Κείμενο: Matthew Quest. Ο μελετητής Matthew Quest από τις ΗΠΑ συγκαταλέγεται στους κορυφαίους μελετητές της κληρονομιάς του Αφρο-Καραϊβικού επαναστάτη στοχαστή Σι Ελ Αρ Τζέιμς (CLR James). Διδάσκει Παγκόσμια Ιστορία και Αφρικανικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας | Μετάφραση: Αλέξανδρος Σχισμένος
Είναι η ελληνορωμαϊκή κλασική παιδεία ένα κρίσιμο συστατικό της ανέλιξης των Αφροαμερικανών πάνω από το επίπεδο του να αποτελούν έναν κατακτημένο λαό; Μπόρεσε μια τέτοια εκπαίδευση και γνώση να αμφισβητήσει τις ιδέες του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα για τη φυλετική κατωτερότητα των ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής; Έτσι πίστευε ο William Sanders Scarborough. Και ο ίδιος υπήρξε ένας μαύρος που είχε το θράσος να γράψει ένα εγχειρίδιο εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας.
Ο William Sanders Scarborough (1852-1926) γεννήθηκε ως σκλάβος αφρικανικής καταγωγής στο Macon της Georgia, στον αμερικανικό Νότο. Η μητέρα του ήταν σκλάβα – ο πατέρας του είχε απελευθερωθεί από τον αφέντη του. Σε ένα περιβάλλον τρόμου, υποβάθμισης και υποταγής, έγινε ίσως ο πρώτος Αφροαμερικανός επαγγελματίας λόγιος των κλασικών σπουδών. Ο Scarborough ως παιδί υπήρξε μάρτυρας των πλειστηριασμών σκλάβων. Έμελλε να γίνει ένας επιβλητικός μαύρος διανοούμενος στην εποχή του νόμου του λιντσαρίσματος, του Jim Crow. Έκανε επίσης έναν διαφυλετικό γάμο με μια διαζευγμένη λευκή γυναίκα, τη Sarah Cordelia Bierce, συνάδελφό του εκπαιδευτικό. Και μόνο η απλή υποψία σεξουαλικών σχέσεων πέρα από τη χρωματική γραμμή μπορούσε τότε να φτάσει στη δολοφονία μαύρων ανδρών, που κατέληγαν κρεμασμένοι από ένα δέντρο ή στον πάτο ενός πηγαδιού.
Ο Scarborough φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Ατλάντα, το σημερινό Clark–Atlanta (Ατλάντα, Τζόρτζια) και στο Κολέγιο Oberlin (Όμπερλιν, Οχάιο). Αφού τελείωσε το κολέγιο, επέστρεψε στο Macon για να διδάξει στο Lewis High School και αργότερα παντρεύτηκε τη Sarah (η οποία ήταν η διευθύντρια του σχολείου). Εμπρηστές έκαψαν το σχολείο ολοσχερώς τον Δεκέμβριο του 1876, ενώ η πυροσβεστική υπηρεσία το παρακολουθούσε να καίγεται. Αυτό το επεισόδιο ήταν χαρακτηριστικό της περιφρόνησης για τη ζωή και την ενδυνάμωση των μαύρων την οποία ο Scarborough γνώριζε από πρώτο χέρι. Ο William και η Sarah βρήκαν καταφύγιο στο Wilberforce του Οχάιο και έγιναν καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Wilberforce, ένα ιστορικά μαύρο κολέγιο και πανεπιστήμιο (HBCU).
Τα πρώτα μαθήματα ελληνικών και ίσως πολλά παραπάνω
Κατά καιρούς, ο Scarborough έδωσε διαλέξεις σε πανεπιστήμια που κοσμούσαν μνημεία πολιτικών της Συνομοσπονδίας, οι οποίοι έγιναν διάσημοι υπερασπιζόμενοι το καθεστώς της δουλείας κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου (1861-1865) και αργότερα. Το βιβλίο του First Lessons in Greek (1881) περιλάμβανε ασκήσεις από τα ελληνικά στα αγγλικά και από τα αγγλικά στα ελληνικά που ενθάρρυναν την εξάσκηση της ελληνικής γραμματικής και την οικοδόμηση του λεξιλογίου. Η Κύρου Ανάβασις του Ξενοφώντα ήταν το ανάγνωσμα που έδινε για να εξασκήσει τους μαθητές σε αυτή τη μεγάλη μαθησιακή προσπάθεια.
