Κείμενο της Γεωργίας Κανελλοπούλου
Το 1750 η τιμή ενός αλόγου στις ΗΠΑ ήταν 50 δολάρια, η τιμή 10 τόνων σανού ήταν 40 δολάρια και η τιμή ενός αφρικανού σκλάβου ήταν 120 δολάρια. Φυσικά, οι σκλάβοι μεταβιβάζονταν κιόλας, σαν ακίνητη περιουσία, με πωλητήρια γης ή διαθήκες, πήγαιναν δηλαδή μαζί με ό,τι μεταβίβαζε ο αφέντης τους σε άλλους.
Μία από τις σημαντικότερες πύλες πώλησης και μεταφοράς από την Αφρική στην Αμερική ήταν η πόλη Νάντη, στη Γαλλία. Η Νάντη σήμερα είναι μια όμορφη νεανική πόλη, με πολλές βραβεύσεις για το επίπεδο ζωής των κατοίκων της, δυό φευγάτα ποτάμια, και δωρεάν συγκοινωνίες τα σαββατοκύριακα. Οι πόλεις όμως μερικές φορές δεν ξεχνούν το παρελθόν, αναμετριούνται με την ιστορία τους, κι αυτό συμβαίνει όταν κάποιοι άνθρωποι έχουν καταλάβει πως κρύβοντας την ιστορία κάτω από το πράσινο χαλί σου, διακινδυνεύεις περισσότερο να την ξαναζήσεις.
Έτσι, η Νάντη έχει έναν πολύ σημαντικό, όσο πρέπει συγκινητικό, τόπο μνήμης για τους ανθρώπους που διαμετακομίστηκαν ως σκλάβοι από το λιμάνι της, τελικά βέβαια για όλους τους ανθρώπους που διαμετακομίστηκαν ως σκλάβοι από οπουδήποτε. Όλες, πλην μίας, οι φωτογραφίες αυτού του κειμένου είναι από αυτόν τον τόπο, που ξεκινάει στον πεζόδρομο της όχθης του Λίγηρα και σιγά σιγά κατεβαίνει, χώνεται κάτω από το ποτάμι, στα υπόγεια της ανθρώπινης ιστορίας, κι αρχίζει να μυρίζει λίγο μούχλα, πολλή ντροπή.
Από τα τουλάχιστον δωδεκάμισι εκατομμύρια ανθρώπους που μεταφέρθηκαν από την Αφρική σε Αμερική και Καραιβική από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, πάνω από 550.000 έφυγαν από το λιμάνι της Νάντης. Έξω από το υπόγειο μνημείο, μικρές πλάκες με τα ονόματα των 1800 πλοίων που έφυγαν από κει, Η νύμφη, H Αμφιτρίτη. Μέσα στο υπόγειο, δίπλα στα πέτρινα τοιχία της παλιάς αποβάθρας, δεκάδες ημερομηνίες: 1789 απαγόρευση της δουλείας στη γαλλία για τους πολίτες της, 1794, επέκταση της απαγόρευσης στις γαλλικές αποικίες. 1804 απαγόρευση στην Αϊτή, 1823 στη Χιλή, 1992 (!) στο Πακιστάν. Στην Ελλάδα η δουλεία άνθισε από τα μυκηναϊκά χρόνια, καταργήθηκε εν μέρει από τον Σόλωνα (εξαιρώντας τις γυναίκες που έχαναν την παρθενιά τους εκτός γάμου!), και τελικά καταργήθηκε οριστικά για όλους (και για τις μη παρθένες ακόμα) με το Σύνταγμα της Επιδαύρου στις 25 Φεβρουαρίου 1822 με μια πολύ ωραία λιτή πρόταση, αυτήν εδώ: «Είναι απηγορευμένον άχρις εκδόσεων ειδικού νόμου να πωλώνται και ν’ αγοράζωνται, καθ’ όλην την ελληνικήν επικράτειαν, άνθρωποι εκατέρωθεν των γενών παντός έθνους».
