Συνέντευξη με το IMZ (Iniciativa mestni zbor) στη Σλοβενία σχετικά με το κίνημα, το όραμα και τη στρατηγική των συνελεύσεων πολιτών, μετάφραση: Ευθύμης Χατζηθεοδώρου.
Σημείωμα μεταφραστή: Βρισκόμαστε στο 2012 και όλη η Ευρώπη βρίσκεται σε αναβρασμό. Με την οικονομική κρίση του 2008, οι διαφορετικοί λαοί της δύσης βλέπουν τη φαινομενικά “δημοκρατική” πολιτική εξουσία τους να εκμηδενίζεται για χάρη της οικονομίας. Τεχνοκράτες και γραφειοκρατικοί μηχανισμοί της ΕΕ καλούνται να λύσουν τα προβλήματα της κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος κάνοντας τις χαμηλότερες τάξεις να υποφέρουν. Παράλληλα, η κρίση δίνει μια νέα ανάσα σε ριζοσπαστικές ιδέες που έχουν παραγκωνιστεί στο ντουλάπι της ιστορίας. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αναλύσεις του μαρξισμού –που έμοιαζαν πια ασαφείς ή και ημιτελείς για τα προβλήματα του 21ου αιώνα– ένα νέο κίνημα φαίνεται να εκπροσωπεί την αγανάκτηση του κόσμου: ένα κίνημα για τη δημοκρατία, με την κυριολεκτική της έννοια. Ένα κίνημα που έχει ως σκοπό να μεταφέρει την πολιτική εξουσία στον απλό κόσμο και τις καθημερινές υποθέσεις προς απόφαση στα μέλη της κοινότητας.
Στην Ελλάδα, τα παραδείγματα συνελεύσεων κατοίκων και το άνοιγμα κοινωνικών χώρων που προέκυψαν σε κάθε γειτονιά έπειτα από το ξέσπασμα του κινήματος των Πλατειών (Αγανακτισμένοι) ήταν πολλά. Σήμερα, δυστυχώς οι περισσότερες πρωτοβουλίες έχουν είτε σταματήσει και όσες συνεχίζουν έχουν σίγουρα μειωμένη δυναμική σε σύγκριση με παλαιότερα.
Στο Μάριμπορ όμως, μια πόλη των 110.000 κατοίκων της Σλοβενίας, η “Πρωτοβουλία για τη Συνέλευση σε όλη τη πόλη” (Iniciativa Mestni Zbor) βοηθά στον συντονισμό 10 διαφορετικών συνελεύσεων σε διαφορετικές γειτονιές. Μετά από δέκα χρόνια δράσεων, τα μαθήματα που μπορεί να αντλήσουμε από το παράδειγμά τους είναι πολλά.
Σήμερα δημοσιεύουμε μια συνέντευξή τους από την Alexandria Shaner για το znetwork.org:
Alexandria Shaner (AS): Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα πράγματα για το κίνημα συνελεύσεων γειτονιάς στη Σλοβενία; Πώς και πότε ξεκίνησε; Σε ποιο πλαίσιο σχεδιάστηκε και ξεκίνησε το εγχείρημα;
Iniciativa Mestni Zbor (IMZ): Η “Πρωτοβουλία για τη Συνέλευση σε όλη την πόλη” (Iniciativa Mestni Zbor – IMZ) είναι μια ομάδα πολιτών που έχει ως στόχο την προώθηση της μη κομματικής πολιτικής αυτοοργάνωσης σε επίπεδο γειτονιών της πόλης του Μάριμπορ στη Σλοβενία.
Η πρωτοβουλία δημιουργήθηκε εν καιρώ αναταράξεων στα τέλη του 2012, όταν οι άνθρωποι, βαθιά δυσαρεστημένοι από την τοπική και κρατική διακυβέρνηση, βγήκαν στους δρόμους. Οι αναταραχές που ξέσπασαν στο Μάριμπορ και εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα, είχαν ως αποτέλεσμα να παραιτηθεί πρώτα ο δήμαρχος του Μάριμπορ Franc Kangler, και αργότερα ο πρωθυπουργός της Σλοβενίας Janez Janša.
Πιστεύαμε πως την εξέγερση των πολιτών και τις διάφορες δράσεις πολιτικής ανυπακοής έπρεπε να ακολουθήσουν νέοι, δημιουργικοί και μακρόπνοοι τρόποι του να κάνουμε το “επόμενο βήμα” έτσι ώστε να επιφέρουμε αλλαγές στους δρόμους, τις συνοικίες, τις τοπικές κοινότητες, τις πόλεις, τη χώρα και, τελικά, τον κόσμο. Ο λαός είναι που πρέπει να παίζει τον πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών εξελίξεων, στις πόλεις μας και σε εθνικό επίπεδο, αντί να τις αφήνει στα χέρια των δημοτικών συμβούλων και των βουλευτών. Δεδομένου ότι οι πολιτικοί προφανώς αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους στην κοινωνία εντελώς διαφορετικά, εναπόκειται σε εμάς να τους βάλουμε στη θέση τους και να τους παρουσιάσουμε τις θέσεις και τα αιτήματά μας, και με αυτόν τον τρόπο να αναλάβουμε την ευθύνη για τη λειτουργία των κοινοτήτων μας, του δήμου και ολόκληρης της χώρας.
AS: Περιγράψτε τη δομή και τις αξίες της IMZ και των ίδιων των συνελεύσεων των πολιτών… Η IMZ βασίζεται σε κάποια ορισμένη θεωρία ή οργανωτικές παραδόσεις; Έχετε τις ρίζες σας σε κάποιο πολιτικό ή κοινωνικό όραμα;
IMZ: Στόχος μας είναι να ανακτήσουμε τη συνδιαμόρφωση και τη συν-διαχείριση που έχουμε χάσει σε τοπικό, δημοτικό και εθνικό επίπεδο. Αυτό επιτυγχάνεται με την άσκηση πίεσης στις κυρίαρχες δομές με διάφορους τρόπους – αλλά πιο αποτελεσματικά μέσω της άμεσης δημοκρατίας.
