Του Μάκη Σταύρου από την Εναλλακτική Δράση. Η φωτογραφία κειμένου είναι από το προσωπικό του αρχείο και είναι από την είσοδο της κατάληψης Comuna da Terra Irma Alberta. Η κατάληψη αυτή έγινε στις 20/7/2002 (όπως γράφει στον τοίχο) από γυναίκες της MST και συνεχίζει να βρίσκεται υπό κατάληψή μέχρι σήμερα.
Λίγα λόγια για το Κίνημα MST
Το Κίνημα Ακτήμων Αγροτικών Εργατών στη Βραζιλία, το γνωστό MST, ξεκίνησε τη δράση του το 1985 και είναι ένα πολιτικο-κοινωνικό κίνημα μαρξιστικής έμπνευσης που αγωνίζεται για την κοινωνική δικαιοσύνη και μια αγροτική μεταρρύθμιση που θα έχει στον πυρήνα της την διαχείριση και αξιοποίηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων της γης από τους ίδιους τους καλλιεργητές και σε όφελος όλου του λαού. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά κινήματα στη Λατινική Αμερική, αλλά και στον κόσμο, στο οποίο συμμετέχουν ως μέλη περίπου ενάμιση εκατομμύριο ακτήμονες αγρότες οργανωμένοι σε 23 από τις 27 πολιτείες της Βραζιλίας. Το ΜST, παράγει πολύ μεγάλες ποσότητες αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο Henrique Novaes, στο βιβλίο του «Producciión Destructiva y Cooperación Agrícola», το MST παράγει τη μεγαλύτερη ποσότητα βιολογικού ρυζιού στον κόσμο.
Επίσης με οργάνωση και ευθύνη του MST λειτουργεί στο Σάο Πάολο, από το 2005, η σχολή καταλήψεων και αυτοδιαχείρισης γνωστή ως Εθνική Σχολή Florestan Fernandes (ENFF). Στη Σχολή οργανώνονται κάθε χρόνο ειδικοί σεμιναριακοί κύκλοι μαθημάτων, από μία εβδομάδα έως τρεις μήνες όπου διδάσκουν εθελοντικά καθηγητές πανεπιστημίων, διανοούμενοι και άλλοι ειδικευμένοι επιστήμονες εκπαιδεύοντας τους νέους σε θέματα πολιτικής θεωρίας και πολιτικής οικονομίας, μαρξιστικής φιλοσοφίας, αγροτικής παραγωγής, πολυπολιτισμικότητας, σχέσεων των φύλων και σεβασμού στη διαφορετικότητα κ.ά Ταυτόχρονα στις εγκαταστάσεις της σχολής γίνεται πρακτική εκπαίδευση σε αγροτική καλλιέργεια και παραγωγή.
Οι καταλήψεις στη γη και η αυτοδιαχείριση
Από το 1984, το Κίνημα έχει αρχίσει καταλήψεις γης που ανήκει σε ιδιοκτήτες ή στο κράτος. Στις εκτάσεις αυτές δημιουργούνται οικισμοί όπου κατοικούν χιλιάδες οικογένειες ακτημόνων και οργανώνουν ποικίλες αγροτικές δραστηριότητες (γεωργικές και κτηνοτροφικές) παράγοντας αντίστοιχα προϊόντα. Οι καταλήψεις γίνονται με αγώνες, εμπνέονται από τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και παρά το γεγονός ότι παραβιάζουν τους νόμους του κράτους για την ατομική ιδιοκτησία, υπηρετούν το σύνθημα όλων των αγώνων του του MST: «Η γη ανήκει σε όσους την εργάζονται».
Για τους λόγους αυτούς η στρατηγική του MST για την κατάληψη και αυτοδιαχείριση της γης αποτελεί παράγοντα κομβικής σημασίας για την αγροτική μεταρρύθμιση, την οποία οραματίζεται και για την οποία αγωνίζεται. Παράλληλα, είναι αναμενόμενο ότι η πραγματοποίηση των καταλήψεων προκαλεί πολλές φορές, εντάσεις και συγκρούσεις με τις κρατικές δυνάμεις καταστολής και για το λόγο αυτό το MST κάνει προσπάθεια να εξηγήσει την αναγκαιότητα των καταλήψεων που στοχεύουν στην κοινωνική λειτουργία της γης, όπως ορίζεται από τι Σύνταγμα της χώρας.
Τα βασικότερα επιχειρήματα με τα οποία το κίνημα MST εξηγεί την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα των καταλήψεων είναι:
1. Η γη δεν είναι ιδιοκτησία των ανθρώπων, αλλά ένα κοινό αγαθό που ανήκει σε όλους Επομένως η ιδιωτική ιδιοκτησία στη γη δεν μπορεί να είναι δικαίωμα, και μάλιστα αναφαίρετο, των ιδιωτών. Άλλωστε το ότι η γη αποτελεί κοινό αγαθό προβλέπεται και στο Σύνταγμα της Βραζιλίας, όπου κατοχυρώνεται η κοινωνική λειτουργία της γης.
2. Επομένως, οι ιδιώτες που έχουν γη στην ιδιοκτησία τους είναι υποχρεωμένοι να φροντίζουν έτσι ώστε η γη να εκπληρώνει την κοινωνική της λειτουργία, όπως αυτή ορίζεται από το Σύνταγμα. Αυτό σημαίνει θα πρέπει στη γη που είναι ιδιωτική ιδιοκτησία να εξασφαλίζεται αφενός το δικαίωμα στην εργασιακή δραστηριότητα των πολιτών και στην παραγωγή προϊόντων για το κοινό καλό.
