(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)
Στις 20 Αυγούστου 1968, στις 22.00 το βράδυ, το σύμφωνο της Βαρσοβίας παρέταξε τον καισαρικό και στρατιωτικό σοσιαλισμό του* και εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία.
Ούτε δυό εικοσιτετράωρα από την ώρα που τα πρώτα τεθωρακισμένα παραβίασαν τα σύνορα της χώρας, στις 12 το μεσημέρι όπως δείχνει το ρολόι του άγνωστου περαστικού, ο Γιόζεφ Κουντέλκα έβγαλε αυτή τη φωτογραφία στην άδεια Πλατεία Βέντσεσλας, άδεια γιατί την προηγούμενη μέρα είχαν πέσει πυροβολισμοί και το προαναγγελθέν συλλαλητήριο κατά της εισβολής ακυρώθηκε υπό το φόβο στρατιωτικού πραξικοπήματος. Μια παγωμένη στιγμή της ιστορίας φωτογραφήθηκε.
Η φωτογραφία αυτή, μαζί με τις υπόλοιπες (τουλάχιστον 5.000) φωτογραφίες του Γιόζεφ Κουντέλκα, φυγαδεύτηκαν από τη χώρα χέρι με χέρι, κι έφτασαν στον φωτογράφο του πρακτορείου magnum Έλιοτ Έργουιτ, ο οποίος τις δημοσίευσε, με το ψευδώνυμο “Prague Photographer”.
Ο Γιόζεφ Κουντέλκα, δυό χρόνια μετά την εισβολή, το ‘σκασε και ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία. Δεν αποκάλυψε ότι οι φωτογραφίες της Πράγας είναι δικές του παρά μόνο το 1985, γιατί τότε πέθανε ο πατέρας του που είχε παραμείνει στην Τσεχοσλοβακία. Τότε σταμάτησε να φοβάται.
Πώς φωτογραφίσατε έτσι την άνοιξη της Πράγας και την εισβολή; τον ρώτησαν πολύ αργότερα. ”Γεννήθηκα, ξέρετε, σε ένα σύστημα μέσα στο οποίο οι λέξεις δεν είχαν καμία ιδιαίτερη σημασία. Όλοι έλεγαν αυτά που ήξεραν ότι θέλουν να ακούσουν οι άλλοι. Έκτοτε λοιπόν είχα πρόβλημα με τις λέξεις.” Και αυτή η φωτογραφία θα μπορούσε να λέγεται έτσι. Χωρίς λέξεις. Σιωπή.
[“Το πιο μεγάλο γεγονός του 20ου αιώνα ήταν το ότι το επαναστατικό κίνημα εγκατέλειψε τις αξίες της ελευθερίας και ότι ο σοσιαλισμός της ελευθερίας υποχώρησε απέναντι στον καισαρικό και το στρατιωτικό σοσιαλισμό. Από εκείνη τη στιγμή έσβησε από τον κόσμο μια ελπίδα κι άρχισε η μοναξιά του κάθε ελεύθερου ανθρώπου”, έγραφε ο Αλμπέρ Καμύ το 1951. Ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν το είχε δει και γράψει νωρίτερα, όταν το Μάρτιο του 1921 οι μπολσεβίκοι χτύπησαν την εξέγερση της Κροστάνδης: “Πέρα από τον Νιέφσκι ακούγονται βροντές. Ξανά και πάλι, όλο και πιο δυνατά, όλο και πιο κοντά, λες κι έρχονται καταπάνω μου. Συνειδητοποιώ ότι είναι κανονιές. Είναι 6 τα ξημερώματα. Χτυπάνε την Κροστάνδη! Κάτι έχει πεθάνει μέσα μου. Ο κόσμος στους δρόμους προχωράει σαστισμένος και σκυφτός από τη θλίψη. Κανείς δεν τολμάει να μιλήσει. Ομοβροντίες σκίζουν τον αέρα.” Σαν να έγραψε ο Μπέρκμαν τις λέξεις που φωτογράφισε ο Κουντέλκα.]
Πηγές
- Αλμπέρ Καμύ, Ο επαναστατημένος άνθρωπος
- Αλεξάντερ Μπέρκμαν, Ο μπολσεβίκικος μύθος, (Μτφρ. Γ. Ιωαννίδης, Εκδ. Πανοπτικόν, 2016)
- Το Βήμα 10-1-99, Συνέντευξη του Γιόζεφ Κουντέλκα στον Θανάση Λάλα
- https://marginalia.gr/arthro/koudelka/
#Σαν_σήμερα