Πίσω στο μνημείο της Νάντης, πίσω από τον πέτρινο τοίχο, αποσπάσματα από βιβλία, δηλώσεις, τραγούδια. «Εκεί πέρα δεν αγαπούν τη σάρκα σου, τα μάτια σου, το δέρμα στην πλάτη σου. Τα περιφρονούν, τα ξεφτιλίζουν. Δεν αγαπούν τα χέρια σας. Τα χρησιμοποιούν, τα δένουν, τα κόβουν, τα αφήνουν άδεια. Αγαπήστε τα χέρια σας οι ίδιοι!» γράφει η Τόνι Μόρισον στην Αγαπημένη, οι παφλασμοί του νερού του Λίγηρα σου γδέρνουν τ αυτιά όσο διαβάζεις πληροφορίες, τρομάζεις, θυμώνεις, παίζει μια χαμηλή μουσική κι αναγνωρίζεις τον Bob Marley, Won’t you help to sing These songs of freedom? ‘Cause all I ever have Ιs redemption songs, και ξέρεις, ΞΕΡΕΙΣ πως ο εφιάλτης αυτός, άνθρωπος να πουλά άνθρωπο, δεν τέλειωσε.
Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι σήμερα ζουν περίπου 27.000.000 άνθρωποι (αλλού διάβασα 50 εκατομύρια) σε διάφορες χώρες ως δούλοι, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Παιδιά που παρανόμως εξωθούνται στην επαιτεία και γυναίκες που εξωθούνται παρά τη θέλησή τους στην πορνεία. Ο σημερινός ορισμός της δουλείας έχει διαφοροποιηθεί κάπως από τον κλασικό και ως δουλεία ορίζεται «η πλήρης εξουσία και ο έλεγχος ενός ανθρώπου επάνω σε κάποιον άλλο με στόχο κυρίως την οικονομική ή και άλλης μορφής εκμετάλλευσή του». Με αυτή την έννοια ο δούλος δεν στερείται νόμιμα της ανθρώπινης υπόστασής του όπως την εποχή που η δουλεία ήταν νόμιμη, αλλά παραμένει δούλος γιατί χειραγωγείται απόλυτα.
Ένα εφιαλτικό παράδειγμα σύγχρονης σκλαβιάς ήταν η αγοραπωλησία γυναικών Γεζίντι από το ισλαμικό κράτος. «Με πουλούσαν κάθε μέρα, ή κάθε δυό τρεις μέρες, σε διαφορετικούς άντρες. Με πούλησαν για ένα αυτοκίνητο, για χρήματα, κάποιες φορές μόνο για ένα τσιγάρο. Κάποια στιγμή παραδόθηκα, δεν περίμενα πως θα ξαναδώ την οικογένεια μου ξανά, ή πως θα ξαναήμουν ελεύθερη.» Μιλάει η Ζαμίρα, μία από τις 7000 γυναίκες, που αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν από τον ISIS το 2014. Γυναίκες σαν εμάς, που τις πήραν από τα σπίτια τους και ξαφνικά έζησαν τον απόλυτο τρόμο. Στα σκλαβοπάζαρα της Ράκκας και της Μοσούλης πουλήθηκαν ξανά και ξανά, για μια χούφτα δολάρια. Μετά την πτώση του ISIS, συνήθως με τη βοήθεια κουρδισσών μαχητριών, κάποιες επέστρεψαν. Πολλές δεν επιβίωσαν, πολλές αγνοούνται ακόμη.Η απελευθέρωση των σκλάβων περνάει συνήθως μέσα από τις εξεγέρσεις τους, που δεν είναι ποτέ εύκολες, πώς να τις οργανώσουν, πού να βρουν όπλα, κουράγιο, ακόμα και συνείδηση της ταυτότητας τους; Μία από τις πρώτες γνωστές εξεγέρσεις ήταν τo 104 π.χ., όταν σικελοί σκλάβοι εξεγέρθηκαν κατά της Ρώμης. Η εξέγερση απέτυχε και οι ρωμαίοι οδήγησαν 1000 εξεγερμένους σκλάβους, βορά στα θηρία της αρένας, όμως αυτοί συνεννοήθηκαν κάπως, και αποφάσισαν πως δεν θα γίνουν το θέαμα διασκέδασης των ρωμαίων πολιτών. Σκότωσαν ο ένας τον άλλον σιωπηλά με τα ξίφη τους, και ο τελευταίος αυτοκτόνησε. Μου φαίνεται πως πρόκειται για την πρώτη ανταρσία και κατά της κοινωνίας του θεάματος.
