Το να «καίγεσαι από τη δουλειά» και να τα παρατάς φαίνεται πως έχει πάρει παγκόσμιες διαστάσεις, ιδιαιτέρως μετά τα χρόνια των λοκντάουν της πανδημίας. Αποτελεί μία τάση που εξαπλώνεται στους χώρους εργασίας, με νέους εργαζόμενους να την ακολουθούν σχεδόν ενστικτωδώς – όμως ήδη φαίνεται να επηρεάζει και την ενασχόληση με την πολιτική; Αποτελεί ένα μούδιασμα που διαπερνά αρκετούς τομείς της δραστηριοποίησης των ανθρώπων. Μία ορθή άρνηση δράσης και ανυπακοής στις άπειρες καθημερινές υποχρεώσεις που θέτει το σύστημα. Παρότι ξεκινά αντικαπιταλιστικά, μπορεί να συμπαρασύρει κάθε διάθεση για ενασχόληση με τις δημόσιες υποθέσεις. Για να μη μετατραπεί σε μία γενικότερη έλλειψη θέλησης και προοπτικής, λοιπόν, απαιτεί την προσοχή μας! Ακολουθεί σχετικό απόσπασμα από το κείμενο του Ryan Gosha με την περιγραφή αυτών των αναδυόμενων τάσεων:
Πώς γίνεται να γνωρίζετε εάν ένα σύστημα αγκομαχά υπό το βάρος των αντιφάσεων του; Παρατηρήστε την εσωτερική του δυναμική, παράλληλα με τις αναδυόμενές του τάσεις.
Ο καπιταλισμός έχει καταργήσει σε μεγάλο βαθμό το καθήκον του να εκπαιδεύει και να καθοδηγεί νέους υπαλλήλους. Αυτό έχει μειώσει τις ήδη χαμηλές προοπτικές του να αναρριχηθεί ποτέ κανείς στην εταιρική σκάλα. Τώρα, μια νέα γενιά εργαζομένων επαναστατεί ενάντια στο σύστημα. Αμφισβητεί τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και τον δίδυμο επιβολέα του, γνωστό ως Προτεσταντική Εργασιακή Ηθική. Εμείς, παιδιά από την παλαιότερη γενιά των millennials και των boomers, κρατάμε ακόμη κάποιες απ’ τις αξίες και απόψεις που υποστηρίζουν τον καπιταλισμό και το ευαγγέλιο της σκληρής δουλειάς. Προκαλεί όμως έκπληξη όταν βλέπουμε νέες-ους από τη Generation Z (Γενιά Ζ) να εισέρχονται στο εργατικό δυναμικό με διαφορετικές απόψεις για το τι θα πρέπει να αποτελεί εργασία και πώς πρέπει αυτή να οργανωθεί.
Τρία παραδείγματα τάσεων που υποστηρίζονται από τη GenZ και προκαλούν τον καπιταλισμό είναι το Quiet Quitting, το Lying Flat και το Anti-Work.
Σιωπηλή παραίτηση (Quiet Quitting)
Από τις στάχτες της πρόσφατης Μεγάλης Παραίτησης, μια νέα υποκουλτούρα δημιουργείται, και είναι αυτή του να μην παραιτηθείς, αλλά του να μην βάζεις τίποτα παραπάνω και πέρα από αυτό που συνεπάγεται η περιγραφή της θέσης εργασίας σου. Το λένε Quiet Quitting. Είναι το αντίστοιχο μιας εποικοδομητικής απόλυσης. Ο υπάλληλος παραιτείται εποικοδομητικά αλλά δεν το κάνει επισήμως.
