(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)
Σε όλη την ανατολική Αφρική χρησιμοποιούν εδώ κι έναν αιώνα ένα ιδιαίτερο άρωμα, ένα άρωμα από γιασεμιά, πασχαλιές και κρίνα, που λέγεται Bint El Sudan, Κόρη του Σουδάν. Το άρωμα θεωρείται το Chanel No 5 της Αφρικής, και βέβαια έχει μαγικές ιδιότητες, αφού σχετίζεται με τον έρωτα και τη γονιμότητα, έτσι πίστευαν οι άνθρωποι.
Η πρώτη ετικέτα στο μπουκαλάκι του αρώματος απεικόνιζε μια σουδανή κοπέλα, γυμνόστηθη, με κόκκινη φούστα και κοσμήματα στα πόδια και στο λαιμό, όπως δηλαδή πήγαιναν οι σουδανές τότε στο γάμο τους. Μετά το 1989, το δικτατορικό καθεστώς του Ομάρ αλ Μπεσίρ επέβαλε τον ισλαμικό νόμο στη χώρα, και ένα από τα πράγματα που έκανε ήταν να αντικαταστήσει την αρχική κοπέλα της ετικέτας του Bint El Sudan με μια άλλη, κρυμμένη σε μαύρη κελεμπία. Πλέον οι γυναίκες του Σουδάν έπρεπε να ακολουθούν τους κανόνες ενδυμασίας και ηθικής της σαρίας, διαφορετικά απειλούνταν με μαστίγωμα και λιθοβολισμό. Ήταν αδύνατον να γλιτώσει το μπουκαλάκι.
Τριάντα χρόνια αργότερα, οι γυναίκες του Σουδάν επαναστάτησαν, και ξεκίνησαν έναν απίστευτου ηρωισμού αγώνα καταρχήν ενάντια στα δημόσια μαστιγώματα, διαμαρτυρόμενες για την καταδίκη σε θάνατο της 19χρονης Noura Hussein που σκότωσε τον βιαστή σύζυγο της τον οποίο είχε φυσικά αναγκαστεί να παντρευτεί, κατά την προσφιλή συνήθεια αυτών των καθεστώτων. Ο τριπλασιασμός της τιμής του ψωμιού το 2018 έδωσε νέα μαζικότητα και νέο αέρα σε εκείνο τον αγώνα, και τελικά ένα μεγαλειώδες κίνημα για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια συγκλόνισε τον κόσμο και έριξε τον Αλ Μπεσίρ. (Δεν είναι θέμα του άρθρου αυτού η ιστορία από εκείνη τη στιγμή μέχρι σήμερα του Σουδάν και των Σουδανών, το θέμα μας είναι πιο ταπεινό, είναι το μπουκαλάκι).
Η Alla Salah ήταν τότε εικοσιδύο χρονών, φοιτήτρια της αρχιτεκτονικής στο Χαρτούμ. Μια μέρα εκείνου του Δεκεμβρίου των μεγαλειωδών διαδηλώσεων, η Alla σκαρφάλωσε σ’ ένα αυτοκίνητο, τραγούδησε και απήγγειλε ένα ποίημα. Η φωτογραφία της ταξίδεψε σ’ όλο τον κόσμο υπό τον τίτλο «άγαλμα της ελευθερίας του Σουδάν» κι έκανε γνωστές τις διαδηλώσεις και τα αιτήματα των ανθρώπων.
Ο καλλιτέχνης Amado Alfadni χρησιμοποιώντας τώρα αυτήν ακριβώς τη φωτογραφία της Alaa Salah, άλλαξε την ετικέτα του γνωστού μας αρώματος, δίνοντας έναν πανέμορφο συμβολισμό για το άρωμα της ελευθερίας που μεθάει κι ομορφαίνει όσες, όσους αγωνίζονται ενάντια στον αυταρχισμό, την καταπίεση, τον παραλογισμό. Με το δικό του τρόπο, το ίδιο είχε δηλώσει κι ο Τζον Στάινμπεκ, πολλά χρόνια πριν, και με άλλη αφορμή, κάτι σαν «οι άνθρωποι πραγματικά αλλάζουν, και η αλλαγή έρχεται σαν ένα ελαφρύ αεράκι που ανακατεύει τις κουρτίνες, ή σαν το άρωμα ενός αγριολούλουδου κρυμμένου στη χλόη».
Ακόμα κι αν δεν είναι έτσι ποιητικό όπως το λέει ο Στάινμπεκ, τουλάχιστον όταν μιλάμε για αιμοσταγείς δικτάτορες, αυτή η μικρή εικαστική παρέμβαση στο αφρικάνικο μπουκαλάκι με τις μαγικές ιδιότητες, με τρόπο μαγικό εμένα μου φάνηκε σαν νίκη όλων των γυναικών του Σουδάν, όλων των γυναικών του κόσμου που σηκώνουν κεφάλι και διεκδικούν την ελευθερία και την αξιοπρέπεια τους, που πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις του Σουδάν τότε, του Ιράν σήμερα, παρά τις απειλές, παρά τους νεκρούς, παρά το ότι όταν τις συλλαμβάνουν τούς χαράζουν το πρόσωπο, τις κουρεύουν, τις δολοφονούν. Γυναίκες που κάνουν πράξη, χωρίς καν να τη γνωρίζουν οι περισσότερες, την προτροπή της Έμμας Γκόλντμαν «η ανάπτυξη της γυναίκας, η ελευθερία της, η ανεξαρτησία της, μπορεί να είναι αποτέλεσμα των δικών της ενεργειών, πρέπει να αρνηθεί το δικαίωμα οποιουδήποτε άλλου πάνω στο σώμα της, να αρνηθεί να υπηρετήσει το θεό, το κράτος, την κοινωνία, το σύζυγο, να ελευθερώσει τον εαυτό της από το φόβο της κοινής γνώμης”. Σε αυτές αφιέρωσε το μπουκαλάκι του ο Amado Alfadni.
Σήμερα, το άρωμα «Κόρη του Σουδάν» παράγεται στη βόρεια Νιγηρία, σε μια περιοχή που ελέγχεται από την Μπόκο Χαράμ, την ακραία ισλαμιστική οργάνωση που μεταξύ άλλων απήγαγε το 2014 εκατοντάδες κορίτσια από τα σχολεία τους και τα οδήγησε σε εξαναγκαστικούς γάμους – φαντάζομαι η ετικέτα στο μπουκαλάκι θα έχει αλλάξει πάλι, θα είναι ίσως μια μπούρκα. Γιατί κανένα άρωμα της ελευθερίας δεν αρκεί, όσες μαγικές ιδιότητες κι αν έχει, όσο η ανθρωπότητα κλείνει τα μάτια σε αυτό που της συμβαίνει.
Αντί επιλόγου, ένας στίχος από το ποίημα που διάβασε η Alla Salah στη διαδήλωση, ανεβασμένη στο αυτοκίνητο, λέει:
«Η σφαίρα δεν σκοτώνει. Αυτό που σκοτώνει είναι η σιωπή των ανθρώπων».
Πηγές
- https://el.globalvoices.org/2019/04/49919
- https://www.theguardian.com/global-development/2019/apr/10/alaa-salah-sudanese-woman-talks-about-protest-photo-that-went-viral