Πιστεύουμε ότι η λύση βρίσκεται στην αυτοοργάνωση, τη συζήτηση, την ανταλλαγή πληροφοριών και την εκπαίδευση, η οποία μας επιτρέπει να αντιδράσουμε κριτικά, άμεσα και δημιουργικά στον εκφυλισμό του πολιτικού και κοινωνικού μας συστήματος.
Η πρωτοβουλία μας (IMZ) όπως και οι συνελεύσεις των πολιτών είναι δομημένες με τον ίδιο τρόπο. Είναι και οι δύο οριζόντια οργανωμένες, χωρίς άμεσα διορισμένη ηγεσία. Η συμμετοχή τόσο στην πρωτοβουλία όσο και στις συνελεύσεις πολιτών είναι εθελοντική. Ούτε η ΙΜΖ ούτε οι τοπικές συνελεύσεις αποτελούν επίσημη οργάνωση οποιουδήποτε είδους.
Τα μέλη του IMZ απαγορεύεται να κατέχουν ηγετικές θέσεις σε πολιτικά κόμματα. Οι πολιτικές προτιμήσεις και ιδεολογίες των ατόμων που συμμετέχουν στις συνελεύσεις δεν αποτελούν ποτέ αντικείμενο συζήτησης, καθώς δεν έχουν καμία σχέση με τη διαδικασία οικοδόμησης μιας εξελιγμένης, πιο ισότιμης και αλληλέγγυας κοινότητας. Συχνά είναι αυτές που ανατρέπουν αυτή τη διαδικασία. Το ίδιο ισχύει και για τις θέσεις και τα καθήκοντα που έχουν οι άνθρωποι στην επαγγελματική τους ζωή – θα πρέπει να μένουν απ’ έξω και να μην χρησιμοποιούνται για να επικρατήσουν σε κάποια συζήτηση της συνέλευσης. Η δύναμη του επιχειρήματος πρέπει πάντα να υπερισχύει, όχι το επιχείρημα της εξουσίας.
Τα προβλήματα συζητούνται ευρέως, ώστε να εξασφαλίζεται ένα ευρύ φάσμα πλευρών, απόψεων και πληροφοριών. Στη συνέχεια, οι αποφάσεις διαμορφώνονται με συναίνεση και όχι με ψηφοφορία. Πιστεύουμε ότι αξίζει να επενδύσουμε περισσότερο χρόνο για να καταλήξουμε σε μια απόφαση που είναι αποδεκτή από όλους (τα επίπεδα αποδοχής μπορεί να ποικίλουν, αλλά δεν παύει να είναι αποδεκτά από όλους) παρά να “κόψουμε δρόμο” και να αφήσουμε την πλειοψηφία να κερδίσει τη μειοψηφία με ψηφοφορία.
Θεωρούμε επίσης ότι η “αρχή της άμεσης δράσης” (η οποία, όπως την καταλαβαίνουμε, σημαίνει ότι όταν κάποιος προτείνει κάποια δράση, πρέπει να βοηθήσει στην υλοποίησή της) είναι μια σημαντική μέθοδος για την εμπλοκή της κοινότητας. Η αρχή αυτή αποτρέπει καταστάσεις όπου οι άνθρωποι προσπαθούν να βάλουν άλλους να λύσουν τα προβλήματά τους. Αντίθετα, τους βάζει να πάρουν ενεργή θέση στην επίλυση των προβλημάτων με τη βοήθεια των άλλων.
AS: Από τις πρώτες μέρες του έργου μέχρι τώρα, δέκα χρόνια αργότερα, ποια ήταν η εξέλιξη του εγχειρήματος; Πόσοι πολίτες συμμετείχαν; Ποιοι συμμετέχουν στις συνελεύσεις και τι σημαίνει αυτό για αυτούς; Ποιες ήταν κάποιες αξιοσημείωτες εμπειρίες, προκλήσεις και επιτεύγματα των συνελεύσεων;
IMZ: Οι συνελεύσεις άρχισαν σε μια εποχή που υπήρχε μια γενική αίσθηση (στην Ευρώπη) ότι όλα ήταν δυνατά. Μετά την οικονομική κρίση, τα δημοτικά κινήματα ζωντάνεψαν και οι παλαιότερες ιδέες για διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά συστήματα (σοσιαλισμός, κομμουνισμός) επέστρεψαν ως μια πιθανότητα. Οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ξαφνικά ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν λειτουργεί πραγματικά και ότι χρειάζονται εναλλακτικοί τρόποι λήψης αποφάσεων πιο κοντά στις κοινότητες. Αυτό το νέο αισιόδοξο κύμα δημοκρατίας ήταν εξαιρετικά ισχυρό στο Μάριμπορ, πράγμα που σήμαινε ότι πολλοί άνθρωποι ήθελαν να συμμετάσχουν στην αλλαγή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα πραγματικά υψηλό επίπεδο συμμετοχής στις συνελεύσεις των πολιτών στην αρχή. Ωστόσο, πρέπει να ειπωθεί ότι ακόμη και τότε συμμετείχαν κυρίως οι παλαιότερες γενιές, οι οποίες θυμούνται ακόμη πώς λειτουργούσε η αυτοδιαχείριση (στον χώρο εργασίας και σε επίπεδο δήμου/δημοτικών διαμερισμάτων) στη Γιουγκοσλαβία. Κατά τον πρώτο χρόνο, η συμμετοχή στις συνελεύσεις κυμαινόταν κυρίως μεταξύ 20 και 60 ατόμων ανά συνέλευση, οι οποίες λάμβαναν χώρα 2 φορές τον μήνα σε 11 από τις 17 συνοικίες του Μάριμπορ. Με την πάροδο των χρόνων και τη συνειδητοποίηση ότι οι συνελεύσεις δίνουν μακροχρόνιες μάχες που απαιτούν μεγάλη αντοχή, ο αριθμός των συμμετεχόντων μειώθηκε σε 5 έως 30 άτομα ανά συνέλευση (τώρα υπάρχουν συνελεύσεις σε 10 συνοικίες της πόλης). Εξακολουθούν να συμμετέχουν κυρίως οι μεγαλύτερες γενιές και –αν και εξαρτάται από τη συνέλευση– ο αριθμός των ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών είναι περίπου ο ίδιος. Αυτό είναι πιθανότατα αποτέλεσμα δύο παραγόντων:
– οι μνήμες από την εποχή της αυτοδιαχείρισης της Γιουγκοσλαβίας *(ΣτΜ: Για να δικαιολογηθεί το “διαζύγιο” μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Σοβιετικής ένωσης το 1948, οι προπαγανδιστές του καθεστώτος βασίστηκαν πάνω στην ιδέα της εργατικής και κοινοτικής αυτοδιαχείρισης (samo-upravlje). Ισχυριζόντουσαν πως η Γιουγκοσλαβία του Τίτο είχε καταφέρει ένα βήμα παραπάνω προς την εξάλειψη του κράτους, με τα εργατικά συμβούλια να αποφασίζουν δημοκρατικά για διαδικαστικά θέματα στον χώρο εργασίας. Αν και ο παραπάνω ισχυρισμός απείχε αρκετά από την αλήθεια (τα εργατικά συμβούλια είχαν συμβουλευτικό χαρακτήρα ενώ η εξουσία τους περιοριζόταν σε σχετικά ασήμαντα ζητήματα καθώς το οικονομικό πλαίσιο ερχόταν από το κράτος), η προπαγάνδα περί της “γιουγκοσλαβικής αυτοδιαχείρισης” έκανε τους πολίτες των δημοκρατιών της περιοχής να κοιτάνε αφ’ υψηλού τους γειτονικούς κομμουνισμούς. Περισσότερα για το ζήτημα μπορείτε να διαβάσετε στο αφιέρωμα του περιοδικού Antipolitika για τη Γιουγκοσλαβία στα άρθρα με τίτλο: “Γιουγκοσλάβικη Αυτοδιαχείριση – Χειραφέτηση των εργαζομένων ή καπιταλιστικός καταμερισμός της εργασίας;” και “Ο μύθος των εργατικών συμβουλίων του Τίτο”.)
– η αναγνώριση πως οι συνελεύσεις γειτονίας μπορούν να θεωρηθούν ως μια μορφή κοινωνικοποίησης πέρα από τον στενό κύκλο φίλων και οικογένειας (ή για άτομα που μπορεί να μην έχουν οικογένεια ή τόσους πολλούς φίλους, οι συνελεύσεις μπορούν να είναι η “σύνδεση” τους με τον έξω κόσμο).
Το 2016, κοινωνικοί ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Λιουμπλιάνα ήρθαν στο Μάριμπορ και πραγματοποίησαν μια μελέτη των αποτελεσμάτων που είχε η αυτοοργάνωση στους συμμετέχοντες. Συγκεκριμένα επικεντρώθηκαν σε αυτούς που συμμετείχαν στον αγώνα που είχε ως αποτέλεσμα να θεσπιστεί για πρώτη φορά στη Σλοβενία το 2015 ο συμμετοχικός προϋπολογισμός. Η έρευνά τους διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες ανέπτυξαν δεξιότητες σημαντικές για να δρουν ως μέρος μιας κοινότητας, όπως η ενεργητική ακρόαση, η βελτιωμένη επιχειρηματολογία κ.λπ. καθώς και ότι ορισμένες από τις αξίες τους άλλαξαν με τρόπο που τους έκανε να σέβονται περισσότερο τις ανάγκες και τις απόψεις των άλλων ανθρώπων και να πιστεύουν περισσότερο στις κοινοτικές λύσεις των προβλημάτων. Η έρευνα έδειξε ότι οι συμμετέχοντες αύξησαν ακόμη και τη συνολική ικανοποίηση από τη ζωή τους και μάλιστα διπλασίασαν κατά μέσο όρο τον αριθμό των φίλων που είχαν.
Αυτό που κατάφεραν να επιτύχουν οι συνελεύσεις το οποίο είναι ένα αρκετά σημαντικό επίτευγμα, είναι ότι ο Δήμος του Μάριμπορ έχει γίνει πιο ευαίσθητος στα ερωτήματα των πολιτών και μάλιστα φοβάται ή ενοχλείται (εξαρτάται από τη δημοτική υπηρεσία) όταν λαμβάνει επιστολή από μια συνέλευση που ζητά απαντήσεις (κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά). Αυτό που αποτελεί επίσης ένα εξαιρετικά σημαντικό επίτευγμα των συνελεύσεων είναι η εισαγωγή του συμμετοχικού προϋπολογισμού στη Σλοβενία το 2015. Οι συνελεύσεις έχουν επίσης επιτύχει πολλές βελτιώσεις στο άμεσο περιβάλλον διαβίωσής τους και έχουν επηρεάσει πολλές δημοτικές πολιτικές και στρατηγικά έγγραφα.
Αυτό που δεν καταφέραμε να επιτύχουμε μέχρι στιγμής είναι να συμπεριλάβουμε τους Ρομά στις συνελεύσεις ή άλλες ομάδες ανθρώπων που ζουν πραγματικά στα όρια της κοινωνίας. Ωστόσο, οι συνελεύσεις αποδείχθηκαν ένας ισχυρός πολιτικός χώρος για την εξομάλυνση ορισμένων κοινωνικών αντιπάθειών προς τις περιθωριοποιημένες ομάδες. Ένα ισχυρό παράδειγμα αυτού ήταν το 2014, όταν ανακοινώθηκε ότι το πρώτο εστιατόριο Ρομά στη Σλοβενία επρόκειτο να ανοίξει τις πόρτες του στο Μάριμπορ. Η ανακοίνωση και μόνο, προκάλεσε ρατσιστικές διαμαρτυρίες αρκετών εκατοντάδων ατόμων, καθώς και μικρότερες αντιδιαμαρτυρίες. Ο δήμαρχος διοργάνωσε μια συνέλευση πολιτών, όπου οι συμμετέχοντες τάχθηκαν με συντριπτική πλειοψηφία κατά της άδειας λειτουργίας του εστιατορίου. Δύο ημέρες αργότερα διεξήχθη η συνέλευση του IMZ και παρόλο που συμμετείχαν πολλοί από τους ίδιους ανθρώπους (που αντιτάχθηκαν σθεναρά στο εστιατόριο), εντούτοις μετά από 2 ώρες συζήτησης κατέληξε σε ομόφωνη απόφαση να υποστηρίξει το άνοιγμα του εστιατορίου.