Το Quiet Quitting δεν σημαίνει να αποδίδεις κάτω από τις προσδοκίες. Ο εργαζόμενος αποδίδει σύμφωνα με τις προσδοκίες που καθορίζονται από την περιγραφή της θέσης εργασίας αλλά δεν υποκύπτει σε επιπλέον απαιτήσεις από τους διευθυντές της γραμμής. Οι Quiet Quitters δεν αναλαμβάνουν ευθύνες πέρα από τον μισθό και τις ώρες εργασίας τους. Δεν δέχονται επαγγελματικές κλήσεις μετά τις ώρες, κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος ή κάποια άλλη ιδιωτική ώρα. Αυτό είναι φυσικά το φυσιολογικό πράγμα που πρέπει να κάνει κανείς, αλλά το να συνεχίσει και να πηγαίνει κάποιος πέρα από αυτά τα όρια είχε θεωρηθεί δεδομένο από την κουλτούρα της ταλαιπωρίας, την επιχειρηματική κουλτούρα και την επιθυμία του να ανελιχθεί κανείς στη σκάλα. Οι υποστηρικτές αυτής της νέας υποκουλτούρας εργασίας ουσιαστικά σηκώνουν το μεσαίο δάχτυλο στις προοπτικές ανόδου της εταιρικής σκάλας. Δεν ενδιαφέρονται και τόσο πολύ.
Η σιωπηλή παραίτηση είναι μια απάντηση στην κουλτούρα της εξάντλησης και στις ανισορροπίες επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Η δουλειά που κατέχεις δεν υποτίθεται ότι είναι ολόκληρη η προσωπικότητά σου. Πρέπει να υπάρχει μια ζωή έξω από τη δουλειά σου. Αυτά είναι φυσικά φυσιολογικά πράγματα που έχουν κλαπεί από την αδυσώπητη επιδίωξη της ανάπτυξης υπό τον Καπιταλισμό των Τελευταίων Σταδίων.
Το Quite Quitting φαίνεται νέο, αλλά είναι η ίδια παλιά τακτική που χρησιμοποιούσαν τα συνδικάτα (σε μια εποχή που ήταν ακόμη ενεργά). Το έλεγαν Working-to-the-Rule [εργασία σύμφωνα με τους κανόνες, λευκή απεργία ή απεργία ζήλου]. Τα συνδικάτα έχουν διαλυθεί σήμερα, έχουν εκχυδαϊστεί τελείως. Η αθόρυβη διακοπή δεν πρόκειται να διαλυθεί τόσο εύκολα επειδή τεχνικά ο εργαζόμενος εξακολουθεί να αποδίδει ως προς τις προσδοκίες του. Απλώς προκαλεί πονοκέφαλο στους διευθυντές που έχουν συνηθίσει να αποσπούν μεγάλη αξία από τους υπαλλήλους, αναγκάζοντάς τους να εκτελούν πολλές απλήρωτες δραστηριότητες. Έτσι, μειώνονται τα κέρδη. Αποτελεί μια τάση που μειώνει εντελώς το ποσοστό συσσώρευσης κέρδους.
Εμείς, η παλιά γενιά, μπορούμε να επικρίνουμε γρήγορα τους GenZ Quiet Quitters για το ότι δεν αγαπούν τη δουλειά. Έχουμε κανονικοποιήσει την εκτέλεση μη αμειβόμενων δραστηριοτήτων. Είμαστε υποκριτές. Θεωρούμε λογικό μια εταιρεία να επιδιώκει να μεγιστοποιήσει την αξία (κέρδος) ελαχιστοποιώντας το κόστος (τον αμειβόμενο χρόνο σας), αλλά λέμε ότι δεν είναι εντάξει όταν ένας υπάλληλος κάνει το ίδιο. Μέσω του Quiet Quitting, λοιπόν, ο εργαζόμενος επιδιώκει να μεγιστοποιήσει την αξία ελαχιστοποιώντας την απλήρωτή του εισροή.
