(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)
Το 1919, ο Αϊνστάιν ήταν ήδη διάσημος. Η θεωρία της σχετικότητας, και η ιδέα ότι η ύλη, ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι άσχετα μεταξύ τους αλλά συνυπάρχουν σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη κατάσταση, είχαν ενθουσιάσει, εκτός από τους πρωτοπόρους επιστήμονες και τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες, μεταξύ αυτών και τη Χάνα Χοχ. Δεν υπάρχουν σταθερά σημεία, έλεγε ο Αϊνστάιν, και το ίδιο έλεγε η Χάνα στα κολάζ της – άλλωστε γι’ αυτό προτιμούσε το κολάζ από τη ζωγραφική, γιατί της έδινε τη δυνατότητα να αλλάζει θέση στα πράγματα, και στον τρόπο που η ίδια έβλεπε τα πράγματα. «Θέλω να θολώσω τις σταθερές γραμμές» έγραψε, ακριβώς τη στιγμή που εντάχθηκε στους ντανταϊστές, πρώτη γυναίκα του κινήματος. Και φρόντισε αμέσως να συμπεριλάβει τον Αϊνστάιν σε ένα από τα σημαντικότερα έργα της, με τον τεράστιο τίτλο “Cut with the kitchen knife Dada through the last Weimar beer belly culture epoch in Germany”.
To 1920, συμμετείχε με αυτόν τον πίνακα στην πρώτη έκθεση των ντανταϊστών, μοναδική γυναίκα.
Στο πρωτοπόρο αυτό έργο η Χοχ κάνει μια κριτική δήλωση της Βαϊμάρης, κόβοντας και ράβοντας φωτογραφίες από εφημερίδες της εποχής: συνδυάζει εικόνες πολιτικών ηγετών με αστέρια του αθλητισμού, μηχανοποιημένες εικόνες της πόλης και καλλιτέχνες Dada. Εξισώνει μεταφορικά το ψαλίδι που χρησιμοποιεί για τα κολάζ της με το κουζινομάχαιρο, δηλώνοντας την αντίθεσή της στους διανεμημένους ρόλους και τις κυριαρχικές σχέσεις στην κοινωνία. Εδώ φιγουράρει και ο Αϊνστάιν, αλλά και ένας χάρτης όπου έχουν επισημανθεί οι χώρες στις οποίες οι γυναίκες ψηφίζουν! Το κίνημα Dada είναι για τη Χοχ το μαχαίρι που θα διαμελίσει την υποκριτική συντηρητική κοινωνία, γι’ αυτό και τα φωτομοντάζ της τα έχουν όλα, την πτώση της γερμανικής αυτοκρατορίας, την εξέγερση του Νοέμβρη, τη δημοκρατία της Βαϊμάρης, το πραξικόπημα του Καπ.
Προσωποποίηση των λέξεων «ανεξαρτησία» και «ταλέντο», η Χάνα Χοχ έδωσε μεγάλες για την τέχνη, για τα δικαιώματα των γυναικών (να ψηφίσουν, να δουλέψουν, να κοιμηθούν με όποιον θέλουν) και για τον εαυτό της. Αρνήθηκε μέχρι τέλους να παντρευτεί τον σύντροφό της (επίσης πρωτοπόρο ντανταιστή) Ραούλ Χάουσμαν με τον οποίο ήταν θυελλωδώς ερωτευμένη, πλην όμως θεωρούσε πως μέσα στον γάμο θα χάσει τον εαυτό της. Προχώρησε επίσης και σε δύο εκτρώσεις, απαντώντας με αυτόν τον τρόπο στις δηλώσεις του πως οι γυναίκες ολοκληρώνονται μόνο όταν γίνουν μάνες. Και δεν δίστασε να γράψει στο αφήγημά της “The painter” (1920) για έναν καλλιτέχνη (τον Ραούλ φαντάζομαι πάλι) που πέφτει σε έντονη πνευματική κρίση όταν η γυναίκα του τού ζητά να πλύνει τα πιάτα!!
Η τέχνη της Χάνα Χοχ ήταν πολιτική τέχνη. Ασχολήθηκε με το φύλο, με τις διώξεις των Εβραίων και τον αυταρχισμό του ναζιστικού καθεστώτος, με τον ρόλο του τύπου στην κοινωνία. Το έργο της “JouRNa-LiSTEN” το έφτιαξε ένα χρόνο πριν ο Τζορτζ Γκρος ζωγραφίσει τον αστό – δημοσιογράφο με την κατσαρόλα στο κεφάλι του, στο αριστούργημα του Pillars of society.
Ενώ το “Roma” της, που με την πρώτη ματιά μοιάζει με μια αρμονική σύνθεση από φιγούρες και κτίρια, είναι ένα τσουχτερό πολιτικό σχόλιο, αφού η σταρ του βωβού κινηματογράφου Άστα Νίλσεν διώχνει τον Μουσολίνι έξω από την αιώνια πόλη με μια αποφασιστική κίνηση των χεριών. Το 1925, παρακαλώ.
Το έργο της στο σύνολό του χαρακτηρίστηκε «εκφυλισμένη τέχνη» από τους ναζί, και απαγορεύτηκε. Η ίδια αποσύρθηκε σε έναν μικρό κήπο στην ύπαιθρο της Γερμανίας, κρύβοντας εκεί έργα δικά της και άλλων καλλιτεχνών, και επανήλθε μετά την πτώση του ναζισμού. Πέθανε τον Μάιο του 1978, σχεδόν στα ενενήντα της. Πιστεύω πως ήταν και τότε νέα· μερικοί άνθρωποι είναι αδύνατον να γεράσουν.
Η Χάνα Χοχ παρέμεινε το (αν)ήσυχο κορίτσι από τη μικρή πόλη Γκόθα, που δεν άφησε τη λεπτή φωνή της να πνιγεί από αυτές των αντρών συναδέλφων της που επέβαλε η εποχή της: δεν υπάρχει περίπτωση, φαίνεται να είπε, κι έγινε η αιώνια πρωτοπόρα της αισθητικής αναρχίας.
Πηγές
- Κατάλογος της έκθεσης «The art of society 1900-1945», της Νέας Εθνικής Πινακοθήκης του Βερολίνου
- «Τα φωτομοντάζ της Χάνα Χοχ», https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_241_300063171.pdf
- https://www.theguardian.com/artanddesign/2014/jan/13/hannah-hoch-whitechapel-review
Ο πίνακας του τίτλου του κειμένου είναι το έργο της Da-Dandy, 1919. Ένας πίνακας που νομίζω την εκφράζει πολύ, αφού αφορά την υποκρισία της κοινωνίας, αλλά και του κινήματος νταντά, στα θέματα του φύλου, της γυναικείας απελευθέρωσης κ.λπ. Διότι οι Ντανταϊστές ήταν όντως πρωτοποριακοί στον τρόπο που ερμήνευαν και αποτύπωναν τον κόσμο, όμως σαφώς απρόθυμοι να συμπεριλάβουν μια γυναίκα στις τάξεις τους, ή να πλύνουν τα πιάτα.
