Δημιουργία σημαίνει Ροή [1] ή Το back stage της συγγραφής ενός θεατρικού έργου. Το νέο θεατρικό έργο του Δημήτρη Τσεκούρα “ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΩΣΤΑΣ ή ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΥ” ετοιμάζεται από το εκδοτικό τμήμα του ATHENS SCHOOL. Αναμένουμε τον Σεπτέμβριο. Ακολουθεί το κείμενο του Δημήτρη Τσεκούρα, Αθήνα, Ιούνιος του 2022.
Θεωρώ την έννοια του Δικαίου την πιο περίπλοκη, την πιο δαιδαλώδη έννοια που υπάρχει από καταβολής εννοιών, που θα πει από καταβολής Λέξεων. Και ίσως να εμπεριέχονται στην έννοια αυτή, όπως και σε κάθε έννοια άλλωστε, τόσες σημασίες όσοι είναι και οι άνθρωποι από το στόμα των οποίων εκφωνείται η λέξη. Και, εάν εξαιρέσουμε την εξειδικευμένη και σαφώς απαραίτητη, εφόσον ζούμε σε οργανωμένες ανθρώπινες κοινωνίες με ό,τι καλό και κακό αυτό συνεπάγεται, Νομική Επιστήμη, άπειρα άλλα πράγματα έχουν γραφεί, γράφονται και, σίγουρα, θα εξακολουθούν να γράφονται -όσο θα υφίσταται Ανθρωπότητα- για αυτό που είθισται να αποκαλείται ηθική διάσταση του Δικαίου και το οποίο, κατά κανόνα, αντιπαρατίθεται στο γραπτό κομμάτι του Νόμου. Ο διαχωρισμός γνωστός από την αρχαιότητα ακόμη και κανένα πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα στο μυαλό μου από το δίπολο Κρέοντας–Αντιγόνη.
Εάν θα έπρεπε, βάσει των αναγνωσμάτων που έχω κάνει στη ζωή μου, να μπω στην πολύ δύσκολη επιλογή δύο και μόνο δύο έργων που πραγματεύονται την έννοια του Δικαίου συνολικά, που θα πει τόσο σε σχέση με τη γραπτή όσο και σε σχέση με την άγραφή του εκδοχή, θα επέλεγα, καταρχάς και ασφαλώς, την Πολιτεία του Πλάτωνα και κατά δεύτερον το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρενματ Δικαιοσύνη.
Την Πολιτεία του Πλάτωνα γιατί, μέσα από μία άκρως καλειδοσκοπική ανάλυση της έννοιας του Δικαίου που κάνει ο μέγιστος, κατά τη γνώμη μου, φιλόσοφος όλων των εποχών, καταλήγει ουσιαστικά στην εκ πρώτης αναγνώσεως ελιτίστικη άποψη ότι η έννοια του Δικαίου δεν μπορεί να είναι συνυφασμένη τελικά παρά μόνο με έναν άκρως πεπαιδευμένο άνθρωπο, κοινώς ψύλλοι στ΄ άχυρα· την Δικαιοσύνη του Ντύρενματ γιατί στο μυθιστόρημα αυτό ο συγγραφέας, μέσα από μία εντελώς παράλογη έναρξη: ένας άνθρωπος πυροβολεί θανάσιμα έναν φίλο του ενώπιον πολλών άλλων, χτίζει σταδιακά, μέσω μιας νουάρ ατμόσφαιρας, έναν βαθύτατο στοχασμό επάνω στο δίπολο θύτης–θύμα, αδικών–αδικούμενος με άλλα λόγια· στοχασμός, μέσω του οποίου οι ανατροπές που δημιουργούνται μπορούν πολύ εύκολα να οδηγήσουν στο φρενοκομείο έναν στοιχειωδώς σκεπτόμενο αναγνώστη.