ΑS: Η IMZ ως οργανισμός πέρασε από σημαντικές αλλαγές ή μετατροπές με την πάροδο των ετών; Πώς διατηρήσατε μια ανθεκτική και αποτελεσματική οργανωτική κουλτούρα;
IMZ: Η οργάνωση και ο συντονισμός των συνελεύσεων των πολιτών είναι ένα σημαντικό μέρος των προσπαθειών του IMZ, αλλά όχι το μόνο. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που συνεχίζει να χρειάζεται περισσότερο τη διαθεσιμότητά μας είναι ο συντονισμός των συνελεύσεων και η διοικητική βοήθεια στις συνελεύσεις. Η διοικητική βοήθεια δεν είναι κάτι για το οποίο οι άνθρωποι πιθανότατα θα έδιναν τον ελεύθερο χρόνο τους, και ο συντονισμός συνελεύσεων μπορεί να είναι πολύ δύσκολος για όσους δεν μπορούν να απαλλαγούν από τη συζήτηση. Είναι μια δύσκολη δουλειά και είναι κατανοητό ότι μετά από λίγο καιρό κάποιος πρέπει να πάει να κάνει διαφορετικά πράγματα. Στο παρελθόν, όταν ψάχναμε για νέους εθελοντές, δεν τονίζαμε αρκετά ότι ο συντονισμός συνελεύσεων ήταν μόνο μία από τις πιθανές δραστηριότητές μας, ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά πράγματα που θα μπορούσε να κάνει κανείς και διάφορες εμπειρίες που μπορεί να αποκτήσει. Η αλήθεια είναι ότι πολλοί άνθρωποι έφυγαν και δεν ήρθαν πολλοί νέοι. Έτσι, ο λόγος που η ΙΜΖ εξακολουθεί να υπάρχει είναι μάλλον μόνο το πείσμα μας και η ακλόνητη πεποίθησή μας ότι αυτή η δραστηριότητα είναι απαραίτητη. Πρέπει όμως να πούμε ότι οι περισσότεροι πρώην ακτιβιστές της ΙΜΖ, παρ’ όλο που έφυγαν, εξακολουθούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ΙΜΖ και βοηθούν όταν είναι επείγον ή συμβάλλουν σε δραστηριότητες που βρίσκουν ενδιαφέρουσες.
Το αστείο είναι ότι τα τελευταία τρία χρόνια, όταν οι συνελεύσεις δεν γινόντουσαν σταθερά (λόγω της πανδημίας), πέσαμε με τα μούτρα στη φύτευση δέντρων και θάμνων, προκειμένου να βοηθήσουμε την πόλη μας να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Δύο έργα – η φύτευση ενός μικροσκοπικού αστικού δάσους Miyawaki και η φύτευση ενός τμήματος μιας γυμνής όχθης ρέματος προκάλεσαν αρκετό ενδιαφέρον για το IMZ. Η υλοποίηση του έργου μας συνέδεσε με διάφορους ανθρώπους και οργανώσεις που προσπαθούν τώρα να αντιγράψουν τις δράσεις μας σε άλλες πόλεις ενώ κάποιοι από αυτούς πιθανώς δεν γνωρίζουν καν ότι οι συνελεύσεις πολιτών είναι η κύρια δραστηριότητά μας.
AS: Πώς επηρέασε το εγχείρημα η πανδημία COVID-19; Πώς διαχειρίστηκε η IMZ και οι συμμετέχοντες στη συνέλευση αυτή την αλλαγή;
IMZ: Απαραίτητη προϋπόθεση για τις συνελεύσεις των πολιτών είναι ένας ανοιχτός, ασφαλής χώρος όπου οι άνθρωποι που ζουν στην ίδια κοινότητα (συνοικία της πόλης) συναντιούνται πρόσωπο με πρόσωπο και συζητούν για τις καλές και λιγότερο καλές πτυχές της διαβίωσης σε αυτή την κοινότητα. Η πανδημία COVID-19 μας ανάγκασε να “μεταφερθούμε” στο διαδίκτυο. Οι διαδικτυακές συνελεύσεις είχαν λιγότερη επισκεψιμότητα, το επίπεδο της συζήτησης ή η προθυμία για συζήτηση μειώθηκε, οι πολιτικοί άρχισαν να εμφανίζονται στα zoom και αισθανθήκαμε ότι ο συγκεκριμένος τρόπος δεν ήταν κατάλληλος για τον σκοπό μας. Κατά τη διάρκεια των δύο ετών της πιο έντονης περιόδου της πανδημίας, οι διά ζώσης συνελεύσεις διακόπηκαν και οι διαδικτυακές συνελεύσεις διεξάγονταν λιγότερο συχνά και τελικά διακόπηκαν. Σε όλο αυτό το διάστημα προσπαθήσαμε να παραμείνουμε σε επαφή με τους ανθρώπους και να τους ενημερώνουμε με περιοδικές ηλεκτρονικές εκδόσεις ειδήσεων, οι οποίες παρείχαν στους ανθρώπους φρέσκα σχετικά τοπικά νέα, σημαντικά βασικά θέματα (περιβάλλον, δικαιώματα των εργαζομένων, στέγαση κ.λπ.) και ενδιαφέρον περιεχόμενο για χαλάρωση και διασκέδαση.