Μπορούμε να φανταστούμε, καθώς μελετάμε το First Lesson in Greek με τις πολλές κλίσεις, ή τις γραμματικές αλλαγές ουσιαστικών, αντωνυμιών και επιθέτων, κάτι εκπληκτικό. Τι σήμαινε για τους Αφροαμερικανούς να μάθουν την ελληνική γραμματική και το λεξιλόγιο για τις λέξεις τιμή, αρετή, δόξα, πολίτης και στρατιώτης; Μπορούμε να διανοηθούμε πώς είναι να μαθαίνουν τα ρήματα για την ανάγνωση και τη γραφή, σε μέρη όπου (μέχρι πριν από λίγο καιρό) ήταν παράνομη η εκπαίδευση των απογόνων των σκλάβων; Τι γίνεται με τα ρήματα που δηλώνουν να κατακτήσουμε, να αποκρύψουμε, να κατηγορήσουμε ή να σιωπήσουμε; Ή να υποδουλώνεις, να απελευθερώνεις ή να είσαι ελεύθερος;
Η Barbara Goff, μελετήτρια της πρόσληψης των Κλασικών στη Δυτική Αφρική, έχει υποστηρίξει ότι για τους κατακτημένους λαούς οι Κλασικοί θα μπορούσαν να αποτελέσουν «μια μυστική γλώσσα» ενδυνάμωσης. Αναμφίβολα αυτό ίσχυε και για τους Αφροαμερικανούς φοιτητές. Αυτή η διαδικασία δεν ήταν εγγενώς ένα εμπόδιο στην αυτοεκτίμηση ούτε ήταν θεμέλιο του εσωτερικευμένου ρατσισμού.
Οι μαθητές του Scarborough έμαθαν για μέρη όπως η Αθήνα, η Άβυδος (μια πόλη στη σημερινή Τουρκία) και η Μακεδονία, για φιλοσόφους όπως ο Σωκράτης, για πολιτικούς όπως ο Πεισίστρατος ή ο Αριστείδης και για Πέρσες βασιλιάδες όπως ο Κύρος και ο Δαρείος. Θα μάθαιναν ακόμη και πώς να λένε στα ελληνικά τις λέξεις Αίγυπτος, μαυρισμένο δέρμα και σκοτεινιά. Αυτά υπήρχαν πολλά χρόνια προτού η Αρχαία Αίγυπτος, πριν από τον ελληνιστικό αποικισμό, αναγνωριστεί από πολλούς μελετητές ως ένας Μαύρος πολιτισμός.
Ο Όμηρος, ο Θουκυδίδης, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης
Οι κλασικές σπουδές του Scarborough περιλάμβαναν μελέτες για τον Όμηρο, τον Βιργίλιο, τον Καίσαρα, τον Θουκυδίδη, τον Δημοσθένη και τον Πλάτωνα. Μελέτησε την έννοια της μοίρας και της αυτοκτονίας στο έργο των κλασικών Ελλήνων. Έγραψε μια ανάλυση του κωμικού έργου του Αριστοφάνη Όρνιθες – πρόκειται για την ιστορία του Πεισθέταιρου, ενός Αθηναίου που παρακαλεί διάφορα πουλιά από διαφορετικούς βιότοπους να δημιουργήσουν μια μεγάλη πόλη στον ουρανό. Ο Scarborough εξέτασε επίσης την Ιφιγένεια, κόρη του βασιλιά Αγαμέμνονα και της βασίλισσας Κλυταιμνήστρας, και πριγκίπισσα των Μυκηνών, που αποτελεί το θέμα δύο έργων του Ευριπίδη (Ιφιγένεια εν Αυλίδι και Ιφιγένεια εν Ταύροις). Σε ένα πρώιμο παράδειγμα αυτού που σήμερα ονομάζουμε συγκριτική λογοτεχνία, προβληματίστηκε επίσης για την αποτύπωση αυτής από τον Γάλλο θεατρικό συγγραφέα Ρακίνα και τον Γερμανό θεατρικό συγγραφέα Γκαίτε. Περαιτέρω, έκανε εικασίες σχετικά με τη συγγραφή του λόγου του Ανδοκίδη Κατά Αλκιβιάδου. Ο Scarborough έγραψε δημοφιλή κομμάτια σχετικά με τη χρησιμότητα της μελέτης της ελληνικής γλώσσας και εξειδικευμένες μελέτες για τη θεωρία και τη λειτουργία των θεματικών φωνηέντων στα ελληνικά ρήματα.
