Ένα κείμενο των Γιάβορ Ταρίνσκι και Γεωργίας Κανελλοπούλου
Ο Λέων Τολστόι ήταν ένα άτομο που κινούνταν ανάμεσα σε δύο αντιφάσεις: ήταν μυστικιστής αλλά και βαθύτατα αναρχικός, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα σε αυτό που ο ίδιος ερμήνευε ως χριστιανική ηθική (αγαπημένες του εντολές φαίνεται να ήταν το ου φονεύσεις και το μην κρίνετε για να μην κριθείτε, αφού ο ίδιος ήταν κατά της θανατικής ποινής, κατά των ένοπλων στρατών, κατά της κρατικής βίας, αλλά και κατά των δικαστηρίων και των φυλακών). Για τον τρόπο που αντιλαμβανόταν ο Τολστόι τον χριστιανισμό, η ίδια η εκκλησία τον τιμώρησε, αφορίζοντας τον στα τέλη του 19ου αιώνα, αρνούμενη έως και σήμερα να αναιρέσει τον αφορισμό. Η κηδεία του το 1910 ήταν η πρώτη πολιτική κηδεία στη Ρωσία!!
Η Έμμα Γκόλντμαν περιέγραψε στο άρθρο της “The social significance of the modern drama” του 1914: «Όταν πέθανε ο Τολστόι, οι αντιπρόσωποι της Eκκλησίας δήλωσαν ότι ήταν δικός τους. Αυτό μου θυμίζει έναν ρώσικο μύθο για τη μύγα και το βόδι. Η μύγα καθόταν τεμπέλικα στο κέρατο του βοδιού, ενώ αυτό όργωνε το χωράφι, αλλά όταν το βόδι επέστρεψε εξουθενωμένο από τον κάματο στο σπίτι, η μύγα είπε κομπάζοντας: Οργώναμε! Σε σχέση με τον Τολστόι, οι αντιπρόσωποι της εκκλησίας βρίσκονται στην ίδια θέση».
Τον τιμώρησε όμως και η Επιτροπή των Νόμπελ, αφού, παρότι ήταν ένας από τους πρώτους υποψήφιους, αιτιολόγησαν τη μη βράβευσή του ως εξής: «Διδάσκει έναν θεωρητικό αναρχισμό και έναν μυστικιστικό χριστιανισμό». Ο Πιοτρ Κροπότκιν έγραψε για τον Τολστόι: «Με όλη τη δύναμη του ταλέντου του, ο Τολστόι άσκησε ισχυρή κριτική στην Εκκλησία, στο Κράτος και στο Δίκαιο συνολικά, και ιδιαίτερα στους σημερινούς νόμους περί ιδιοκτησίας. Ο Τολστόι περιγράφει το Κράτος ως την κυριαρχία των ασεβών, που υποστηρίζεται με βάναυση βία. Οι ληστές, λέει, είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνοι από μια καλά οργανωμένη κυβέρνηση».
Ο Τολστόι είχε διαφωνίες με τον Κροπότκιν, γιατί έλεγε (εδώ, από τα Ημερολόγιά του): «Οι αναρχικοί έχουν δίκιο σε όλα, και στην άρνηση της υπάρχουσας τάξης και στον ισχυρισμό ότι δεν μπορεί να υπάρξει χειρότερη βία από αυτήν της εξουσίας. Κάνουν μόνο το λάθος πως η αναρχία μπορεί να εγκαθιδρυθεί μέσω βίαιης επανάστασης, ενώ η αναρχία μπορεί να εγκαθιδρυθεί μόνο αν υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι που δεν επιζητούν την προστασία των κυβερνήσεων. Η αναρχία μπορεί να υπάρξει μόνο με μία μόνιμη επανάσταση, στο εσωτερικό των ανθρώπων» (Τι όμορφος κόσμος είναι αυτός, που έχει φιλοξενήσει τέτοιες διαφωνίες όπως αυτή του Τολστόι με τον Κροπότκιν…)
Αντιπαθούσε τους νόμους. «Οποιοσδήποτε νόμος συνιστά δουλεία», έλεγε, «εφόσον θεσπίζεται από κάποιον άλλον και όχι από αυτόν που ζητείται να τον τηρήσει», συναντώντας σε μια όμορφη προοικονομία και τον Καστοριάδη. Αλλού έγραψε: «Όταν κυβερνά ο ένας, καταπιέζει τους άλλους ενενήντα εννιά και μιλάμε για δεσποτικό κράτος. Όταν κυβερνούν οι δέκα, καταπιέζουν τους άλλους ενενήντα και μιλάμε για ολιγαρχία. Όταν κυβερνούν οι 51, και καταπιέζουν τους άλλους 49, μιλάμε για ελευθερία – δεν έχω ακούσει τίποτα πιο παράλογο απ’ αυτό», συναντώντας τον Μπακούνιν.