Οι Ξαπλωμένοι (Lying Flat)
Στην Κίνα, υπάρχουν οι «ξαπλωμένοι» εδώ και χρόνια. Η εκδοχή του καπιταλισμού εκεί είναι βάναυση. Έχουν ένα σύστημα 996 ωρών εργασίας όπου οι εργαζόμενοι εργάζονται από τις 9 το πρωί έως τις 9 το βράδυ για 6 ημέρες την εβδομάδα. Είναι απλά βάναυσο. Η νέα γενιά διαμαρτύρεται για αυτό το σύστημα. Όλο και περισσότεροι-ες επιλέγουν έναν πολύ πιο εύκολο τρόπο ζωής. Το Lying Flat είναι ένα κίνημα αντίστασης που είναι άμεσο αποτέλεσμα της μειωμένης απόδοσης στο τρελό κυνήγι θησαυρού που διεξάγουμε καθημερινά [ο λεγόμενος αγώνας αρουραίων – rat race].
Αυτοί οι άνθρωποι που επέλεξαν να ξαπλώσουν επίπεδα μπορούν να χαρακτηριστούν εξαιρετικά τεμπέληδες. Δεν έχουν καμία φοβερή όρεξη να προχωρήσουν στη ζωή. Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι ο τεράστιος αριθμός νέων εργαζομένων που επιλέγουν αυτόν τον τρόπο ζωής. Γιατί πολλοί άνθρωποι τα παρατάνε; Σίγουρα, στον καπιταλισμό, όλοι θέλουν να μεγιστοποιήσουν τον πλούτο και ενεργούν επιδιώκοντας κάτι τέτοιο. Προκαλεί, όμως, έκπληξη για τους οικονομολόγους το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι που προτιμούν να έχουν μόνο το ελάχιστο απαραίτητο για να επιβιώσουν και δεν ενδιαφέρονται υπερβολικά για την επιδίωξη του πλούτου (με οποιοδήποτε κόστος). Αυτό δεν ελήφθη ποτέ υπόψη στα οικονομικά τους μοντέλα που θεωρητικοποιούν την Παραγωγή, την Εργασία και το Κεφάλαιο.
Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ), το οποίο κατευθύνει την οικονομία προς τον ακραίο καπιταλισμό, τρέχει γύρω γύρω, προσπαθώντας να καταπατήσει την άνοδο και τη δημοτικότητα του Κινήματος «Ling Flat». Η κυβέρνηση στο Πεκίνο είναι ανήσυχη. Εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, ποιος θα είναι ο προμηθευτής φθηνής εργασίας που θα επιτρέπει σε ολόκληρο τον κόσμο να απολαμβάνει φθηνά αγαθά και υπηρεσίες; Οι στόχοι παραγωγής δεν μπορούν να επιτευχθούν όταν ένας σημαντικός αριθμός νεαρών εργαζομένων είναι ξαπλωμένος.
Αντιεργασία (Anti-Work)
Υπάρχει μία αντι-εργασιακή υποκουλτούρα που είναι θεμελιωδώς ενάντια στην εργασία υπό τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Το Anti-Work καθοδηγείται από το διαδικτυακό φόρουμ r/antiwork στην πλατφόρμα Reddit που απαιτεί ανεργία για όλους και όχι μόνο για τους πλούσιους. Στο εν λόγω φόρουμ συμμετέχουν 2,2 εκατομμύρια αδρανείς (που δεν δουλεύουν καθόλου).
Το tagline «Ανεργία για Όλους» χρειάζεται μια μικρή επεξήγηση. Στον καπιταλισμό, οι πλούσιοι μπορούν να επιλέξουν να μην εργαστούν επειδή μπορούν να χρησιμοποιήσουν κεφάλαιο. Μπορούν να επιλέξουν να είναι τεχνικά άνεργοι. Δεν δουλεύουν γιατί δουλεύει το κεφάλαιό τους για αυτούς. Οι εργαζόμενοι, αντιθέτως που δεν έχουν κεφάλαιο πρέπει να εργαστούν για να παράγουν χρήματα για να επιβιώσουν και ενδεχομένως να ευημερήσουν. Η αντι-εργατική γραμμή σκέψης αναγνωρίζει έτσι αυτή την κατάσταση πραγμάτων. Οι αδρανείς της δουλειάς ξέρουν ότι οι πλούσιοι περνούν τις μέρες τους σε γήπεδα γκολφ, μένοντας αδρανείς γύρω από μια μικροσκοπική μπάλα μέσα σε πράσινα χόρτα. Αυτός είναι ο στόχος. Θέλουν όμως να φτάσουν ως εκεί χωρίς να κουραστούν, κάτι που προφανώς δεν έχει νόημα. Αλλά αυτό θέλουν, ανεργία για όλους! Δεν θέλουν μια κατάσταση κατά την οποία δημιουργούν αξία για κάποιον άλλον που μένει αδρανής κάπου αλλού, μόνο και μόνο επειδή τυχαίνει να κατέχει τα μέσα παραγωγής.