Αφού ο COVID-19 έγινε διαχειρίσιμος, ανησυχήσαμε αρκετά για το αν οι συμμετέχοντες θα επέστρεφαν στις συνελεύσεις μόλις αυτές ξεκινούσαν ξανά. Φοβηθήκαμε ότι ένα διάλειμμα 2 ετών στη ρουτίνα θα μπορούσε να καταλαγιάσει τη θέρμη ορισμένων ή και όλων των συμμετεχόντων, αλλά διαπιστώσαμε ότι οι άνθρωποι δεν ξέχασαν και επέστρεψαν σε παρόμοιους αριθμούς, αν και η πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων (θεματικές ομάδες εργασίας, ομάδες εργασίας συνεργασίας πολλαπλών συνελεύσεων κ.λπ.) έχει μειωθεί και το μεγαλύτερο μέρος της δομημένης αυτοοργανωμένης δομής θα πρέπει να αναμορφωθεί. Παρατηρήσαμε, ωστόσο, ότι περισσότερα άτομα ηλικίας μεταξύ 25 και 40 ετών άρχισαν να παρακολουθούν τις συνελεύσεις.
ΑS: Υπάρχουν οργανωτικά μαθήματα ή παρατηρήσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες σχετίζονται με τα συμμετοχικά έργα πολιτών που θα θέλατε να μοιραστείτε; Είτε κατά τη διάρκεια του COVID είτε γενικά;
IMZ: Πρώτον, θεωρούμε ότι είναι σημαντικό οι συνελεύσεις να πραγματοποιούνται στον ίδιο φυσικό χώρο, πάντα την ίδια ώρα. Η σημερινή μας δυναμική συνελεύσεων είναι μία φορά τον μήνα, την ίδια ημέρα και την ίδια ώρα. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να συνηθίσουν αυτή τη συγκεκριμένη ημερομηνία ως “μέρα αφιερωμένη για τη κοινότητα” χωρίς να χρειάζονται υπενθυμίσεις.
Δεύτερον, το πρώτο πράγμα που η συνέλευση πρέπει να δημιουργήσει από κοινού και να συμφωνήσει είναι οι τρόποι μέσω των οποίων το σώμα θα επικοινωνεί, θα λαμβάνει αποφάσεις και θα κάνει δράσεις. Πρέπει να είναι μια συμφωνία πραγματικά “δική τους” και όχι κάποια που τους επέβαλε κάποιος άλλος. Έτσι, οι άνθρωποι θα είναι πιο πιθανό να την υποστηρίξουν και να τη σεβαστούν. Η κοινοτική συμφωνία στη συνέχεια αναθεωρείται στην αρχή κάθε συνέλευσης και οι συμμετέχοντες είναι ελεύθεροι να αλλάξουν κάποιο μέρος της ή και ολόκληρη, αν θελήσουν. Και αυτή η συμφωνία θα ισχύει για τη συγκεκριμένη συνέλευση. Εκτός από τη συμφωνία για ανεκτική, χωρίς διακρίσεις και παραγωγική συζήτηση, υπάρχουν 3 σημεία που αποτελούν μέρος κάθε κοινοτικής συμφωνίας κάθε συνέλευσης πολιτών στο Μάριμπορ. Τα έχουμε αναφέρει όλα στο παρελθόν: (1) Όλοι οι συμμετέχοντες στη συνέλευση είναι απλοί πολίτες – δεν αναφέρονται πολιτικές ή επαγγελματικές λειτουργίες ή καταστάσεις. (2) Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται με τη συναίνεση όλων των παρόντων. (3) Η αρχή της άμεσης δράσης είναι ο τρόπος δράσης για όλες τις ενέργειες.
Πιστεύουμε ότι οι 3 αρχές είναι πολύ σημαντικές στην πράξη. (1) Θεωρούμε ότι ο διάλογος είναι πολύ πιο πλούσιος όταν οι άνθρωποι δεν προσπαθούν να επιδεικνύουν τις όποιες θέσεις κατέχουν ή είχαν για να ενισχύσουν τα επιχειρήματά τους. Αυτό δίνει χώρο για να επικρατήσουν τα καλύτερα επιχειρήματα και όχι οι καλύτεροι άνθρωποι που τα προβάλλουν. (2) Θεωρούμε ότι η λήψη αποφάσεων με συναίνεση κάνει τους συμμετέχοντες πολύ πιο εποικοδομητικούς, με σεβασμό, ακόμα και με ευγένεια στη συζήτηση, καθώς γνωρίζουν ότι ο καθένας μπορεί να μπλοκάρει μια απόφαση. Παραδόξως, με τα χρόνια και τις χιλιάδες αποφάσεις, είχαμε πολύ, πολύ λίγα προβλήματα στην προσπάθεια επίτευξης συναίνεσης. (3) Θεωρούμε ότι η αρχή της Άμεσης Δράσης, η οποία στο δικό μας πλαίσιο σημαίνει ότι οι άνθρωποι που προτείνουν κάποια δράση πρέπει να βοηθήσουν στην υλοποίησή της, είναι απαραίτητη. Διαπιστώσαμε ότι o κόσμος νιώθει τον χρόνο του να πετάγεται στα σκουπίδια όταν αποφασίζουν τρίτοι αν κάποια δράση πρέπει να πραγματοποιηθεί ή όχι αλλά και πως οποιαδήποτε ανόητη πρόταση είναι αρκετή όταν οι συμμετέχοντες περιμένουν από άλλους να την πραγματοποιήσουν. Αλλά με την Άμεση Δράση, όταν το άτομο που κάνει την πρόταση πρέπει να βοηθήσει στην εκτέλεση της δράσης, τότε ξαφνικά οι άνθρωποι βάζουν πολύ περισσότερη σκέψη στη διατύπωση μιας πρότασης, γεγονός που ανεβάζει την ποιότητα της συζήτησης, βελτιώνει την αποτελεσματικότητα των δράσεων και καλλιεργεί καλύτερη διάθεση για τις συνελεύσεις.