Αλλά ο Τολστόι δεν ήταν μόνο θεωρητικός. Παραιτήθηκε από τα συγγραφικά του δικαιώματα γιατί διαφωνούσε με αυτή την ιστορία, ντυνόταν με ρούχα απλού χωρικού παρότι κόμης – δεν άντεχε την ταξικότητα. Στα είκοσι έξι του χρόνια απελευθέρωσε τους δούλους που εργάζονταν στα κτήματά του (στη Ρωσία! – την τελευταία χώρα της Ευρώπης που κατάργησε τη δουλεία). Το αγαπημένο του κτήμα το κληροδότησε στους αγρότες, και έφτιαξε σχολείο για τα παιδιά τους, κίνηση που υιοθέτησαν και οι μαθητές του, κι έτσι δημιουργήθηκε ένα δίκτυο αντι-αυταρχικών σχολείων, χωρίς βαθμούς και εξετάσεις, με προοδευτικό λόγο και περιεχόμενο. Δεν έμαθε ποτέ ο Τολστόι ότι υπήρξε πρωτοπόρος της ελευθεριακής εκπαίδευσης, εμπνέοντας κατά κάποιους μέχρι και τον Α.Σ. Νηλ στην ίδρυση του θρυλικού Σάμερχιλ, που λειτουργεί έως σήμερα στη Βρετανία.
Ο Τολστόι είδε πως η αντίληψή του για τον αναρχισμό ως ζωή, έξω από τους κυρίαρχους θεσμούς, οδήγησε πολλούς από τους ακόλουθούς του σε όλο τον κόσμο να σχηματίσουν κομμούνες. Και εδώ στα Βαλκάνια, ειδικότερα στη Βουλγαρία, υπήρχαν μερικές τολστοϊκές κομμούνες που λειτουργούσαν στη βάση της αυτοοργάνωσης και της μη βίας (μεταξύ άλλων και πάνω στα ζώα, εξαιτίας αυτού δεν χρησιμοποιούσαν ούτε ζωική δύναμη για τις γεωργικές εργασίες τους). Μια από αυτές τις κομμούνες λειτούργησε την περίοδο 1906-’08 στο χωριό Άλαν Καϊράκ, κοντά στην πόλη Μπουργκάς. Οι κάτοικοί της, μεταξύ άλλων, εξέδωσαν ένα τολστοϊκό περιοδικό με τον τίτλο «Αναγέννηση» (από το οποίο είναι η διπλανή φωτογραφία), αντίτυπα από το οποίο έστελναν και στον ίδιο τον Τολστόι, δημιουργώντας σχέσεις μαζί του.
Αυτή η τολστοϊστική κομμούνα διαλύθηκε λόγω της πίεσης των Αρχών που την κατηγόρησαν ότι «υπονομεύει τα θεμέλια του Βουλγαρικού Βασιλείου» (αλλά τα άτομα που την αποτέλεσαν συνέχισαν να εκδίδουν το περιοδικό). Τη δεκαετία του 1930 το χωριό μετονομάστηκε σε Γιάσναγια Πολιάνα (από το όνομα του κτήματος στη Ρωσία όπου γεννήθηκε και έζησε ο Τολστόι). Σήμερα, στο χωριό αυτό λειτουργεί και μουσείο του τολστοϊσμού, όπου το κοινό μπορεί να μάθει για το έργο του ίδιου του Τολστόι, αλλά και να δει αντικείμενα από την τολστοϊκή κομμούνα που κάποτε υπήρχε εκεί και να μάθει για τον τρόπο λειτουργίας της.
Μεταξύ άλλων ο Τολστόι έγραψε σ’ ένα βιβλίο του: «Ένας από τους χειρότερους πειρασμούς που οδηγούν σε μεγάλες συμφορές είναι ο πειρασμός των λέξεων “όλοι αυτό κάνουν”».
Ας φανταστούμε, λοιπόν, το διαφορετικό κι ας μην το κάνουν οι πολλοί!! Μόνο αν το φανταστούμε, μπορεί να υπάρξει.
Πηγές
- Βιβλίο Αναρχία και λογοτεχνία, Εκδ. Πανοπτικόν, Επιμέλεια Κ. Δεσποινιάδη
- Σημειώσεις από το εργαστήριο “Λογοτεχνία και αντιεξουσία” με τον Κ. Δεσποινιάδη
- Το κίνημα των οπαδών του Τολστόι, από τη σελίδα Ροίδη και Λασκαράτου εμμονές
- Στοιχεία από το νέο, υπό έκδοση, βιβλίο του Αυτολεξεί: Γιάβορ Ταρίνσκι, ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ & ΚΟΜΜΟΥΝΕΣ. Βουλγαρικά επαναστατικά προτάγματα του 19ου & των αρχών του 20ού αιώνα.
Φωτογραφίες
Η κεντρική φωτογραφία είναι πίνακας της Laura Carmen Todoran. Στο κείμενο υπάρχουν: Φωτογραφία έκδοσης του Πόλεμος και Ειρήνη του 1900, από τον βρετανικό οίκο Walter Scott, ο Πίνακας Leon Tolstoi του Pablo Picasso, 1956, φωτογραφία του Τολστόι στη Γιάσναγια Πολιάνα, και φωτογραφία από το βουλγαρικό τολστοϊκό περιοδικό Αναγέννηση.