•
Όταν μου πρότεινε, τον Μάιο του 2021, ο ηθοποιός Χάρης Τζωρτζάκης να γράψω, προκειμένου να το σκηνοθετήσει ο ίδιος, ένα θεατρικό έργο με αφορμή το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Βασίλη Παλαιοκώστα Μια φυσιολογική ζωή, στην αρχή ήμουν πολύ διστακτικός. Ήμουν διστακτικός για δύο λόγους: ο πρώτος λόγος ήταν ότι την περίπτωση του ανθρώπου αυτού δεν τη γνώριζα παρά σε πολύ γενικές γραμμές, που θα πει καθόλου, και ο δεύτερος, καθαρά πρακτικός, λόγος ήταν ότι, από αυτό το βιβλίο των 600 σελίδων, δεν είχα διαβάσει στο παρελθόν παρά μόνο κάποια αποσπάσματα, που θα πει τίποτα· αλλά, ως γνωστόν, όποιος διαβάζει μόνο αποσπάσματα ενός βιβλίου ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ. Πράγμα που σημαίνει ότι θα έπρεπε, εάν ήθελα ασφαλώς να κάνω μια σοβαρή δουλειά, να στρωθώ και να διαβάσω το βιβλίο, πράγμα το οποίο με τη σειρά του σήμαινε ότι θα έπρεπε να αφήσω στην άκρη ένα κείμενο που, εκείνον τον καιρό, μόλις είχα αρχίσει να δουλεύω.
Ο δισταγμός μου, όμως, άμα τη γενέσει του σχεδόν, άρχισε να κάμπτεται. Και άρχισε να κάμπτεται αφενός γιατί εκτιμώ βαθύτατα τον Χάρη Τζωρτζάκη και το συνολικό του ήθος απέναντι στη Ζωή και την Τέχνη (άρα ένα όχι στην πρό-σ-κλησή του θα το θεωρούσα επιεικώς άκομψο εκ μέρους μου) και αφετέρου γιατί μια πολύ παράξενη διαίσθηση μού έλεγε ότι το εγχείρημα αυτό μάλλον κάπου θα με έβγαζε.
Κάπως έτσι, λοιπόν, μπήκα στη διαδικασία της προσεκτικής ανάγνωσης όλου του βιβλίου κάνοντας παράλληλα και μια έρευνα στο διαδίκτυο για τον Βασίλη Παλαιοκώστα και τη δράση του. Ομολογώ πως τα συναισθήματά που μου δημιουργήθηκαν ήταν πολύ αντιφατικά και ως προς το βιβλίο και ως προς το πρόσωπο. Όταν μας δημιουργούνται, όμως, αντιφατικά συναισθήματα για κάτι ή για κάποιον, πιο πολύ μια δική μας εσωτερική κρυμμένη αντίφαση είναι που ενεργοποιείται. Ως προς το βιβλίο, το συναίσθημά μου ήταν αντιφατικό γιατί από τη μια διάβαζα ένα άκρως καλογραμμένο κείμενο ποταμό που έρρεε αβίαστα, από την άλλη, όμως, θεωρούσα ότι διάβαζα κάτι που θα το αποκαλούσα περισσότερο ντοκουμέντο παρά λογοτεχνία. Σε σχέση με το πρόσωπο Βασίλης Παλαιοκώστας, το συναίσθημά μου ήταν επίσης αντιφατικό γιατί από τη μια δεν μπορούσα με τίποτα να ταυτιστώ προσωπικά με όλη αυτή την ατελείωτη δράση, με όλο αυτό το ατελείωτο ανθρωποκυνηγητό, με όλη αυτή την ατελείωτη επαφή με τα όπλα -όλα αυτά είναι πράγματα που, και μόνο το άκουσμά τους, μου δημιουργεί αγχώδη διαταραχή· από την άλλη, όμως, μπορούσα να ενστερνιστώ την πυρηνική ιδέα αυτού του ανθρώπου σε σχέση με το κομμάτι εκείνο που ονομάζεται ηθική διάσταση του Δικαίου.
ΚΑΙ ΤΩΡΑ;
•
Το ερώτημα μέσα μου ήταν κυριολεκτικά αμείλικτο.
ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΙ ΚΑΝΩ;
ΚΑΝΩ;
ΚΑΙ ΕΑΝ ΚΑΝΩ, ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΠΑΩ ΝΑ ΚΑΝΩ;
Ξαναδιάβασα, λοιπόν, μία ακόμη φορά το βιβλίο και κράτησα σημειώσεις. Πολλές σημειώσεις.
