Κείμενο: Siavash Shahabi (εξόριστος από το Ιράν που ζει και εργάζεται στην Αθήνα, προσωπικός ιστότοπος: firenexttime.net)
Ασχολούμαι εδώ και πολύ καιρό με το θέμα των ψυχικών προκλήσεων των προσφύγων και έχω πραγματοποιήσει πολλές συνεντεύξεις με διάφορους πρόσφυγες και άλλους ανθρώπους σχετικά με αυτό. Όταν άτομα διαφορετικών ηλικιών, φύλων, εθνικοτήτων και υπόβαθρων έρχονται κοντά λόγω κοινών δύσκολων εμπειριών και απαιτητικών ψυχολογικών εμποδίων, ορισμένα ζητήματα έρχονται στο προσκήνιο.
Από τις απλές φιλίες μέχρι τις ερωτικές σχέσεις, τα κοινά στερεότυπα φύλου για τους ανθρώπους από τη Μέση Ανατολή ή την Αφρική και οι ισχυρές αποικιοκρατικές και υπεροπτικές προκαταλήψεις απέναντί τους οδηγούν σε κάποιες εμπειρίες που αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως πόρους σεξουαλικής και συναισθηματικής ικανοποίησης, οι οποίοι στη συνέχεια απορρίπτονται παρόμοια με τις μπαταρίες και αναζητούν νέους πόρους μόλις εξαντληθούν οι υπάρχοντες. Η δυναμική της εξουσίας και της κυριαρχίας που κατέχουν οι πολίτες, σε συνδυασμό με την υπερβολική έμφαση στον ατομικισμό που τους οδηγεί να παραβλέπουν το υπόβαθρο και τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων, συμβάλλουν σημαντικά στην ψυχολογική δυσφορία.
Οι πρόσφυγες από τους οποίους έχω πάρει συνεντεύξεις μιλούν συχνά για την έλλειψη διαλόγου και την αδιαφορία των άλλων για τα συναισθήματά τους. Είχα μια συνέντευξη με έναν 36χρονο άνδρα από τη Συρία, ενώ ταυτόχρονα έκλαιγε εξηγώντας ότι γι’ αυτούς (τους πολίτες) φαίνεται σαν «εμείς να μην έχουμε συναισθήματα και να μην αισθανόμαστε τέτοιο πόνο!» Εξήγησε πώς η σύντροφός του τερμάτισε απότομα τη σχέση τους χωρίς να το συζητήσει μαζί του. Όταν προσπάθησε να ξεκινήσει μια συζήτηση, εκείνη τον κατηγόρησε για παρενόχληση και απείλησε ότι θα εμπλέξει την αστυνομία στο θέμα.
Είχα κι ο ίδιος τη δική μου εμπειρία όπου, όταν μίλησα στην πρώην θεραπεύτριά μου για το αίσθημα της μοναξιάς και της απομόνωσης, με ρώτησε ξαφνικά αν είχα σκεφτεί να αποκτήσω μια κοπέλα για να λύσω το πρόβλημα!
Μιλούσα με έναν 25χρονο άνδρα από το Μάλι, ο οποίος μου εξήγησε πως κάποιοι εθελοντές στο νησί της Λέσβου αντιμετώπιζαν ανθρώπους σαν κι αυτόν ως σεξουαλικό αντικείμενο και εξαφανίζονταν αφού κοιμόντουσαν μια φορά μαζί και δεν απαντούσαν καν στα μηνύματά τους αργότερα. Αυτό ήταν κάτι που το είδα σε καταλήψεις στην Αθήνα, όπου σε ορισμένες η απόφαση ήταν να μην αφήσουμε τους εθελοντές να εμπλακούν συναισθηματικά με τους ανθρώπους μέσα.
Το αίσθημα ότι σε αγνοούν, η συνεχής αίσθηση της υπεροχής των άλλων απέναντί σου και φυσικά τα γλωσσικά εμπόδια και οι πολιτισμικές διαφορές επιτείνουν τα προβλήματα. Αυτή η αγωνία, με τη σειρά της, καλλιεργεί αυξημένα συναισθήματα απομόνωσης.
