Παρακάτω δημοσιεύουμε ένα άρθρο του Ataxia School που εξετάζει μερικά από τα βασικότερα εναλλακτικά εκπαιδευτικά σχέδια και τους περιορισμούς τους, προτείνοντας μια πιο σύγχρονη ελευθεριακή και δημοκρατική προσέγγιση της εκπαίδευσης, που σε ορισμένα σημεία μας θυμίζει τον αδαή δάσκαλο του Jacques Ranciere.
Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε στις προσεγγίσεις που ήδη εφαρμόζονται λιγότερο ή περισσότερο στη χώρα μας έχοντας έναν προοδευτικό προσανατολισμό και έρχονται σε ρήξη με την παραδοσιακή διδασκαλία και πράξη. Συγκεκριμένα θα ψηλαφίσουμε τις προσεγγίσεις της Montessori, Waldorf καθώς και την παιδαγωγική Freinet. Στόχος δεν είναι μια αναλυτική παρουσίαση της κάθε προσέγγισης, αλλά μια «στάση» στα σημεία αυτά που κρίνουμε ότι χρειάζονται μια φρέσκια ματιά. Μην ξεχνάμε ότι οι παιδαγωγικές αυτές εμφανίστηκαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και όσο κι αν προχωρημένες ίσως να φάνταζαν κάποτε, στη σημερινή εποχή της πληροφορίας μάλλον θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι χρειάζονται μια ανανέωση.
H προσέγγιση της Montessori βασίζεται στην ιδέα της ελεύθερης εργασίας σ’ ένα προκατασκευασμένο περιβάλλον από τον ενήλικα, στα μέτρα όμως του παιδιού. Όσον αφορά τα υλικά που χρησιμοποιεί, οι υποστηρικτές της θεωρούν ότι έχουν ευεργετική επίδραση στα παιδιά ,εξαιτίας της σαφήνειας που παρέχουν, ειδικά στις μέρες μας των πολλαπλών ερεθισμάτων. Υπάρχουν όμως και κριτικές πάνω στα ίδια αυτά υλικά. Θεωρείται δηλαδή ότι προκαλούν έναν σχολαστικό κατακερματισμό της αισθητηριακής αντίληψης και ότι στεγανοποιούν την παιδική σκέψη πάνω σε μια υλοποιημένη παιδαγωγική νόρμα. Η φαντασία και η δημιουργικότητα εκ των πραγμάτων περιορίζονται στην ελευθερία χρήσης τυποποιημένων μαθησιακών υλικών και το ελεύθερο παιχνίδι ίσως να υποτιμάται.
Μια προσέγγιση η οποία δεν υιοθετεί τον επιστημονισμό της Montessori, αλλά διατηρεί έναν έντονο μυστικιστικό-ρομαντικό χαρακτήρα είναι η προσέγγιση Waldorf. Διαδόθηκε από τον Steiner μέσα στην κοινωνία από κοινού με το ανθρωποσοφικό δυναμικό. Μερικές από τις κύριες κατευθύνσεις της συνοψίζονται ως εξής: κατάργηση των ελέγχων προόδου, η ύλη του μαθήματος να προσανατολίζεται στους ρυθμούς ανάπτυξης του παιδιού, η προώθηση όχι μόνο του πνευματικού, αλλά και του μουσικού-αισθητικού τομέα, καθώς και της ολότητας σώματος και πνεύματος. Και για την προσέγγιση αυτή όμως υπάρχουν ενστάσεις.
Πρώτον, όσον αφορά τον υποτιθέμενο προσανατολισμό στην ανάπτυξη του παιδιού βασίζεται ως επί το πλείστον σε μια ξεπερασμένη ανθρωπολογική θεωρία, λόγω της άκαμπτης προσήλωσης της στα στάδια των επτά χρόνων που προτείνει. Δεύτερον, όπως και στην προσέγγιση της Montessori στην οποία ο δάσκαλος αποτελεί μια αρχή που θέτει τις νόρμες έτσι και στην προσέγγιση Waldorf υπάρχει ο δάσκαλος ως αυθεντία με αποτέλεσμα να παγιώνεται μια άκριτη καθιέρωση της εξουσίας του δασκάλου, ακόμη και αν αυτό γίνεται με τις καλύτερες προθέσεις. Επιπλέον, στην προσέγγιση αυτή απορρίπτονται κάθε είδους επαφή των παιδιών με ηλεκτρονικά μέσα, αφήνοντας εκτός ουσιαστικά ένα σημαντικό μέρος της κοινωνικοποίησης και τεχνικής του 21ου αιώνα, χωρίς να αφήνεται καθόλου στα παιδιά η δυνατότητα ορθολογικής και κριτικής χρήσης τους. Τέλος, τα σχολεία αυτά έχουν κατηγορηθεί ότι δεν υπάρχουν καθόλου παιδιά εργατών και αλλοδαπών. Δημιουργείται έτσι μια γυάλα, εκτός κοινωνίας για προνομιούχα παιδιά τα οποία εκπαιδεύονται, χωρίς να έρχονται σε επαφή με τη «μολυσματική» κοινωνία. Να σημειώσουμε εδώ ότι τόσο η προσέγγιση της Montessori όσο και του Waldorf αποτελούν περισσότερο από-ιδεολογικοποιημένα εργαλεία και αντιμετωπίζουν τα παιδιά ως α-ιστορικά όντα, σε αντίθεση με την παιδαγωγική Freinet η οποία έχει σαφείς πολιτικούς στόχους.