Είναι ένας Αφρικανός που γνωρίζει την ελληνική σύνταξη άνθρωπος;
Ο John C. Calhoun, ο διάσημος πολιτικός της λευκής υπεροχής από τη Νότια Καρολίνα και υπερασπιστής της αμερικανικής δουλείας, φημολογείται ότι είχε πει ότι «αν βρεθεί ένας νέγρος» που να γνωρίζει «ελληνικό συντακτικό», τότε θα παραδεχόταν ότι οι άνθρωποι αφρικανικής καταγωγής θα έπρεπε να «αντιμετωπίζονται σαν ανθρώπινα όντα». Αυτός είναι ένας τρόπος να σκεφτεί κανείς την ιστορική πρόσληψη της μελέτης του Scarborough για την ελληνική γλώσσα. Το γεγονός ότι ο Scarborough φάνηκε να ανταποκρίνεται σε αυτό το προφανές παγκόσμιο πρότυπο και τον ψευδή κώδικα αξιοκρατίας ήταν ένας θρίαμβος σε ένα επίπεδο. Ωστόσο, θα δέχονταν οι Έλληνες τότε και τώρα να κριθεί η ανθρωπιά και τα δικαιώματά τους ως πολίτες με βάση την ευφράδειά τους στη γλώσσα των Γιορούμπα ή στη γλώσσα των Ζουλού; Θα το θεωρούσαν αστείο, αν όχι προσβολή. Ωστόσο, αυτός ο μαύρος λόγιος χρησιμοποίησε το μυαλό του για να σπάσει τα δεσμά μιας κληρονομιάς σαδιστικής βαρβαρότητας και παραπαιδείας, χρησιμοποιώντας το κύρος των Ελλήνων, πολύ προτού οι Αφρικανικές Σπουδές αποκτήσουν το σύγχρονο θεσμικό κύρος τους.
Η μελετήτρια Lorna Hardwick μας υπενθυμίζει ότι η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα δεν θεμελιώνει μόνο μία ταυτότητα, κουλτούρα ή πολιτική. Ωστόσο, μια ερμηνεία της, κατά τη διάρκεια της ζωής του Scarborough και ακόμη παρούσα σε ορισμένους συγχρόνους του, ήταν η δικαιολόγηση της ευρωπαϊκής ανωτερότητας. Ενώ σήμερα πολλοί είναι αμφίθυμοι ή ακόμη και εχθρικοί προς τη μελέτη των αρχαίων ελληνορωμαϊκών γλωσσών (ορισμένοι νομίζουν ότι έτσι αντιτίθενται στον ρατσισμό), ο Scarborough ήταν αυστηρός, υπερήφανος και αφοσιωμένος στα επιστημονικά και επαγγελματικά του επιτεύγματα, γνωρίζοντας ότι είχε ανώτερη μόρφωση και από τους περισσότερους λευκούς και όχι μόνο από τους απλούς μαύρους.
Δημόσιος πολίτης και συγκριτικός γλωσσολόγος
Ο Scarborough ήταν καθηγητής κλασικής φιλολογίας και αργότερα πρόεδρος του Πανεπιστημίου Wilberforce (1908-1920). Υπήρξε ο κορυφαίος ακαδημαϊκός αυτής της σχολής. Μεταξύ των πρώτων μαύρων ακαδημαϊκών, ο Scarborough ήταν, όπως έχει πει ο Henry Louis Gates, Jr. «ο ακαδημαϊκός των μαύρων», και ως τέτοιος ήταν πρόδρομος του W.E.B. Du Bois, ιδρυτή των Μαύρων Σπουδών, του Παναφρικανισμού και του σύγχρονου κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα, ο οποίος δίδαξε για μικρό χρονικό διάστημα στο Wilberforce.
Τα ποικίλα θέματα των δημόσιων διαλέξεων του Scarborough περιλάμβαναν προβληματισμούς σχετικά με τους ρόλους και την κοινωνική θέση των μαύρων αγροτών, επιχειρηματιών, τεχνιτών, στρατιωτών και δημοσιογράφων, την εκπαίδευση των μαύρων, τον ρόλο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος του Αβραάμ Λίνκολν, τη χριστιανική θεολογία και την κοινωνιολογία της απόκλισης, των φυλετικών συγκρούσεων και της εξέγερσης. Διαλογίστηκε επίσης τα έργα μαύρων διανοουμένων και πολιτικών ηγετών της εποχής του και άλλες προσωπικότητες, όπως ο Φρέντερικ Ντάγκλας, ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Αλέξανδρος Πούσκιν, ο επίσκοπος Ντάνιελ Πέιν, ο Χένρι ΜακΝιλ Τέρνερ και ο Μπούκερ Τ. Ουάσινγκτον. Έγραψε επίσης για την αφροαμερικανική λαογραφία, τη διάλεκτο και τη δημιουργική γραφή, καθώς και για τη λειτουργία των ξένων γλωσσών και των αργκό στην Αφρική, με συγκριτικές σημειώσεις για τις γλώσσες Γιορούμπα, Ζόσα και Ζουλού.