3. Εκτός από αυτά, κοινωνική λειτουργία της γης σημαίνει παραγωγή προϊόντων για τις ανάγκες των ανθρώπων και όχι για τα κέρδη των επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα σημαίνει αξιοπρεπείς μισθούς και καλές συνθήκες εργασίας για τους παραγωγούς, όπως και σεβασμό στο περιβάλλον.
4. Η γη που δεν εκπληρώνει την κοινωνική της λειτουργία δεν ανήκει ουσιαστικά στον «ιδιοκτήτη» της, ακόμα κι αν το πρόσωπο αυτό έχει νόμιμο τίτλο. Πολύ περισσότερο, δεν μπορεί να υπάρξει καμία νομιμοποίηση, για τη γη που αποκτήθηκε βίαια με αρπαγή ή με άλλες μορφές διαφθοράς. Σε αυτές τις περιπτώσεις η γη θα πρέπει να απαλλοτριωθεί και να αναδιανεμηθεί προκειμένου να εκπληρώσει την κοινωνική της λειτουργία.
5. Εάν για διάφορους λόγους, δεν εκπληρώνεται η συνταγματική πρόβλεψη για κοινωνική λειτουργία της γης εναπόκειται στους πολίτες της χώρας να αναλάβουν δράση για την υλοποίηση του Συντάγματος. Σε αυτή την περίπτωση, η κατάληψη και η αυτοδιαχείριση της γης είναι ο μόνος τρόπος για να εφαρμοστούν οι συνταγματικές προβλέψεις. Και αυτό κάνει το MST
Πως πραγματοποιούνται οι καταλήψεις
Οι καταλήψεις πραγματοποιούνται σε δύο φάσεις: η πρώτη ονομάζεται acampamento (προσωρινή εγκατάσταση) και η δεύτερη assentamento (μόνιμη εγκατάσταση).
Πολύ πριν ξεκινήσει η διαδικασία της κατάληψης μιας περιοχής πραγματοποιούνται πολλές συζητήσεις και οργανωτικές διαδικασίες. Καταρχάς διαπιστώνεται η ανάγκη να γίνει η κατάληψη μιας περιοχής, για να εγκατασταθούν ακτήμονες αγρότες ή άνεργοι εργάτες ή άλλα κοινωνικά στρώματα που ζουν σε συνθήκες επισφάλειας. Με την καθοδήγηση στελεχών του κινήματος MST, που έχουν εμπειρία καταλήψεων γίνονται συζητήσεις με τις ομάδες των ατόμων που είναι αποφασισμένα να κάνουν την κατάληψη. Οι ομάδες αποτελούνται από εκατοντάδες άτομα ή και σε ορισμένες περιπτώσεις από χιλιάδες. Συζητούνται τα όρια της έκτασης που θα καταληφθεί, ο κατάλληλος χρόνος που θα γίνει η κατάληψη και τα μέτρα αντιμετώπισης πιθανής κρατικής καταστολής.
Μετά το τέλος της προετοιμασίας προχωρούν στην κατάληψη της περιοχής δημιουργούν το acampamento (προσωρινή εγκατάσταση) και πολύ γρήγορα την περιφράσσουν. Αν υπάρξει καταστολή την αντιμετωπίζουν με τους τρόπους που έχουν ήδη συζητηθεί και με την αλληλεγγύη των κατοίκων και άλλων κινημάτων. Στο χώρο της κατάληψης ξεκινούν αμέσως συνελεύσεις, Ορίζεται η γη που θα καλλιεργηθεί και κατασκευάζονται οι πρώτες ξύλινες προσωρινές δομές (κατοικίες για την κάθε οικογένεια, κουζίνες και χώροι συλλογικής σίτισης, δομές ψυχαγωγίας κ.ά) Τα προϊόντα που παράγονται χρησιμοποιούνται τόσο για τις ανάγκες των οικογενειών που έκαναν την κατάληψη και αν περισσεύουν κάνουν και εμπόριο.
Αφού έχει πλέον κατοχυρωθεί η κατάληψη αρχίζει η δεύτερη φάση assentamento (μόνιμη εγκατάσταση). Σε αυτή τη φάση αρχίζουν και δημιουργούνται μόνιμές δομές. Οι πρώτες δομές που δημιουργούνται είναι οι παραγωγικές και αρχίζει η διαδικασία παραγωγής και το εμπόριο των προϊόντων. Κτίζονται αποθήκες για τη φύλαξη των προϊόντων, εργαστήρια για την επεξεργασία, γραφεία για την οργάνωση της διαχείρισης και όσο περνάει ο καιρός και τα οικονομικά το επιτρέπουν οι δομές αυτές εκσυγχρονίζονται και αυξάνονται με την αγορά σύγχρονων μηχανημάτων (τρακτέρ, αλωνιστικών μηχανών, μηχανών συσκευασίας κά). Επίσης όπου λειτουργούν καταστήματα, μπαρ ακόμη και ραδιοφωνικοί σταθμοί κ,ά. Φυσικά και οι οικογένειες αρχίζουν να χτίζουν πιο σύγχρονα και άνετα, πάντοτε βέβαια, λιτά σπίτια.