Για παράδειγμα η παιδαγωγική Freinet θεσμοθετημένη ήδη στη Γαλλία εδώ και πολλά χρόνια δεν αποκλείει κανένα παιδί. Απευθύνεται άμεσα στα παιδιά των εργατών και αγροτών και έχει ξεκάθαρη πολιτική- αριστερή κατεύθυνση. Λαμβάνει υπόψη την κοινωνία και τον χώρο που εκτυλίσσεται η κοινωνική πραγματικότητα παιδιών-γονέων. Προωθεί μια εξερευνητική σχέση με τη φύση, την αυτόνομη εργασία, συμπεριλαμβανομένου του αμοιβαίου ελέγχου και αυτοελέγχου. Προωθεί ενεργά την επικοινωνία των παιδιών μεταξύ τους καθώς και τον σεβασμό προς το προιόν της προσωπικής τους εργασίας, το οποίο κυκλοφορεί σε πολλά αντίτυπα και εντάσσεται σε δραστηριότητες της τάξης.
Η ένσταση εδώ είναι ότι τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιούν πια τα παιδιά έχουν αλλάξει ραγδαία και τα μέσα που κάποτε χρησιμοποιούσε ο Freinet και ήταν τον 20ο αιώνα σύγχρονα σήμερα θεωρούνται ως ένα βαθμό πεπαλαιωμένα. Και εδώ ο δάσκαλος όμως λειτουργεί ως φορέας κάποιας Αλήθειας που έχει στόχο να αποκαλύψει στα παιδιά για να τα απελευθερώσει από τις αόρατες κοινωνικές αλυσίδες τους. Επομένως η αντίφαση που υπάρχει είναι ότι ενώ σκοπός της παιδαγωγικής αυτής είναι να καταργηθούν οι εξουσιαστικές σχέσεις και οι κοινωνικές αδικίες, στην καθημερινή πράξη δεν καταργείται η εξουσία του σοφού-δασκάλου, ο οποίος περισσότερο ή λιγότερο οδηγεί την σκέψη σε μια πεπατημένη. Έτσι στην ουσία διατηρούνται οι άρρητες εξουσιαστικές σχέσεις που συντηρούνται πάντα όπου υπάρχουν αυθεντίες. Πειράματα όπως του Milgram παλαιότερα και ακτιβιστικές φάρσες με την πιο πρόσφατη αυτή με την ονομασία «Yes Men» καταδεικνύουν ότι η υπακοή στην αυθεντία είναι από τις πιο επικίνδυνες κατευθύνσεις που μπορεί να οδηγήσουμε την ανθρωπότητα. Η πηγαία τάση μας προς την κάθετη υπακοή θα πρέπει να αντικατασταθεί ,ειδικά στην παιδική ηλικία από την οριζοντιότητα της συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων, οι οποίοι παρόλη την ανισότητα τους θα πρέπει να προσπαθούν για την επίτευξη ισοτιμίας στην πράξη.
Η παιδαΡωγική του Ataxia School μοιράζεται τις ανησυχίες των κλασικών αυτών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων όσον αφορά την κριτική που ασκούν στην απόσταση διδασκαλίας από την πραγματική ζωή και γενικά στον φορμαλισμό του σχολικού θεσμού ,καθώς και τις πολιτικές ανησυχίες της παιδαγωγικής Freinet, αλλά ως μια παιδαρωγική του γίγνεσθαι δεν φτιάχνει ένα manual χρήσης και δεν ιεροποιεί τον αρχικό εμπνευστή υιοθετώντας ένα σταθερό σύνολο αρχών, γεγονός που τις καθιστά παιδαγωγικές του Είναι.
