Στιγμιότυπο noir - Aυτολεξεί

(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

Ο Χόρχε, ο τζαζ μπάτσος της ομάδας άλφα στα βιβλία του Αρν Νταλ, τραβάει γερές γουλιές από ένα μπουκάλι Jack Daniels. Ναι, τα ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα πάνε με ουίσκι. Και τζαζ. Ο Φαμπιό, ο ήρωας του Ζαν Κλοντ Ιζό, παρότι είναι τύφλα στο μεθύσι φεύγοντας από το μαγαζί του Χασάν, αναγνωρίζει ότι παίζει το Out of This World και στέκεται εκεί στην είσοδο για δεκατέσσερα λεπτά, να τελειώσει το κομμάτι. Ναι. Τα ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα πάνε με ουίσκι και τζαζ. Γιατί ο κόσμος τους είναι ένας κόσμος που σιγοκαίγεται όπως σιγοκαίγονται τα πάθη των ανθρώπων στα υπόγεια κλαμπ με τους καπνούς κι ένα σαξόφωνο να γκρεμίζει τις νόρμες. Όσο πιο βόρεια γράφεται, τόσο πιο σκοτεινή η γραφή, σαν να σκοτεινιάζει η ανθρωπότητα μέσα στο βιβλίο. Οι ευρωπαϊκές σημασίες που ξεχνιούνται, η προσήλωση σε διαδικασίες που πολτοποιούν τις ζωές που θα προστάτευαν, τα ακροδεξιά κατακάθια που ανενόχλητα γίνονται κουμανταδόροι στα εγκληματικά δίκτυα – η σκοτεινιά είναι χειρότερη όταν είναι σύγχρονή σου. Ο Αρν Νταλ, ο πρώτος κυρίως Νέσμπο, ο Γιόνασον, φτιάχνουν αστυνομικούς χαρακτήρες συνήθως δυσλειτουργικούς, που από επαγγελματικό καθήκον, κι όχι από κάποια ιδεολογία, τα βάζουν με το έγκλημα, το οργανωμένο έγκλημα συνήθως. Αυτή είναι η διαφορά με το μεσογειακό νουάρ μυθιστόρημα.

Φωτεινά, σχεδόν πορτοκαλί, είναι τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Αντρέι Καμιλέρι με τον καλόκαρδο Μονταλμπάνο του να ζορίζεται με την ταξικότητα, τη μαφία, την αδικία και τη διαφθορά αλλά να βρίσκει πάντα τρόπο, κάτω απ’ τον ήλιο της Μοντελούζας, να εμποδίσει την καταστολή μιας απεργίας ή να κεράσει πορτοκαλάδα ένα προσφυγάκι. Ο κυνηγός του γαλλικού εθνικού μετώπου Φαμπιό, ήρωας της μοναδικής Τριλογίας της Μασσαλίας του Ζαν Κλοντ Ιζό και ο Πέπε Καρβάλιο του Μονταλμπάν, είναι κι αυτοί δύο καλοφαγάδες και ιδιότυπα ερωτευμένοι τύποι, κλείνοντας έτσι την τριάδα των πιο γλυκών παράξενων ντεντέκτιβ της πεζογραφίας. Δεν ξέχασα τον μεξικανό μονόφθαλμο ντεντέκτιβ Μπελασκοαράν Σάυν του Πάκο Ιγνάθιο, απλώς αυτόν θα τον συναντήσουμε σε λίγο, τώρα κάπου κυνηγάει τη σκιά της σκιάς του. Τη μεσογειακή παρέα συμπληρώνει ο Μωρίς Ατιά, ο άνθρωπος που βάφει τα βιβλία του και την Ιστορία με χρώματα, με έναν δικό του τρόπο.

Αν στην Ευρώπη οι ήρωες των αστυνομικών μυθιστορημάτων είναι κυρίως νυν ή πρώην αστυνομικοί, έστω οι μόνοι μη διεφθαρμένοι κυρίως όταν φτάνουμε στη Μεσόγειο, στη Λατινική Αμερική οι αστυνομικοί είναι οι εγκληματίες, το κράτος είναι ο εγκληματίας. Αν στην νουάρ Ευρώπη το έγκλημα σιγοκαίγεται, στην νουάρ Λατινική Αμερική εκρήγνυται. Εκεί οι ντετέκτιβ είναι πάντα εκτός συστήματος, κυνηγάνε φαντάσματα του παρελθόντος, κυνηγάνε τελικά τις δικές τους σκιές σε πόλεις, σε χώρες φτιαγμένες με υλικά τις καταχρήσεις του χρήματος και τις διαρκείς απειλές της εξουσίας, εκεί η ιστορία είναι πάντα και παντού παρούσα, με σκελετούς στις ερήμους, με αγνοούμενους, με βασανισμένους. Με τόσες χιλιάδες νεκρούς γύρω σου, το βασικό θέμα προς αποκάλυψη είναι τα εγκλήματα του κράτους, φωνάζουν ο Λουίς Σεπούλβεδα, ο Ντανιέλ Τσαβαρία, η Κλαούντια Πινιέιρο, ο Ρικάρντο Πίλια, και φυσικά ο Πάκο Ιγνάθιο Τάιμπο ΙΙ. «Ο ήρωας μου είναι μονόφθαλμος γιατί έτσι χρειάζεται απλώς να κλείσει το ένα μάτι για να μη βλέπει τίποτα», λέει ο Πάκο.

Στη Λατινική Αμερική γράφτηκε και το πρώτο non fiction μυθιστόρημα όλων των εποχών και των γεωγραφικών πλατών (ακολούθησε το Εν Ψυχρώ του Τρούμαν Καπότε, δέκα χρόνια μετά), ένα ρεπορτάζ που κανείς δεν ήθελε να εκδώσει και κανείς δεν ήθελε να ξέρει γι’ αυτό, γραμμένο σαν καταιγιστικό αστυνομικό μυθιστόρημα, για τη σφαγή αθώων πολιτών το 1956, μισή ώρα πριν κηρυχθεί άλλος ένας στρατιωτικός νόμος στην αργεντινή: μια εκτέλεση έτσι, χωρίς αιτία, χωρίς λογική, και βέβαια χωρίς καμιά νομιμοποίηση, ούτε καν αυτή του στρατιωτικού καθεστώτος που εκτελεί εχθρούς. Ένα μοναδικό βιβλίο, η Επιχείρηση Σφαγή του Ροδόλφο Ουολς.

Το λάτιν – νουάρ είναι το πιο πολιτικό, το πιο ιστορικό νουάρ. Αν και θα διαφωνήσει κάπως ο, σχεδόν φίλος πια, πολιτικός αστυνομικός συγγραφέας Καρίλ Φερέ από τη Γαλλία με τους πιο παράξενους ήρωες (μια μαπούτσε γλύπτρια, μια ρωσίδα ενδυματολόγο, έναν ζουλού αστυνομικό), αλλά και αυτοί οι συγγραφείς που εξιχνιάζουν εγκλήματα την περίοδο του ναζισμού στην Ευρώπη, ο Φίλιπ Κερ, ο Στόλεσεν, ο Κούτσερ. «Αν ήμουν πραγματικά αθώος, θα ήμουν νεκρός – και δεν είμαι νεκρός», λέει ο Μπέρνι Γκούντερ, ήρωας του Κερ. Η συνενοχή της σιωπής είναι πάντα παρούσα στα αστυνομικά μυθιστορήματα αλλά περισσότερο σε αυτά τα αστυνομικά του ναζισμού, που έχουν φτιάξει μια δική τους κατηγορία. Χαρακτηριστικό τους, όπως και του Καρίλ Φερέ, η βαθιά ιστορική έρευνα και η κοινωνική ανατομία. Μια κατηγορία μόνος του είναι και ο Ρέι Σέλεστιν με την νουάρ τζαζ – σουινγκ – μπλουζ τετραλογία του, και τις πιο πετυχημένες περιγραφές ατμόσφαιρας πόλεων όλων των εποχών, από την Νέα Ορλεάνη ως το Σικάγο της ποτοαπαγόρευσης κι από κει στην πόλη των αγγέλων το 67.

Τελευταία αναφορά ας είναι η εγκιβωτισμένη νουάρ ιστορία του Ρομπέρτο Μπολάνιο, 365 σελίδες εντός του βιβλίου 2666 που περιγράφουν τις δολοφονίες, κακοποιήσεις, εξαφανίσεις των γυναικών της Χουάρες – ενδεχομένως το πιο σκοτεινό κείμενο που έχει γραφτεί ποτέ. Ίσως γιατί είναι αλήθεια.

Εκτός από την αλήθεια μέσα σε (ή πίσω από) τις ιστορίες τους, οι νουάρ συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής ξεχωρίζουν και για έναν ακόμα λόγο. Συχνά έχουν οι ίδιοι μυθιστορηματικές ζωές, θύματα βασανιστηρίων, εξόριστοι, ο Τσαβαρία έκανε αεροπειρατεία, το πτώμα του δολοφονημένου Ουόλς αγνοείται ακόμα, έχουν χάσει φίλους, γονείς, παιδιά, ο Κόντι εξαφανίστηκε το 1976, ο Σεπούλβεδα ήταν στη φρουρά του Αλιέντε, η γυναίκα του ποιήτρια Κάρμεν Γιάνες «θήτευσε» στη γνωστή Βίλα Γκριμάλντι από την οποία δεν συνήλθε ποτέ, και αυτό το γεγονός πρωταγωνίστησε στο Τέλος της Ιστορίας.

Μα η Ιστορία δεν τελειώνει.

Σιγοκαίγεται, εκρήγνυται, μα δεν τελειώνει.

Και, όπως λέει ο Φαμπιό, ο αγαπημένος μου ήρωας του Ιζό σε ένα από τα πιο αγαπησιάρικα, μουσικά, πολιτικά νουάρ όλων των εποχών όλης της υφηλίου, “παρά τα όσα συμβαίνουν, αρέσει στους ανθρώπους να ζουν. Κι έτσι, με την κάθε ημέρα που ξημερώνει, η ευτυχία φαντάζει σαν ιδέα καινούρια, έστω κι αν αργά τη νύχτα η κατάληξη είναι ένας βίαιος έλεγχος ταυτοτήτων”.

———————————————————-

Προτάσεις βιβλίων (με τυχαία σειρά):

Ζαν Κλοντ Ιζό, Η τριλογία της Μασσαλίας. Εκδ. Πόλις, Μτφρ. Ρ. Σωμερίτης
Ροδόλφο Ουολς: Επιχείρηση σφαγή, Εκδ. Ακυβέρνητες πολιτείες, Μτφρ. Κρ. Ηλιόπουλος
Ρικάρντο Πίλια: Νυχτερινός στόχος, Εκδ. Καστανιώτης, Μτφρ. Κ. Αθανασίου
Λουίς Σεπούλβεδα: Το τέλος της ιστορίας, Εκδ, Opera, Μτφρ. Αχ. Κυριακίδης
Ντανιέλ Τσαβαρία: χαιρετίσματα στο θείο, Εκδ. Opera, Μτφρ. Αχ. Κυριακίδης
Πάκο Ιγνάθιο Τάιμπο ΙΙ: Όνειρα συνόρων, Εκδ. Άγρα, Μτφρ. Κρ. Ηλιόπουλος
Αρν Νταλ: Τα μπλουζ της Ευρώπης, Εκδ. Μεταίχμιο, Μτφρ. Γρ. Κονδύλης
Καρίλ Φερέ : α. Μαπούτσε, β.Πάγος, Εκδ. Άγρα, Μτφρ. Α. Μακάροφ
Ρέι Σέλεστιν: Η τζαζ του δολοφόνου, Εκδ. Διόπτρα, Μτφρ. Μ. Τραικόγλου
Φίλιπ Κερ: α. Η τριλογία του Βερολίνου, β. Μητρόπολη, Εκδ. Κέδρος, Μτφρ. Α, Καλοκύρης / Γ. Μαραγκός
Ρομπέρτο Μπολάνιο: 2666, Εκδ. Άγρα, Μτφρ. Κρ. Ηλιόπουλος
Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν: Χιλιετία Ι και ΙΙ, Εκδ. Καστανιώτη, Μτφρ. Μ. Μπονάτσου
Φρεντερίκ Φαζαρντί: Με κομμένη την ανάσα, Εκδ. των συναδέλφων, Μτφρ. Γ. Καυκιάς