κρατική εξουσία. Ο Freinet υπογραμμίζει πως η αυταρχική πειθαρχία και ο ανταγωνισμός που κυριαρχεί στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες, φυσικοποιούνται πρωτίστως μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1934 πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διατυπώνει στο άρθρο του “Αν ξεσπούσε πόλεμος…”
«Η διδασκαλία του μίσους προς τον πόλεμο, η αγάπη της ειρήνης, αλλά και η κατάργηση κειμένων, ποιημάτων, τραγουδιών, εικόνων που προπαγανδίζουν τον πόλεμο, όλα αυτά σίγουρα υπάρχουν στην εκπαίδευση μας. Όμως, δεν πρόκειται, παρά για ένα ιδεαλιστικό και λεκτικό ‘φιλειρηνισμό’ ξεπερασμένο σήμερα στάδιο, στον αγώνα ενάντια στον πόλεμο, διότι τελικά αποδείχτηκε πρακτικά ανίκανος μπροστά στα πραγματικά γεγονότα. Δεν είναι όμως, αλίμονο! Δεν είναι βέβαια επειδή χιλιάδες δάσκαλοι διέγραψαν από το λεξιλόγιο τους τις λέξεις πόλεμος, όπλα, εθνικισμός, ή γιατί δίδαξαν όμορφες φράσεις, που απλά εξήραν την αγάπη και την ενότητα των λαών, ο λόγος για τον οποίο δεν θα υπάρξει πόλεμος.»
Και τα δυο αντιπολεμικά παιδαγωγικά κινήματα καταρρίπτουν τον μύθο της ιδεολογικής ουδετερότητας του σχολείου, η γνώση δεν είναι ουδέτερη. Η παιδαγωγική πράξη και η πολιτική πράξη έχουν δυσδιάκριτα όρια, μιας και η μία εμπεριέχει την άλλη, το αναλυτικό πρόγραμμα, οι παιδαγωγικοί στόχοι, το περιεχόμενο της γνώσης μπορεί είτε να συντηρούν και να αναπαράγουν το κυρίαρχο, είτε να δημιουργούν ρωγμές στο υπάρχον.
Μπορεί τα σχολεία να μη μπορούν να αλλάξουν την κοινωνία, την ίδια στιγμή που αναπαράγουν το κυρίαρχο μπορεί να είναι πεδία αντίστασης, σίγουρα όμως στην ερώτηση τι σχολεία οραματιζόμαστε, απαντάμε με την ερώτηση τι κοινωνία οραματιζόμαστε.
”Ελευθερώστε τα παιδιά και τα παιδιά θα ελευθερώσουν τον άνθρωπο” William Durrant ενεργό μέλος του Ferrer Center ημερήσιο σχολείο της Νέας Υόρκης (1912)
