Ακολουθεί ένα απόσπασμα από την τελευταία συνέντευξη της Χάνα Άρεντ (Οκτώβριος 1973), που περιλαμβάνεται στο βιβλίο Τρεις συζητήσεις των εκδόσεων Μάγμα, μετάφραση: Γιώργος Στεφανίδης, επίμετρο: Δημήτρης Μαρκόπουλος.
– Στο έργο σας ασχολείστε συχνά με τη σύγχρονη ιστορία των Εβραίων και του αντισημιτισμού. Κλείνοντας ένα από τα βιβλία σας ισχυρίζεστε ότι η γένεση του σιωνιστικού κινήματος στα τέλη του 19ου αιώνα αποτέλεσε τη μοναδική πολιτική απάντηση που κατάφεραν να βρουν οι Εβραίοι απέναντι στον αντισημιτισμό. Πώς ακριβώς η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ άλλαξε το πολιτικό και ψυχολογικό πλαίσιο στο οποίο ζουν οι Εβραίοι ανά τον κόσμο;
Νομίζω πως άλλαξε τα πάντα. Οι Εβραίοι σήμερα στοιχίζονται στην πράξη πίσω από το Ισραήλ, καθώς αισθάνονται να έχουν ένα κράτος, μια πολιτική εκπροσώπηση, όπως οι Ιρλανδοί, οι Άγγλοι, οι Γάλλοι κ.λπ. Δεν έχουν μονάχα μια πατρίδα αλλά ένα έθνος-κράτος. Η όλη συμπεριφορά τους απέναντι στους Άραβες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ταυτότητα που σχεδόν ενστικτωδώς υιοθέτησαν οι Εβραίοι από την Κεντρική Ευρώπη, χωρίς δεύτερη σκέψη: Το κράτος δεν μπορεί παρά να είναι έθνος-κράτος.
Η σχέση επομένως ανάμεσα στη Διασπορά και το Ισραήλ –αυτό που κάποτε ήταν η Παλαιστίνη– έχει αλλάξει διότι το δεύτερο δεν αποτελεί πλέον καταφύγιο για τους κατατρεγμένους της Πολωνίας, όπου οι σιωνιστές αγωνίζονταν να εξασφαλίσουν χρήματα από τους πλούσιους Εβραίους για να τα μοιράσουν στους φτωχούς Εβραίους της χώρας. Σήμερα εκπροσωπεί εκ των πραγμάτων όλους τους Εβραίους ανά την υφήλιο. Αν αυτό μας αρέσει ή όχι είναι άλλο ζήτημα… Δεν πρέπει όμως να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι ο ιουδαϊσμός της Διασποράς πρέπει πάντα να συμφωνεί με την κυβέρνηση του Ισραήλ. Το ζήτημα που μας απασχολεί δεν αφορά την εκάστοτε κυβέρνηση αλλά το κράτος· και όσο υπάρχει το κράτος, δεν θα πάψει να μας εκπροσωπεί ενώπιον ολόκληρου του πλανήτη.
– Στην πορεία της ιστορίας η επιβίωση των Εβραίων διασφαλίστηκε κατά βάση χάρη σε δεσμούς θρησκευτικού τύπου. Ζούμε σε μια εποχή όπου οι θρησκείες συνολικά διέρχονται μια κρίση, όπου οι άνθρωποι πασχίζουν να χαλαρώσουν τα δεσμά της θρησκείας. Υπό αυτές τις συνθήκες, τι συγκροτεί σήμερα την ενότητα του εβραϊκού λαού ανά την υφήλιο;
Νομίζω ότι ο ισχυρισμός σας εμπεριέχει ένα μικρό σφάλμα. Όταν λέτε «θρησκεία», έχετε προφανώς κατά νου τον χριστιανισμό, ο οποίος αποτελεί δόγμα και πίστη. Αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση του ιουδαϊσμού, μιας πραγματικά εθνικής θρησκείας, όπου έθνος και θρησκεία συμπίπτουν. Γνωρίζετε, για παράδειγμα, ότι οι Εβραίοι δεν αναγνωρίζουν τη βάπτιση, δηλαδή συμπεριφέρονται ως εάν η βάπτιση να μην έλαβε χώρα ποτέ. Με άλλα λόγια, ένας Εβραίος δεν παύει ποτέ να είναι Εβραίος, σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο. Εφόσον κανείς έχει γεννηθεί από Εβραία μητέρα –δεν έχει σημασία ποιος είναι ο πατέρας του– είναι και ο ίδιος Εβραίος. Η έννοια της θρησκείας νοηματοδοτείται εντελώς διαφορετικά· πρόκειται πολύ περισσότερο για τρόπο ζωής παρά για θρησκεία με τη συγκεκριμένη, εξειδικευμένη έννοια της χριστιανικής θρησκείας.
Κι εγώ η ίδια έλαβα εβραϊκή θρησκευτική εκπαίδευση και θυμάμαι, για παράδειγμα, πως στην ηλικία περίπου των δεκατεσσάρων θέλησα να κάνω την επανάστασή μου, να κάνω κάτι απαίσιο στον δάσκαλό μας.
Σηκώθηκα λοιπόν στην τάξη και βροντοφώναξα: «Δεν πιστεύω στον Θεό».
Κι εκείνος απάντησε: «Και εσένα ποιος σε ρώτησε;»
————————————————-
Από το οπισθόφυλλο:
Είναι σπάνιο αλλά και ταυτοχρόνως τόσο ευεργετικό να προσεγγίζει κανείς, μέσω του ζωντανού διαλόγου μιας συνέντευξης, το έργο μιας σπουδαίας διανοήτριας σαν τη Χάννα Άρεντ. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει τρεις εκτενείς τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συνεντεύξεις της, που παραχώρησε κατά την τελευταία περίπου δεκαετία της ζωής της και ενέχουν αναπόφευκτα έναν βιογραφικό χαρακτήρα. Η Άρεντ δράττεται εδώ της ευκαιρίας να αφηγηθεί γεγονότα του παρελθόντος, να παρουσιάσει εκφάνσεις της ζωής της άγνωστες μέχρι τότε, να κουβεντιάσει για τον επαγγελματικό και φιλικό της περίγυρο, να αποσαφηνίσει έννοιες και απόψεις, όπως βέβαια και να σχολιάσει την επικαιρότητα. Η γερμανική της κουλτούρα και η εβραϊκή της ταυτότητα, η περιπέτεια του ναζισμού και η εξορία, ο Άιχμαν, το Κακό και η μοίρα των Εβραίων, η στάση των διανοούμενων… Όλα αναμοχλεύονται κι όλα διαπλάθουν έναν μοναδικά πολυτάραχο βίο.
«Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ανθρώπινη αδυναμία είναι σύμφυτη με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, συγχρόνως όμως οφείλουμε να αντιληφθούμε πως ακόμα και σε συνθήκες απόλυτης αδυναμίας μπορούμε να έχουμε έλεγχο επί των πράξεών μας. Με άλλα λόγια, λοιπόν, δεν είναι μονόδρομος να γίνουμε όλοι ανεξαιρέτως εγκληματίες. […] Η γραφειοκρατία είναι υπεύθυνη για την οργάνωση μαζικών δολοφονιών, δημιουργεί συνεπώς μια ανωνυμία, όπου το πρόσωπο εξανεμίζεται. Μόλις το εμπλεκόμενο άτομο εμφανιστεί μπροστά στο δικαστήριο, γίνεται και πάλι άνθρωπος. Δεν συμφωνείτε ότι εδώ κρύβεται η σπουδαιότητα του δικαιικού συστήματος; Λαμβάνει χώρα μια πραγματική μεταστροφή. Αν ο κατηγορούμενος ισχυριστεί: “Ήμουν απλά ένας γραφειοκράτης”, ο δικαστής μπορεί να απαντήσει: “Άκου, δεν βρίσκεσαι εδώ γι’ αυτόν τον λόγο. Εδώ βρίσκεσαι για τις συγκεκριμένες πράξεις σου”. Η μεταστροφή αυτή έχει κάτι το θαυμάσιο».
(Χάννα Άρεντ, από την έκδοση)