Πιστεύουμε ότι η κοινότητα περιγράφεται καλύτερα ως ένας κύκλος – επομένως, η συζήτηση για θέματα κοινότητας είναι καλύτερο να γίνεται όταν όλοι είναι καθισμένοι σε έναν κύκλο χωρίς εμπόδια μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό δίνει σε όλους μια ίση θέση, την ίδια εικόνα – δεν συμβαίνει τίποτα πίσω από την πλάτη κανενός.
Είναι επίσης σημαντικό οι συντονιστές της συνέλευσης να κάνουν ακριβώς αυτό – να συντονίζουν τη συζήτηση, να προσπαθούν να διαμορφώσουν συμπεράσματα και τίποτε άλλο. Δεν επιβάλλουν τις δικές τους απόψεις ούτε προτείνουν τι πρέπει να γίνει. Γι’ αυτό είναι καλύτερο οι συντονιστές να συντονίζουν συνελεύσεις εκτός της γειτονιάς τους και να συμμετέχουν στη “συνέλευση του σπιτιού τους” με τους γείτονές τους. Από την άλλη όμως, οι συντονιστές επιτρέπεται, φυσικά, να ενημερώνουν ή να μοιράζονται εμπειρίες και καλές πρακτικές που χρησιμοποιούνται από άλλες συνελεύσεις.
Αν αναρωτηθούμε τι είδους άτομο είναι πιθανό να συμμετέχει σε θέματα κοινότητας, πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται τον κοινοτικό χώρο και το περιεχόμενό του ως κρίσιμο μέρος της ποιότητας της ύπαρξης/ζωής τους είναι πιο πιθανό να συμμετέχουν. Αυτά τα άτομα δεν χρειάζονται κανένα επιπλέον κίνητρο για να συμμετάσχουν και δεν ξεφεύγουν από το “κοινό” στο “ατομικό”. Από την άλλη πλευρά, αυτά τα ίδια “κοινοτικά συνειδητοποιημένα” άτομα τυχαίνει να είναι και εκείνα που αναγνωρίζουν σκληρές ατομικές ανησυχίες και προσφέρουν βοήθεια, παρ’ όλο που δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που να τους συμφέρει. Τέτοιοι άνθρωποι δυστυχώς δεν αποτελούν την πλειοψηφία, πράγμα που δεν αποτελεί έκπληξη σε αυτούς τους άκρως ατομικιστικούς καιρούς, αλλά μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα κοινό χαρακτηριστικό που οι περισσότεροι από αυτούς μοιράζονται: θυμούνται πώς ήταν κάποτε (στη Γιουγκοσλαβία). Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων οδηγείται στις συνελεύσεις από ατομικά προβλήματα – για να είμαστε πιο ακριβείς, κάτι έξω από το σπίτι τους, στην κοινότητα, τους δημιουργεί προβλήματα. Θα συμμετάσχουν στην επίλυση αυτού του συγκεκριμένου κοινοτικού προβλήματος επειδή έτσι λύνεται και το δικό τους, αλλά θα χρειαστούν περισσότερα κίνητρα για να συμμετάσχουν σε θέματα που δεν τους αφορούν άμεσα. Η συζήτηση μπορεί να τους βοηθήσει να κάνουν αυτή τη σύνδεση. Αν δεν μπορούν, μάλλον δεν θα επιστρέψουν, όπως δεν θα επιστρέψουν και όσοι πιστεύουν λανθασμένα ότι τα προβλήματα θα λυθούν χωρίς τη δική τους συμμετοχή.
ΑS: Όπως καταλαβαίνω, η IMZ μόλις ξεκίνησε εκ νέου τις συνελεύσεις, μετά από δύο χρόνια lockdown. Πού βρίσκεται το εγχείρημα σήμερα; Ποια είναι η τρέχουσα και μακροπρόθεσμη ατζέντα της IMZ;
IMZ: Το φθινόπωρο επαναφέραμε τις συνελεύσεις στην αρχική τους μορφή. Και οι 10 συνελεύσεις πολιτών παρήγαγαν κοινό μεγαλύτερο από το συνηθισμένο, λόγω του γεγονότος ότι καλέσαμε ανθρώπους με αφίσες να έρθουν και να συμμετάσχουν. Έτσι, όλες οι συνελεύσεις ξεκίνησαν με έναν ικανοποιητικό αριθμό συμμετεχόντων και ανθρώπων, οι οποίοι ήρθαν για πρώτη φορά. Όλες εκτός από μία, όπου δυστυχώς δεν υπήρχαν νεοεισερχόμενοι. Όμως το γεγονός ότι όλες οι “επανεκκινημένες” συνελεύσεις έφεραν νέους συμμετέχοντες, μας δίνει το κίνητρο να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε προς την κατεύθυνση του μακροπρόθεσμου στόχου μας σχετικά με τις τοπικές συνελεύσεις: (1) να ανοίξουμε χώρους για συνελεύσεις πολιτών σε όλο τον Δήμο του Μάριμπορ (την αστική περιοχή την καλύψαμε, τα περίχωρα της πόλης όχι τόσο) – (2) οι τοπικές συνελεύσεις να εξελιχθούν από “ένα εγχείρημα” σε μια αποδεκτή θεσμική μορφή επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων που ζουν στην ίδια κοινότητα, συμμετοχής εντός της κοινότητας και συνεργασίας με τις τοπικές αρχές – όλα προς όφελος της κοινότητας και όλων όσοι ζουν σε αυτήν.