Ο Scarborough ήταν ο τρίτος Αφροαμερικανός που έγινε μέλος της Αμερικανικής Φιλολογικής Ένωσης και ο πρώτος που έγινε μέλος της Modern Language Association, η οποία το 2001 όρισε βραβείο συγγραφής βιβλίου προς τιμήν του. Υπήρξε μέλος της Αμερικανικής Εταιρείας Μεταρρύθμισης της Ορθογραφίας, της Αμερικανικής Εταιρείας Κοινωνικών Επιστημών, της Αμερικανικής Εταιρείας κατά της Δουλείας και του Ταμείου Εξερεύνησης της Αιγύπτου. Ήταν επίσης μασόνος του I.O. Good Templars και μέλος της εκκλησίας A.M.E. Στην εκκλησία, ήταν διαχειριστής και επί μακρόν συντάκτης της Ένωσης Κατηχητικών Σχολείων της A.M.E. Πήρε μεταπτυχιακό δίπλωμα από τον πρόεδρο του Κολλεγίου της Λιβερίας και δεύτερο μαύρο μέλος της Αμερικανικής Φιλολογικής Ένωσης, Edward Blyden, το 1882.
Συμμετείχε στη συνάντηση της 5ης Μαρτίου 1897 για τον εορτασμό της μνήμης του φίλου του Φρέντερικ Ντάγκλας, που ίδρυσε την American Negro Academy του Αλεξάντερ Κράμελ. Ο Scarborough διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στα πρώτα χρόνια αυτής της πρώτης μεγάλης αφροαμερικανικής μορφωτικής εταιρείας, η οποία αντέκρουε τη ρατσιστική επιστήμη, προωθούσε τις διεκδικήσεις των μαύρων για ατομική, κοινωνική και πολιτική ισότητα και μελετούσε την ιστορία και την κοινωνιολογία της ζωής των Αφροαμερικανών. Ο Scarborough έδωσε πολλές διαλέξεις σε όλες τις ΗΠΑ και αλληλογραφούσε συχνά για εφημερίδες και περιοδικά, όπως οι Christian Register και Christian Recorder, Southern Workman, Forum, African Times και Orient Review, Voice of the Negro, Cleveland Gazette, Transactions of the American Philological Association, Arena, Education και Independent. Το 1921, ο Scarborough διορίστηκε από τον πρόεδρο Γουόρεν Γ. Χάρντινγκ σε θέση στο Υπουργείο Γεωργίας της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών, την οποία κατείχε μέχρι το τέλος του 1924.
Μια αφοσίωση που λίγοι μπορούν να φτάσουν
Αν ο Scarborough ήταν μια κεντρική μορφή του διαλόγου των Αφροαμερικανών με τους Κλασικούς κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα, γνωρίζουμε τη ζωή και το έργο του από τη μελέτη μιας αφανούς μελετήτριας με την αφοσίωση της οποίας λίγοι μπορούν να συγκριθούν. Η Michele Valerie Ronnick, διακεκριμένη καθηγήτρια στο Wayne State University, στο Ντιτρόιτ, συγκέντρωσε και δημοσίευσε τα γραπτά του Scarborough, την αυτοβιογραφία του και το εγχειρίδιο των ελληνικών του. Ωστόσο, ως μελετήτρια της Classica Africana έχει κάνει πολύ περισσότερα. Εμβληματική της δικής της κληρονομιάς, δημιούργησε το 2003 με την υποστήριξη του Ιδρύματος James Loeb Classical Library Foundation του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, μία περιοδεύουσα έκθεση με φωτογραφίες του Scarborough και των συναδέλφων του μαύρων κλασικιστών. Τα πορτρέτα αυτά, τα οποία έχουν εκτεθεί σε ιδρύματα σε μικρές πόλεις και μεγάλες μητροπόλεις στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, μας σύστησαν νέους μελετητές των Κλασικών.