Αποτελεί μια πλουραλιστική προσέγγιση της παιδαγωγικής της Κοινότητας, του Ανοιχτού μαθήματος, των Ελεύθερων- εναλλακτικών σχολείων καθώς και ΄της παιδαγωγικής Reggio. Η παιδαΡωγική του Ataxia School γίνεται λοιπόν ..δεν είναι… Είναι tailor-made στις ανάγκες των εκάστοτε παιδιών.
Η ομάδα μας δεν λαμβάνει ως ενιαία μια προδιαμορφωμένη εικόνα για το παιδί, αλλά το περιμένει ως έχει. Ως ένα όν ατελές, σαν κι εμάς. Δεν είμαστε εδώ για να προσφέρουμε ένα τυποποιημένο προϊόν, αλλά καινοτόμα εργαλεία που τίθενται στα παιδιά ελεύθερα ως προς τη χρήση αλλά και τη διαμόρφωση τους. Από τη διάταξη των χώρων , τη ρευστότητα του μέσα και του έξω, την παρατήρηση στην κοινότητα, το ανοιχτό-παιγνιακό μάθημα, η παιδαΡωγική του Ataxia School είναι πρωτίστως μετα-απελευθερωτική. Χωρίς αρχή και παγιωμένους ντεντερμινισμούς, συμβαδίζει με τις τελευταίες εξελίξεις στον χώρο των νευροεπιστημών της εκπαίδευσης που μιλούν για πλαστικότητα του εγκεφάλου, αλλά και με τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα που επιζητούν μια ζωή χωρίς τις βαριές δομές εξουσίας στο εδώ και το τώρα.
ΠαιδαΡωγικά εργαλεία ορισμένα από τα οποία θα εμφανιστούν για πρώτη φορά είναι το Θέατρο χωρίς Χειροκρότημα και το Learning Escape Room, δημιουργούν έναν λείο χώρο για δημιουργία και απρόβλεπτα σκηνικά.
Η παιδαρωγική μας βλέπει τα παιδιά ως κομμάτι της ιστορίας στην οποία μπορούν να συμμετάσχουν όχι ως κομπάρσοι, ούτε ουτοπικά με αφηρημένες και παρωχημένες ιδέες αλλαγής του κόσμου, αλλά ουσιαστικά με υλοποιήσιμους ριζοσπαστικούς στόχους. Για να πραγματοποιηθεί αυτός ο πρώτος στόχος οφείλουμε να απεμπλακούμε από την υπερβολική ενασχόληση από το «εντός μας» και να μεταφερθούμε στο «ανάμεσα μας» για το μακρύ ταξίδι της εξερεύνησης του αδιανόητου.
Σκοπός μας η απελευθέρωση της επιθυμίας, του δημιουργικού ενστίκτου και το απρόβλεπτο μεγάλωμα. Η παιδαρωγική της Αταξίας διαφεύγει της λογικής του άνωθεν ελέγχου και της τάξης. Πουθενά δεν υπάρχει τάξη στο σύμπαν, γιατί τάξη σημαίνει ορισμένο μέγεθος, χώρο και χρόνο, στασιμότητα, έννοιες ανύπαρκτες για το σύμπαν. Aταξία λοιπόν σημαίνει η άχρονη και άτοπη τάξη του γίγνεσθαι σε μια εμμενή μορφή, το σχήμα της οποίας το καθορίζουμε εμείς, ανάλογα με τους καιρούς και τις σχεσιακές μας ανάγκες.
Κρατάμε μόνο όσα μας χρειάζονται από την παράδοση και πορευόμαστε ανοιχτά χωρίς εγκλωβιστικές κανονικοποιήσεις και κανονιστικά πρότυπα . Η απελευθέρωση της ανθρωπότητας ξεκινά πιο εύκολα από την παιδική μας ηλικία. Έτσι η πρόκληση για ανοιχτή παιδική ηλικία είναι μια από τις μάχες που πρέπει να δοθεί, αλλά σε αυτή τη μάχη εμείς θα έχουμε μαζί μας τα παιδιά, όχι σαν στρατηγούς, ούτε σαν στρατιώτες, αλλά σαν ριζώματα με άπειρες συνδέσεις. Και το ερώτημα μένει διαχρονικό και αναπάντητο.. Εμπιστευόμαστε τον άνθρωπο; Μπορεί η ελευθερία να γονιμοποιήσει τις θετικές δυνητικότητες του είδους μας ; Εμείς δεν έχουμε τις απαντήσεις, αλλά τολμάμε να ψάχνουμε.
Ataxia school,
Δημοκρατικό σχολείο του Βουνού,
Για τη γη, τη ζωή, τον πολιτισμό
ΒΛ. ΣΧΕΤΙΚΑ
Ανταπόκριση από το φεστιβάλ του δημοκρατικού σχολείου Ataxia School – Aυτολεξεί (aftoleksi.gr)