AS: Έχουν προκύψει άλλα έργα ή πρωτοβουλίες από το IMZ και τα μέλη του; Ή ομοίως από τις ίδιες τις συνελεύσεις;
IMZ: Η ιδέα να εφαρμοστεί ο συμμετοχικός προϋπολογισμός με μορφή άμεσης συμμετοχής στα θέματα του δήμου γεννήθηκε από τις συνελεύσεις. Προέκυψε από μια δράση των πολιτών που απαιτούσε πάρα πολύ χρόνο και προσπάθεια για να υλοποιηθεί, αν αναλογιστεί κανείς το βάρος του προβλήματος που προσπαθούσε να λύσει. Σήμερα περίπου 41 δήμοι στη Σλοβενία εκτελούν διαδικασίες συμμετοχικού προϋπολογισμού, συμπεριλαμβανομένου του Μάριμπορ. Ορισμένοι δήμοι και σχολεία χρησιμοποιούν επίσης τον συμμετοχικό προϋπολογισμό για να καθιερώσουν έγκυρη επικοινωνία γύρω από τις ανάγκες των νέων και μαθητών.
Μερικοί πρώην ή περιστασιακοί συντονιστές προσχώρησαν στον αγώνα για τα δικαιώματα των εργαζομένων και ενισχύουν με επιτυχία τα συνδικάτα των εργαζομένων στο λιανικό εμπόριο και στην προσωπική φροντίδα. Βοήθησαν στη δημιουργία του πρώτου συνδικάτου εργαζομένων σε δημιουργικά επαγγέλματα, κυρίως ανεξάρτητων εργαζομένων και καλλιτεχνών.
Πριν από τις τελευταίες δημοτικές εκλογές (2018), οι συμμετέχοντες στη συνέλευση πρότειναν οι άνθρωποι να αντιστρέψουν τους ρόλους και, αντί να ακούνε τι υπόσχονται οι υποψήφιοι, να αντιμετωπίσουν τους υποψηφίους με τα αιτήματά τους. Έτσι, οργανώσαμε μια σειρά από εργαστήρια. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ομάδες εργασίας, με βάση το περιεχόμενο. Το περιεχόμενο σε γενικές γραμμές δεν διέφερε από τη συζήτηση στις συνελεύσεις, οπότε τα κύρια αιτήματα είχαν να κάνουν με τα προβλήματα που υπάρχουν σε όλες τις περιφέρειες. Οι συμμετέχοντες συμμετείχαν σε όποια συζήτηση ήθελαν, πιθανότατα εκεί όπου ένιωθαν ότι μπορούσαν να συνεισφέρουν περισσότερο. Κάθε ομάδα είχε συντονιστή και βοήθεια από εμπειρογνώμονα για πρόσθετες πληροφορίες και επισκόπηση. Όλες οι ομάδες κατέληξαν σε έναν κατάλογο αιτημάτων σχετικά με συγκεκριμένα προβλήματα/περιεχόμενα. Στο τέλος κάθε συνεδρίας, όλες οι ομάδες συναντιώντουσαν και εξέταζαν τα αποτελέσματα. Στο τελευταίο εργαστήριο, ολόκληρος ο κατάλογος των αιτημάτων επανεξετάστηκε, συζητήθηκε και οριστικοποιήθηκε. Και στη συνέχεια παραδόθηκε στους υποψηφίους.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δύο μεγαλύτερα έργα που αφορούν την προσαρμογή του Μάριμπορ στην κλιματική αλλαγή έχουν υλοποιηθεί. Τα μέλη του IMZ φύτεψαν ένα μικροσκοπικό αστικό δάσος με περίπου 870 δέντρα και θάμνους σε μια από τις συνοικίες της πόλης του Μάριμπορ χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του Akira Miyawaki, ενός Ιάπωνα βοτανολόγου και ειδικού στην οικολογία των φυτών που ειδικεύεται στους σπόρους και τα φυσικά δάση. Το δάσος φυτεύτηκε τον Νοέμβριο του 2020 στην περιοχή μιας αστικής θερμικής νησίδας. Το 2021, συνεργαστήκαμε με την Εταιρεία Παρατήρησης και Μελέτης των Πτηνών της Σλοβενίας και τη Σλοβενική Εταιρεία για τη Μελέτη και Διατήρηση των Νυχτερίδων και προσθέσαμε κουτιά φωλιάσματος και σπιτάκια νυχτερίδων στο μικροσκοπικό δάσος. Τον Δεκέμβριο του 2021, φυτέψαμε περίπου 300 δέντρα σε μια γυμνή όχθη ρέματος σε μια άλλη συνοικία της πόλης, και πάλι για να προσαρμόσουμε την πόλη στην κλιματική αλλαγή και να ενισχύσουμε τη βιοποικιλότητα. Ως εκπαιδευτική δυναμική, έχουμε οργανώσει με τις προαναφερθείσες εταιρείες και τη Σλοβενική Οδοντολογική Εταιρεία ξεναγήσεις κατά μήκος του ρέματος για να τονίσουμε τη σημασία όλων των ζώων που ζουν δίπλα ή μέσα στο ρέμα. Και τα δύο έργα επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό άλλες συλλογικότητες και ΜΚΟ σε όλη τη Σλοβενία.
Επιπλέον, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες των συνελεύσεων δημιούργησαν μη κομματικές ανεξάρτητες πολιτικές παρατάξεις για να κατέβουν στις τοπικές εκλογές και κατάφεραν να κερδίσουν ορισμένες έδρες στο περιφερειακό συμβούλιο.
ΑS: Οι συνελεύσεις πολιτών εκτιμώνται και προωθούνται από ένα ευρύ πολιτικό φάσμα υποστηρικτών για την αύξηση της συμμετοχής, τον εκδημοκρατισμό, την ποικιλομορφία, την αλληλεγγύη, την ένταξη, τη βιωσιμότητα, τη δημόσια υγεία, τους κοινοτικούς πόρους, τη διαφάνεια και πολλά άλλα οφέλη για την κοινωνία. Για τους αναγνώστες που εμπνέονται από το έργο σας για να δράσουν τι προτείνετε; Πώς μπορούν άλλοι να αναπτύξουν και να διατηρήσουν συνελεύσεις πολιτών στις κοινότητές τους σε όλο τον κόσμο;
IMZ: Για εμάς ήταν πάντα πολύ σημαντικό να μην καταλαμβάνουμε τις συνελεύσεις με τη δική μας αντζέντα ή να προσπαθούμε να τις κατευθύνουμε προς την κατεύθυνση της δικής μας πολιτικής ιδεολογίας ή πεποιθήσεις. Αλλιώς οι άνθρωποι μπορεί να νιώσουν ότι χρησιμοποιούνται και κακομεταχειρίζονται, και επίσης καταστρέφει την ιδέα της αυτοοργάνωσης.