Τώρα μαθαίνουμε, εκτός από τον Scarborough, για τους Edward Blyden, Charles H. Boyer, Frazelia Campbell, Helen Maria Chestnut, William Henry Crogman, Orishatuka Faduma, John Wesley Gilbert, James Monroe Gregory, Richard T. Greener, Wiley Lane, George Morton Lightfoot, Reuben Shannon Lovinggood, Lewis Baxter Moore, Pinckney Warren Russell και Daniel Barclay Williams. Ο κατάλογος αυτός δεν είναι πλήρης, αλλά διαρκώς διευρύνεται μέσω περαιτέρω ερευνών.
Πρέπει να πούμε δυο λόγια για τον Blyden, τον διάσημο υποστηρικτή του παναφρικανισμού που συνέδεσε την Καραϊβική (καταγόταν από το St. Thomas των Αμερικανικών Παρθένων Νήσων) και τη Λιβερία της Δυτικής Αφρικής, τον Gilbert, τον πρώτο μαύρο αρχαιολόγο που έκανε μελέτες στην Ελλάδα και το Κονγκό, και τον Faduma, τον άνθρωπο από τη Γουιάνα που πήγε στη Σιέρα Λεόνε και πήρε το όνομα Γιορούμπα καθώς δίδασκε κυρίως στη Βόρεια Καρολίνα. Η μελέτη των ελληνορωμαϊκών κλασικών δεν ήταν γι’ αυτούς εμπόδιο για να ανακαλύψουν την προ-αποικιακή αφρικανική κληρονομιά, αλλά μια πύλη. Υπήρξαν πρόδρομοι του William Leo Hansberry, ο οποίος κρατούσε σημειωματάρια με τις αναφορές στην Αφρική και τους Αφρικανούς από τα έργα των ελληνορωμαίων συγγραφέων, και του Lorenzo Dow Turner, ο οποίος επικεντρώθηκε στις αφρικανικές γλώσσες και τη γλωσσολογία των Κρεολών και έκανε μελέτες για τις μορφές επικοινωνίας των οι απογόνων των σκλάβων στα νησιά του Νότιου Ατλαντικού που αποτελούσαν πάντα ένα αρχείο αντίστασης.
Μια σύγχρονη υποτροφία στο όνομά του
Με την υποστήριξη της Εκκλησίας των Μεθοδιστών ο Scarborough μπόρεσε να επισκεφθεί τρεις φορές το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη. Δεν μπόρεσε όμως ποτέ να επισκεφθεί την αγαπημένη του Ελλάδα. Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, που εδρεύει στο Κολωνάκι, χρηματοδότησε πρόσφατα μια υποτροφία στη μνήμη του για ανεξάρτητους μελετητές από μειονοτικές ομάδες, ώστε να προχωρήσουν τις σπουδές της αρχαιότητας στα χνάρια του Scarborough, που υπήρξε ο πρόδρομος.
Αξεπέραστος, ο Will Scarborough ολοκλήρωσε ένα ακόμη χειρόγραφο για τη λατινική: “Questions on Latin Grammar”. Οι εκδότες του αμφέβαλλαν ότι θα μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτό – βρισκόταν ακόμη στο συρτάρι του γραφείου του όταν απεβίωσε. Οι αρμόδιες αρχές της γενιάς του δεν ενδιαφέρθηκαν να δημοσιεύσουν ισότιμα ή ανώτερα έργα μαύρων επιστημόνων, ούτε καν να αναγνωρίσουν την ανθρωπιά τους. Όπως έχει σημειώσει ο Ronnick, δουλεύοντας μόνος στο γραφείο του, βίωσε μια μορφή απελευθέρωσης «μέσω της καλλιέργειας της δικής του διανόησης». Παρόλο που τα έργα του Scarborough γνώρισαν λίγες αναφορές, πέρα από τη χρωματική γραμμή, ο ίδιος δεν σταμάτησε ποτέ τις σπουδές του. Είχε τον Όμηρό του, τον Βιργίλιο και, ω ναι, αυτές τις νέες μελέτες της διαλέκτου Gullah-Geechee μεταξύ των Αφροαμερικανών της νότιας παράκτιας περιοχής, όπου επένδυε το ενδιαφέρον του. Από αυτές τις μελέτες προέκυψε αργότερα η αναγνώριση του αφρικανικού λεξιλογίου και των πολιτισμικών επιβιώσεων μεταξύ των απογόνων των σκλάβων, ένας τομέας που εξακολουθεί να είναι άγνωστος σαν τα ελληνικά για πολλούς.
——————————————————————–
Βλ. επίσης:
Ο λόγος του Φρέντερικ Ντάγκλας για τον Αβραάμ Λίνκολν (1876)
