Κείμενο: Γεωργία Κανελλοπούλου
Ο Καρίλ Φερέ είναι ένας από μας, ένας δικός μας άνθρωπος. Ένας αντιστάρ λογοτέχνης που έμαθε αγγλικά από τους στίχους των Clash και εμπνέεται από την πανκ και τον Γκοντάρ. Όταν βάζει στο μυαλό του ένα θέμα, ταξιδεύει στη χώρα που διάλεξε (ή αντίθετα) και για πολύ καιρό, μήνες, ίσως και χρόνια, μελετά την ιστορία, την πολιτική κατάσταση, τις κοινωνικές συνθήκες.
Σε κάθε βιβλίο του υπάρχει μια αστυνομική πλοκή, πολύ ενδιαφέρουσα, γύρω της όμως υπάρχει η Ιστορία και οι άνθρωποι που, παρότι δεν τη διαμόρφωσαν οι ίδιοι, τη ζουν στο πετσί τους. Οι δικτατορίες, οι γενοκτονίες, ο ολοκληρωτισμός, ο φασισμός και ο νεοφιλελευθερισμός είναι πρωταγωνιστές στα βιβλία του με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο, και οι ήρωες του είναι άνθρωποι που η επίσημη ιστορία δεν θα ασχοληθεί και πολύ μαζί τους. Μια μαπούτσε γλύπτρια, ένας μαορί ομοφυλόφιλος, οι πρόσφυγες στη Μεσόγειο, και τώρα τελευταία μια νεαρή ενδυματολόγος στη Σιβηρία.
Το πιο πρόσφατο βιβλίο του Καρίλ Φερέ λέγεται Πάγος και διαδραματίζεται στο Νορίλσκ, την πιο μολυσμένη πόλη του πλανήτη, και δεύτερη μεγαλύτερη πόλη (μετά από το Murmansk) εντός του αρκτικού κύκλου. Εκεί, η ψυχρή περίοδος διαρκεί 280 μέρες τον χρόνο, το απόλυτο σκοτάδι διαρκεί δύο μήνες και η μέση θερμοκρασία κινείται στους μείον 13 βαθμούς Κελσίου (το ιστορικό χαμηλό είναι μείον 53).
Στο Νορίλσκ άνοιξε το 1935 το στρατόπεδο «Διορθωτικής Εργασίας» Norillag, ένα από τα γκουλάγκ της Σιβηρίας, με πληθυσμό πολιτικών κρατουμένων που το 1951 έφτασε τους 72.500, άνθρωποι που δούλευαν στα ορυχεία και τα μεταλλεία. Διότι εκεί βρίσκονται τα μεγαλύτερα αποθέματα νικελίου, χαλκού και παλλαδίου στον κόσμο, τα οποία υπολογίζονται σε 1,8 δισεκατομμύρια τόνους. Η όξινη βροχή και το τοξικό νέφος είναι καθημερινότητα, ενώ σημαντικό ποσοστό των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του θείου προέρχεται από εκεί.
Ο Καρίλ Φερέ πάει εκεί με το τετράδιο ή με το λάπτοπ του και ασχολείται με τους νέους της περιοχής, αυτούς τους τριαντάρηδες που γεννήθηκαν στο Νορίλσκ και παρέμειναν στο Νορίλσκ από ανάγκη, παρ’ όλο που ξέρουν το χαμηλό προσδόκιμο της ζωής τους· αυτούς που δουλεύουν στα (ιδιωτικά πια) ορυχεία, που δυσκολεύονται να πληρώσουν το νοίκι τους, που δεν τους νοιάζει ο Πούτιν και ο Στάλιν, που δεν έζησαν στο προηγούμενο καθεστώς και δεν τους ενδιαφέρει, που δεν έχουν ιδέα από ιδεώδη κομμουνιστικά και επαναστάσεις, που πνίγονται από τη διαφθορά της Ρωσίας, οργανώνουν κρυφές αντιστάσεις για τα περιβαλλοντικά τους προβλήματα, φοβούνται το κράτος το παρακράτος και τους νεοναζί, αγανακτούν από τον φόβο τους, και τα Σάββατα πίνουν και χορεύουν σαν να μην υπάρχει αύριο.
Αυτοί, όπως κι εμείς, και άλλοι πριν από μας, δεν έχουν σκεφτεί ποτέ τι να απέγιναν οι άνθρωποι εκείνοι που βγήκαν από το στρατόπεδο το 1956, που η κοινωνία τούς φοβόταν και δεν ήθελε πολλά πολλά μαζί τους, ενώ το κράτος ήθελε να τους κρύψει και να μην ξανακούσει γι’ αυτούς. Ή τι γίνονται εκείνες οι νομαδικές φυλές της περιοχής τους που δεν μπορούν πια να ζήσουν όπως πριν λόγω είτε της κλιματικής αλλαγής είτε της μόλυνσης είτε και των πολιτικών διώξεων που έχουν υποστεί. Ή εκείνοι οι στρατιώτες του Αφγανιστάν που έφυγαν ως σοβιετικοί ήρωες και γύρισαν ως αλήτες σε μια νέα χώρα, έχοντας διαπράξει και δεχτεί απίστευτες φρικαλεότητες, πεταμένοι στα αζήτητα από το νέο καθεστώς.
Τι γίνονται τελικά οι άνθρωποι όταν η ιστορία τούς ξεβράζει στο περιθώριο;
Σημ. 1. Οι φωτογραφίες είναι της Ελίνα Τσερνίσοβα από το project “Days Of Night, Nights Of Day”, στο Νορίλσκ. Δική της φωτογραφία είναι και αυτή στο εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης του Πάγου. Σε όλες τις φωτογραφίες του Νορίλσκ οι άνθρωποι περπατάνε μόνοι, όμως στον Πάγο, όπως και στα άλλα βιβλία του Καρίλ Φερέ, υπάρχει χώρος και για αγάπες. Χωρίς αγάπη και ποίηση δεν βγαίνει η ζωή, λέει.
Σημ. 2 Ο Καρίλ Φερέ αφιερώνει το βιβλίο στους νέους ανθρώπους που γεννήθηκαν στο Νορίλσκ, και στη Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, συγγραφέα βιβλίων όπως Τσερνομπίλ, Μολυβένιοι στρατιώτες, Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου. Από αυτό το τελευταίο επιλέγει ο Φερέ για την προμετωπίδα του δικού του βιβλίου ένα απόσπασμα: «Ο κόκκινος άνθρωπος δεν κατάφερε να έχει πρόσβαση σ’ αυτό το βασίλειο της ελευθερίας που ονειρευόταν μέσα στην κουζίνα του. Μοίρασαν τη Ρωσία χωρίς αυτόν, και έμεινε με τα χέρια άδεια. Ταπεινωμένος και απογυμνωμένος. Επιθετικός και επικίνδυνος».
Σημ.3 Ο Πάγος κυκλοφόρησε στην Eλλάδα στο τέλος του 2021 από τις εκδόσεις Άγρα, σε μετάφραση της Αργυρώς Μακάροφ.