Η αντι-εργασία αποτελεί στην πραγματικότητα μία σύγχρονη εργατική κίνηση, καθώς το σημασιακό της πλαίσιο γενικά στρέφεται σε συμβουλές για το πώς να χειριστούμε τις τρέχουσες συνθήκες εργασίας και να συνδικαλιστούμε τεχνολογικά.
Οι αδρανείς ζητούν την κατάργηση της ανούσιας εργασίας υπό το καπιταλιστικό σύστημα και κάποιοι προπαγανδίζουν έναν επαναπροσδιορισμό αυτού που νοείται ως εργασία. Το Anti-work προσδιορίζει σωστά τις περισσότερες από τις σημερινές δουλειές ως περιττές. Η μη χρησιμότητα των περισσότερων θέσεων εργασίας βρίσκεται υπό αμφισβήτηση εδώ.
Ο αντίκτυπος αυτής της μικρής τάσης δεν είναι μεγάλος επί του πεδίου. Ωστόσο, είναι μια συμπαγής εκκολαπτόμενη εξάπλωση μιας ιδέας (επικίνδυνης) που σκίζει την καρδιά του καπιταλισμού. Η ανάπτυξη του φόρουμ με την πάροδο του χρόνου δείχνει την αυξανόμενη δημοτικότητα αυτή της ιδέας.
Αυτές οι μικρές τάσεις αποτελούν ένα σημάδι
Αυτές και άλλες τάσεις μας δείχνουν σημάδια ενός συστήματος που υποφέρει από μία εσωτερική κρίση. Πολλοί (ειδικά οι νέοι GenZ) δεν θέλουν να είναι μέρος του συστήματος όπως είναι. Ναι, μπορούμε να πούμε ότι κανείς δεν θέλει να εργάζεται πια σε αυτό το σύστημα. Η κριτική ήταν πάντοτε στραμμένη στις κοινωνικές ουτοπίες, όταν οι οικονομολόγοι λένε ότι στον σοσιαλισμό κανείς δεν θέλει πραγματικά να εργαστεί. Βλέπουμε τα ίδια πράγματα να συμβαίνουν κάτω από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Κανείς δεν θέλει πια να δουλεύει και τα ρομπότ δεν είναι ακόμη πλήρως εδώ για να αναλάβουν δράση.
Η αντι-εργασία και η αθόρυβη παραίτηση στις ΗΠΑ και το Lying Flat στην Κίνα είναι μικρές τάσεις, ωστόσο είναι σημαντικές ενδείξεις που μας επιτρέπουν να κοιτάξουμε τη δυναμική της αγοράς εργασίας του παγκόσμιου καπιταλισμού. Το σύστημα γεμίζει με προβλήματα. Η εμφάνιση αυτών των τάσεων είναι ένα σημάδι ότι όλα δεν πάνε καλά.
Το όνειρο της μεσαίας τάξης εξατμίζεται και η κούρσα των αρουραίων δεν λειτουργεί όλο και περισσότερο.
Δημοσίευση: Ιωάννα-Μαρία Μαραβελίδη
ΒΛ. ΕΠΙΣΗΣ
Κύμα μαζικών παραιτήσεων στις ΗΠΑ: «Ανεργία για όλους, όχι μόνο για τους πλουσίους!»