Πολλές εκατοντάδες χρόνια μετά, το 1753, γεννήθηκε στη Σενεγάλη η Φίλις. Την άρπαξαν όταν ήταν οχτώ χρονών, την έβαλαν σ’ ένα πλοίο και την πούλησαν στην οικογένεια Γουίτλι, απ’ όπου πήρε και τ’ όνομα της σύμφωνα με την τότε παράδοση. Όμως η σκλάβα Φίλις ήταν πολύ έξυπνη, και η οικογένεια Γουίτλι ήταν μια προοδευτική οικογένεια για τα δεδομένα της εποχής της, κι έτσι η Φίλις έμαθε γραφή κι ανάγνωση, στα δώδεκα της διάβαζε ωραιότατα Όμηρο. Και έγινε ποιήτρια. Η πρώτη αφροαμερικάνα – και η δεύτερη γυναίκα γενικώς στην Αμερική – που δημοσίευσε ποιητική συλλογή. Το 1774 έγραψε: «Σε κάθε άνθρωπο ο θεός έχει φυτέψει μια αρχή, που την ονομάζουμε αγάπη της ελευθερίας: ο άνθρωπος δεν ανέχεται την καταπίεση και ποθεί την απελευθέρωση». Η Φίλις Γουίτλι ήταν αγαπημένη της Ούρσουλας Λε Γκεν και την ανέφερε συχνά. Το παραπάνω απόσπασμα της Φίλις είναι από κείμενο της Λε Γκεν, όπου στη συνέχεια τα βάζει, όπως το συνηθίζει, με κάθε καθιερωμένη ιεραρχία αξιών και εξετάζοντας αυτό που λέει η Φίλις παρατηρεί πως έχουμε βολευτεί στην άνεση και τη γαλήνη μας, σαν να δεχόμαστε πως η ελευθερία είναι κάποια ιδιότητα του πνεύματος, πράγμα που είναι βεβαίως ο θρησκευτικός ορισμός της ελευθερίας. Ας πάμε εκεί που μπορούμε να φτάσουμε κάθε φορά, έστω σε μια ατελή ελευθερία, λέει, αλλά να μείνουμε πιστοί σ΄ αυτή την αρχή για την οποία μίλησε η απελευθερωμένη σκλάβα Φίλις, η ποιήτρια.Πηγές
1. Στοιχεία από το Μνημείο για την κατάργηση της δουλείας, των Wodiczko και Bonder, Νάντη, Γαλλία
5. Το κύμα μέσα στο μυαλό, Ούρσουλα Λε Γκεν, εκδ. Στάσει εκπίπτοντες
6. Αγαπημένη, Τόνι Μόρισον, εκδ. Νεφέλη
7. Redemption song, Bob Marley
Όλες οι φωτογραφίες είναι από το Μνημείο για την κατάργηση της δουλείας στη Νάντη, εκτός από τις δύο κοπέλες Γεζίντι με τα παραδοσιακά τους νυφικά φορέματα: τις έντυσε και τις φωτογράφισε η φεμινίστρια δημοσιογράφος Seivan Salim μετά την απελευθέρωση τους, σε ένα project ανάδειξης του προβλήματος.