Είναι σημαντικό να μην τα παρατάτε και να μην απογοητεύεστε για λάθος λόγους. Υπήρχαν φορές και θα υπάρξουν φορές που κανείς δεν εμφανίστηκε στη συνέλευση. Κάποιος θα μπορούσε να αισθανθεί απογοητευμένος από αυτό. Εκείνη τη στιγμή, ως διοργανωτής και συντονιστής, πρέπει να θυμάστε ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν τέτοιοι ανοιχτοί χώροι, ότι όλα είναι εθελοντικά και ότι είστε εδώ για να παρέχετε υποστήριξη. Αλλά ο ρυθμός εργασίας, η προθυμία να εντρυφήσει κανείς σε ορισμένες προκλήσεις, οι αποφάσεις για δράση – αυτό είναι απόφαση των ανθρώπων στη συνέλευση.
AS: Έχετε ως IMZ εσωτερικές δράσεις ή πρακτικές για να διατηρήσετε τα κίνητρα και το κέφι των συμμετεχόντων ψηλά;
ΙΜΖ: Δεν θα το έλεγα. Μια πρακτική που καθιερώσαμε πριν από χρόνια ήταν να ξεκινάμε κάθε συνάντηση των συντονιστών με το να λέει ο καθένας ένα καλό πράγμα που του συνέβη την προηγούμενη εβδομάδα για να ξεκινάμε τις συναντήσεις με θετικό πρόσημο. Αλλά το πραγματικό κίνητρο είναι ο κόσμος που έρχεται στις συνελεύσεις και τους βλέπουμε να πετυχαίνουν τους στόχους τους.
AS: Υπάρχουν περαιτέρω πηγές ή/και επαφές που θα θέλατε να μοιραστείτε;
IMZ: Σίγουρα ο Edvard Kardelj αξίζει να διαβαστεί, είναι ο κύριος εμπνευστής του γιουγκοσλαβικού συστήματος της εργατικής αυτοδιαχείρισης. Από τους αναρχικούς μάθαμε για το πώς να μετριάζουμε μια οριζόντια ομάδα. Επίσης, η έννοια της συμμετοχικής κοινωνίας που συνδέει την οικονομία, το πολίτευμα, τη συγγένεια και την κοινότητα και αναπτύχθηκε από τους Michael Albert και Robin Hahnel είναι κάτι που πιστεύουμε ότι αντανακλάται στις συνελεύσεις. Κατά τα άλλα, θαυμάζουμε πολύ άλλα δημοτικά/κοινοτικά κινήματα στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο που κατάφεραν να οργανωθούν γύρω από το πρόβλημα της στέγασης, την κολεκτιβοποίηση της περίθαλψης κ.λπ.
AS: Υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι αναγνώστες μπορούν να βοηθήσουν στην υποστήριξη και ανάδειξη του έργου του IMZ ή να δείξουν με άλλο τρόπο την αλληλεγγύη τους;
IMZ: Θα ήταν ευπρόσδεκτη η υποστήριξη με τη μορφή της διάδοσης του λόγου, της ανταλλαγής εμπειριών και της δημιουργίας νέων παρόμοιων δομών αλλού και στη συνέχεια της σύνδεσης μαζί μας σε όλες τις πόλεις και τις χώρες. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο info@imz-maribor.si, και η ιστοσελίδα μας είναι imz-maribor.org.
Περισσότερα links για το IMZ:
Βίντεο από τη δημιουργία του αστικού δάσους Miyawaki:
→ Εισαγωγικό μπροσουράκι στα αγγλικά “Booklet Initiative for citywide assembly”:
http://www.imz-maribor.org/Files/Datoteke/Pdf/Booklet_Initiative%20for%20citywide%20assembly.pdf
Κεντρική φωτογραφία κειμένου: 2015, συμμετοχικός προϋπολογισμός ως πιλοτικό έργο στο Μάριμπορ, στην περιοχή Radvanje. Οι εθελοντές του IMZ ενημερώνουν τους επισκέπτες της αγοράς αγροτών του Σαββάτου για τις νέες δυνατότητες άμεσης συμμετοχής των πολιτών στον προϋπολογισμό του δήμου προτείνοντας έργα (και στη συνέχεια αποφασίζοντας ποια θα υλοποιηθούν) για το PB. Προσπαθήσαμε να κάνουμε τους ανθρώπους να κατανοήσουν τη σημασία αυτού του μέσου συμμετοχής μέσω ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού που δημιουργήσαμε οι ίδιοι. Μέσα από αυτό το επιτραπέζιο παιχνίδι ζεις κάπως μέσα από την εμπειρία του να προσπαθείς να κάνεις κάτι μέσα από τα κανάλια των δήμων – την εμπειρία που τις περισσότερες φορές είναι επιμελώς μεγάλη και αποθαρρυντική. Σε αυτό το παιχνίδι, δημιουργείτε τη συγκεκριμένη διαδρομή σας ρίχνοντας τα ζάρια. Επίσης, πρέπει να ενεργείτε σύμφωνα με τις καταστάσεις που είναι γραμμένες σε κάρτες που είστε υποχρεωμένοι να αποκαλύψετε όταν τοποθετείτε σε ένα συγκεκριμένο πεδίο. Η εμπειρία είναι: ο παίκτης στέλνεται πίσω στο Start ή είναι “κολλημένος στην κατάσταση” πολύ έως πολλές φορές για να μην χάσει το μυαλό του … ως εκ τούτου, είναι πολύ πιο αποτελεσματικό (και υγιές) να χρησιμοποιηθούν μέσα συμμετοχής όπως το PB.