Όταν αισθάνεστε ότι οι άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να επενδύσουν χρόνο και χώρο για να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον, αυτό σας κάνει να αισθάνεστε περισσότερο αποκομμένοι από την κοινωνία. Ένα αίσθημα με το οποίο, προφανώς, μετά την κρίση του κόβιντ, περισσότεροι άνθρωποι ασχολούνται.
Μια ανύπαντρη μητέρα από το Αφγανιστάν μου εξήγησε ότι «δεν είσαι τίποτα περισσότερο από μία προσφύγισσα με τόσες πολλές προκλήσεις στη ζωή σου. Πώς μπορείς να μοιραστείς τα συναισθήματά σου με κάποιον που σε κοιτάζει έτσι εξ αρχής; Οι άντρες σε θέλουν για τη σεξουαλική τους ευχαρίστηση, αλλά δεν θα ασχοληθούν με τα παιδιά σου και τις προκλήσεις της ζωής σου. επειδή είσαι μια γυναίκα που φυσικά έχει ανάγκες, αλλά δεν έχει τη δύναμη να έχει κανέναν έλεγχο!»
Η συζήτηση με μια ανύπαντρη μητέρα από την Ουκρανία αποκάλυψε μια παρόμοια αφήγηση. Μοιράστηκε ότι οι άνθρωποι συχνά υποθέτουν ότι είναι πρόθυμη «να συμμετάσχει σε περιστασιακά ραντεβού της μιας νύχτας και προϋποθέτουν ότι είναι ανοιχτή γι’ αυτό!» Το αίσθημα του εξευτελισμού, σε συνδυασμό με τα συμπαθητικά αλλά και συγκαταβατικά βλέμματα που δέχεται για την κατάστασή της και την κατάσταση του παιδιού της, καθιστούν την πραγματικότητά της ακόμη πιο δύσκολη ώστε να αλληλεπιδράσει με μια κοινωνία που την υποβάλλει σε στερεοτυπικές και ρατσιστικές ερωτήσεις σχετικά με τις συνθήκες στην Ουκρανία.
Η Ζάχρα, 23 ετών από το Ιράν, μου είπε: «Ζούμε σε μια κοινωνία όπου αν δεν συναντήσεις κάποιον για μια εβδομάδα, αυτή η σχέση θεωρείται τελειωμένη! Και μετά σου λένε, είμαι ερωτευμένος με κάποιον άλλο!»
Πολλοί άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν ότι η δωρεά ρούχων, τροφίμων ή χρημάτων είναι αρκετή για να βοηθήσουν ή να είναι αλληλέγγυοι με τους πρόσφυγες, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι αυτό αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος της λύσης. Για να κάνουμε πράγματι τη διαφορά, χρειάζεται να κατανοήσουμε την κατάσταση των προσφύγων και τι χρειάζονται περισσότερο. Αυτό περιλαμβάνει την κατανόηση του τραύματος που έχουν βιώσει, των πολιτισμικών εμποδίων που μπορεί να αντιμετωπίζουν και των ιδιαίτερων αναγκών των κοινοτήτων τους.
Στον σημερινό κόσμο, όλοι μας αντιμετωπίζουμε διαφορετικές προκλήσεις. Ωστόσο, ως πρόσφυγας, πρέπει να υπομείνεις και να αποδεχτείς τα κοινωνικά στερεότυπα –μαζί με τη στέρηση, τις διακρίσεις, τον ρατσισμό, τη χαμηλή οικογενειακή συνοχή και, το πιο σημαντικό, το άγχος των διοικητικών συμπεριφορών εξαιτίας της μοναδικής σου κατάστασης. H επιδίωξη της συναισθηματικής σου ολοκλήρωσης γίνεται μια εξακολουθητική ενοχλητική κατάσταση. Αυτό αναπόφευκτα συμβάλλει σε συναισθήματα σύγχυσης ταυτότητας και απομόνωσης.
Αυτό που έγραψα εδώ είναι φυσικά μια εμπειρία ανάμεσα σε πολλές πικρές και γλυκές εμπειρίες και ελπίζω να μην κριθεί ως η μόνη δυνατή αφήγηση.
Φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την ταινία “The Red Turtle” (Η Κόκκινη Χελώνα), μια δραματική ταινία κινουμένων σχεδίων φαντασίας του 2016, σε σενάριο και σκηνοθεσία του Michaël Dudok.