Και τότε αποφάσισα ότι το πρόσωπο αυτό ΔΕΝ ΘΑ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΩ ΩΣ ΥΠΑΡΚΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΑΛΛΑ ΩΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ. Δεν θα το αντιμετωπίσω ως δικαστής, γιατί δεν είμαι δικαστής, αλλά ως λογοτέχνης που πασχίζω ακόμη να γίνω. Και μετά ανέσυρα από μέσα μου και κάτι άλλο, πολύ πολύτιμο για μένα: Ανέσυρα από μέσα μου την κατασταλαγμένη μου πεποίθηση ότι Λογοτεχνία –συν τοις άλλοις– σημαίνει Ροή. Που σημαίνει ότι ένα πρόσωπο, ένα οποιοδήποτε πρόσωπο, ζων, νεκρό, υπαρκτό, φανταστικό, εντός βιβλίου, εκτός βιβλίου, μπορεί να μας δώσει το έναυσμα για να πάρουμε το νήμα και να συνεχίσουμε τον δικό μας πλέον προβληματισμό με αφορμή το πρόσωπο αυτό.
Όπερ και έπραξα.
Και κάπως έτσι προέκυψε αυτό το θεατρικό έργο.
Ένα θεατρικό έργο το οποίο δεν είναι τελικά διασκευή της αυτοβιογραφίας του Β.Π. Έτσι κι αλλιώς, δεν πιστεύω στον όρο διασκευή. Πιστεύω όμως ακράδαντα στη δημιουργία εκείνη που πατάει πάνω σε μια προηγούμενη δημιουργία για να δημιουργηθεί μια άλλη δημιουργία. Πιστεύω στη Ροή και μόνο στη Ροή.
•
Στο έργο κράτησα ως βασικό ήρωα τον Β.Π. φροντίζοντας να μην αλλοιώσω στο παραμικρό το ιδεολογικό υπόβαθρο της δράσης του. Και πρόσθεσα άλλα τέσσερα πρόσωπα. Τον Χ1, τον Χ2, τον Χ3, και την Χ4. Αυτοί οι τέσσερις Χ λειτουργούν, τρόπον τινά, ως ένα είδος Χορού που σχολιάζει, κατακρίνει, υπερασπίζεται, αντιλέγει, συμπάσχει, αδιαφορεί, ταυτίζεται ή απωθείται από τον κεντρικό ήρωα. Και έχοντας κατά νου ότι βασικός άξονας του έργου είναι η έννοια του Δικαίου. Του Δικαίου, όμως, μέσα από τα δικά μου μάτια πλέον.
Το είπαμε άλλωστε: όσοι οι άνθρωποι, τόσες και οι διαφορετικές σημασίες μιας έννοιας.
•
Υγ: με τον Χάρη Τζωρτζάκη, μέχρι να καταλήξουμε στην «οριστική μορφή του κειμένου», αφήσαμε στο συρτάρι εφτά άλλες εκδοχές. Χρησιμοποιώ πρώτο πληθυντικό πρόσωπο γιατί, αν και το έργο το έγραψα εγώ, στην ουσία το γράψαμε από κοινού. Όσον αφορά δε στα εισαγωγικά στη φράση «οριστική μορφή του κειμένου», αυτά τα έβαλα εντελώς συνειδητά γιατί, ως γνωστόν, άλλο πράγμα η οριστική μορφή ενός γραπτού κειμένου και άλλο πράγμα η παράσταση που στήνεται πάνω στο γραπτό κείμενο. Η παράσταση είναι αποκλειστικό δημιούργημα του σκηνοθέτη.
Γιατί Δημιουργία σημαίνει Ροή.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Το παρόν κείμενο αποτελεί μία πολύ συμπυκνωμένη περίληψη –όσο κάτι τέτοιο είναι εφικτό– ενός ευρύτερου προβληματισμού μου σε σχέση με τη Λογοτεχνική Δημιουργία ως τη ροή εκείνη που είναι –ίσως– η μόνη ικανή ροή να αντισταθεί στον διαρκώς αυξανόμενο Παραλογισμό του τρόπου ροής της λεγόμενης πραγματικής ζωής.
Λόγος και τεχνική, θέατρο και λόγος! Δυο ενότητες πάνω στις οποίες θα συζητήσουμε αρκετά την Πέμπτη. Η αναφορά στο αναμενόμενο βιβλίο του Δημήτρη Τσεκούρα Βασίλης Παλαιοκώστας ή περί δικαίου δίνει μια νότα περισσότερου ενδιαφέροντος αφού αποτελεί μια πραγματική διάσταση του ζητήματος.
Το ότι θα περάσουμε καλά είναι σίγουρα μια άλλη διάσταση…:
