Του Steve Rushton στο minim-municipalism.org. Μετάφραση για το Αυτολεξεί: Κώστας Φωτίου
Πολλές σύγχρονες πόλεις αποτελούν εστίες κλιμακούμενης καταπίεσης. Από την εποχή του ευρωπαϊκού αποικισμού κυριαρχεί η ιδέα ότι η εξέλιξη από τις απλές εξισωτικές ομάδες προς τη σύγχρονη πολυπλοκότητα ήταν η μόνη δυνατή. Η μεταμορφωση των πόλεων υποτίθεται ότι ακολούθησε μια ιεροτελεστία. Η ιστορία έχει ως εξής: ο πολιτισμός [civilization]αποτελεί ένα σύνολο όπου η τέχνη και η κουλτούρα [culture]οδηγούν στην εγκαθίδρυση ιεραρχιών και οι μεγάλες κοινωνίες χρειάζονται διακυβέρνηση από πάνω προς τα κάτω. Έτσι διαμορφώνεται ένα ψευδοδίλημμα: ή να δεχτούμε [αυτή την εξέλιξη] ή να επιστρέψουμε στις σπηλιές.
Στο βιβλίο Η αυγή των πάντων [The Dawn of Everything, 2021], των David Graeber και David Wengrow, αποτελούμενο από 700 εξαιρετικές σελίδες, καταρρίπτονται πολλοί αυτοεκπληρούμενοι μύθοι για την ανθρωπότητα από την εποχή των παγετώνων και ύστερα. Το βιβλίο προσφέρει πολλά στον σύγχρονο δημοτισμό [municipalism], τον οποίο θεμελιώνει όχι μόνο στο επιχείρημα ότι οι πρώτες πόλεις χτίστηκαν σε μεγάλο βαθμό συνεργατικά, αλλά στο ότι δομές κυριαρχίας προέκυπταν συχνά πολύ αργότερα από την εμφάνιση των πόλεων. Η αντιπαραβολή των αρχαίων παραδειγμάτων με τα σύγχρονα δημοκρατικά πρότυπα δημιουργεί μια γέφυρα για να ξεπεράσουμε την αντίληψη ότι οι πόλεις είναι αναπόφευκτα ιεραρχικές. Η επισκόπηση των πόλεων προσφέρει επίσης ένα πλεονεκτικό σημείο για την καλύτερη κατανόηση του δημοτισμού.
Αυτόνομες κοινότητες σε κλιμάκωση
Ένα κεντρικό δόγμα της υποτιθέμενης γραμμικής ιστορίας είναι: μεγαλύτερες κοινωνίες σημαίνουν περισσότερη κυριαρχία. Οι Ζαπατίστας (EZLN) της Τσιάπας και η Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (AANES), ή αλλιώς Ροζάβα, δείχνουν το αντίθετο.
Από το 1994, περίπου 300.000 άνθρωποι στο νότιο Μεξικό (με στοιχεία του 2018 που αυξάνονται από τότε) έχουν δημιουργήσει ένα αυτόνομο δημοκρατικό σύστημα και διαχειρίζονται τη ζωή τους, από την υγειονομική περίθαλψη μέχρι την εκπαίδευση, μέσω της τοπικής δημοκρατίας. Στη βόρεια και ανατολική Συρία από το 2012, ένα τοπικό δημοκρατικό σύστημα βασισμένο σε τοπικά συμβούλια (που ονομάζεται δημοκρατικός συνομοσπονδισμός) μεταμόρφωσε τη ζωή με βάση την απελευθέρωση των γυναικών, την υποδοχή των προσφύγων, την εθνοτική συνοχή και τη συμπεριληπτική δημοκρατία για 4,6 εκατομμύρια ανθρώπους το 2014 (με τον πληθυσμό να μειώνεται έκτοτε).
Το βιβλίο παρουσιάζει στοιχεία για ποικίλες πολύπλοκες κοινωνίες, ισότιμες ή χωρίς μακροχρόνιες ελίτ. Από τις Άλπεις έως τη Μογγολία κατά την ύστερη Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή (25.000-12.000 π.Χ.) η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών αποσαφηνίζεται από την παρόμοια χρήση των εργαλείων. Τότε, οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες συγκεντρώνονταν συνήθως εποχιακά για να θερίσουν τις σοδειές από καρύδια ή να αναχαιτίσουν μεταναστευτικά ζώα και διαδρομές ψαριών. Για παράδειγμα, σε σπίτια από οστά μαμούθ (περίπου 23.000 π.Χ.) που ανακαλύφθηκαν στη σημερινή Ρωσία βρέθηκαν κεχριμπάρι, θαλάσσια όστρακα και δέρματα ζώων από μεγάλες αποστάσεις. Ομοίως στο Στόουνχεντζ, (περίπου 3000 π.Χ.), στο σημερινό Ηνωμένο Βασίλειο, και στο Poverty Point, (περίπου 1600 π.Χ.), στις σημερινές ΗΠΑ, συγκεντρώνονταν εποχικοί επισκέπτες, αφήνοντας πόρους από πολύ μακρινές περιοχές.
Πιο πρόσφατες κοινωνίες έχουν εφαρμόσει επίσης μια εποχιακή μετακίνηση, αποτελούμενη από ένα διπλό πολιτικό σύστημα. Για τους Ινουίτ της Αρκτικής οι σχέσεις γίνονται πιο ισότιμες όταν ενώνονται και πιο πατριαρχικές και ιεραρχικές τον υπόλοιπο χρόνο, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στους Nambikwara του Αμαζονίου.
Το βιβλίο δείχνει ότι η ιστορία της ανθρωπότητας είναι πολύπλοκη και διαφορετική, με πολλούς πειραματισμούς. Ο σύγχρονος κόσμος, κολλημένος σε ένα σύστημα κυριαρχίας, μοιάζει να αποτελεί την εξαίρεση. Στην αυγή των πόλεων, επίσης, κατά κύριο λόγο έλειπαν οι ελίτ.
Το Tell Sabi Abyad (περίπου 6200 π.Χ.) ήταν ένα χωριό στη σημερινή Συρία, μέρος ενός δικτύου παρόμοιων χωριών που ονομαζόταν Ubaid. Είχε περίπου 150 κατοίκους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν μάρκες για να διασφαλίζουν ότι όλοι έπαιρναν την ίδια ποσότητα συγκεκριμένων πραγμάτων. Το δίκτυο Ubaid συνέδεε μικρές τοποθεσίες σε ολόκληρη τη Μεσοποταμία για μια χιλιετία με βάση την αρχή της ίσης πρόσβασης στους πόρους και έθεσε τα θεμέλια για ορισμένες πρώιμες μεσοποταμιακές πόλεις.
Η ισονομία εμφανίζεται πολύ διαφορετική στις μη αστικές κοινωνίες. Η Σφαίρα Αλληλεπίδρασης Hopewell ήταν ένα σημείο συγκέντρωσης Αμερικανών από όλο το νοτιοανατολικό Turtle Island (100 π.Χ.-500 μ.Χ.), όπου είχαν χτίσει ογκώδη και περίπλοκα χωματουργικά έργα. Όπως και στο δίκτυο Ubaid, βλέπουμε ελάχιστα σημάδια κεντρικής εξουσίας ή μόνιμων ελίτ. Η διαφορά, όπως εξηγούν οι Graeber και Wengrow, ήταν ότι η ισονομία στο Ubaid αφορούσε την “καταστολή των ατομικών διαφορών μεταξύ των ανθρώπων και των νοικοκυριών”, ενώ “η ενότητα του Hopewell σήμαινε τον εορτασμό της διαφοράς”.
Περάσματα σε εναλλακτικές πόλεις
Σύμφωνα με την κομφορμιστική αφήγηση της ιστορίας, οι μη ευρωπαϊκοί και μη νεωτερικοί λαοί είναι εγκλωβισμένοι σε μια παιδική πολιτισμική ηλικία. Το θεμέλιο του δομικού ρατσισμού είναι να κρίνουμε τους άλλους ως μη συμβατούς με την αυτοαποκαλούμενη πρόοδο των λευκών Ευρωπαίων. Αυτή η αφήγηση εξυπηρετεί το ευρωκεντρικό κατεστημένο και με έναν άλλο τρόπο: προεξοφλεί τις διάφορες πολιτικές δυνατότητες που εμφανίζονται σε όλη την ιστορία.
Ως ένας τρόπος άσκησης της πολιτικής που είναι εγγενώς αποκεντρωμένος και αφορά τον διαμοιρασμό της εξουσίας, ο δημοτισμός είναι αντιαποικιακός και προσφέρει θεραπεία σε αυτόν τον πολιτικό μηδενισμό.
Διάφοροι τύποι δημοτισμού έχουν χαρακτηριστεί ως “αυτοδιαχειριζόμενη πλατφόρμα” από τον γεωγράφο και υποστηρικτή του δημοτισμού συγγραφέα Matthew Thompson. Ο δημοτισμός της πλατφόρμας είναι ένα κίνημα κοινωνικών κινημάτων που συνδυάζονται για να διοικήσουν την πόλη, όπως έκαναν στη Βαρκελώνη. Ο δημοτισμός μπορεί επίσης να επικεντρωθεί στην οικοδόμηση αυτόνομων συστημάτων πέρα από τα υπάρχοντα: Η Cooperation Jackson (ΗΠΑ) οικοδομεί μια αλληλέγγυα οικονομία που εδράζεται σε τοπικούς συνεταιρισμούς και λαϊκές συνελεύσεις. Στον διοικούμενο δημοτισμό, η τοπική αυτοδιοίκηση ηγείται ενός οικονομικού μετασχηματισμού, χρησιμοποιώντας π.χ. τοπικές προμήθειες για τη στήριξη τοπικών συνεταιρισμών, όπως συμβαίνει στο Πρέστον (Ηνωμένο Βασίλειο).
Με βάση τρέχουσες εργασίες (μεταξύ άλλων το έργο χαρτογράφησης του European Municipalist Network) μπορούν να προσδιοριστούν δύο ακόμη δρόμοι που κερδίζουν έδαφος: ο δημοτισμός της λίστας πολιτών και ο κοινωνικός δημοτισμός. Ο πρώτος είναι όταν ΜΚΟ, μικρά πολιτικά κόμματα και ακτιβιστές των πόλεων δημιουργούν λίστες πολιτών για να ανακαταλάβουν την πόλη, όπως έκαναν σε όλη τη Γαλλία ή το Ζάγκρεμπ. Αυτό που τον διαφοροποιεί από τον δημοτισμό της πλατφόρμας είναι η μικρότερη επιρροή στα κοινωνικά κινήματα. Επίσης, τα κοινωνικά κινήματα συνδυάζονται για να ασκήσουν πίεση στην τοπική αυτοδιοίκηση μέσα από μια δημοτιστική οπτική, αλλά χωρίς να κατεβαίνουν στις εκλογές, όπως συμβαίνει στο Βερολίνο και στην Κοπεγχάγη με ιδιαίτερη έμφαση στη στέγαση. Συνολικά, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ αυτών των πέντε δρόμων που χρειάζεται συζήτηση, αλλά και επικαλύψεις και διπλές στρατηγικές. Έτσι απηχεί σήμερα η ποικιλία με την οποία συνδημιουργούνταν οι πόλεις στο παρελθόν.
Αρχαίες πόλεις, αρχαία δικαιώματα
Οι πρώτες πόλεις ήταν “ένας συνειδητός πειραματισμός στην αστική μορφή” και “εκπληκτικά λίγες περιέχουν […] σημάδια αυταρχικής διακυβέρνησης”, γράφουν οι Graeber και Wengrow. Το τεκμηριώνουν αυτό με την απουσία ανακτόρων, φυλακών, κεντρικών αποθηκών, διοίκησης, οχυρώσεων και άλλων τέτοιων καταλοίπων που εμφανίζονται ξεκάθαρα στις μεταγενέστερες πόλεις. Εφαρμόζοντας μια σύγχρονη ιδέα, μπορούμε να πούμε ότι οι πρώιμοι κάτοικοι των πόλεων είχαν ένα ισχυρό «δικαίωμα στην πόλη», δηλαδή διαμόρφωναν συνεργατικά τη ζωή και τους δήμους τους.
Μπορούμε να το δούμε αυτό στην «αρχαιότερη πόλη του κόσμου» Çatalhöyük, στη σημερινή Τουρκία, που διήρκεσε μεταξύ 7400-5900 π.Χ. Οι κάτοικοι της πόλης (περίπου 5.000) ζούσαν όλοι σε ισάριθμα προσαρτημένα σπίτια ίσου μεγέθους. Χωρίς δρόμους, οι άνθρωποι σκαρφάλωναν στις στέγες και έμπαιναν στα σπίτια με σκάλες.
Το τι σκέφτονταν οι κάτοικοι του Çatalhöyük είναι άγνωστο, μπορούμε όμως να διερευνήσουμε τις ιδέες μας για τη δημοτική διαβίωση. Πέρα από τις στέγες, υπήρχε ελάχιστος κοινός χώρος για να οργανωθούν συλλογικά. Ωστόσο, είχαν ίσες ευκαιρίες να οραματιστούν την πόλη από μέσα προς τα έξω. Οι αρχαιολογικές καταγραφές δείχνουν ισότιμα νοικοκυριά, με ισότιμη πρόσβαση στην τροφή και ελάχιστο διαχωρισμό κατά τάξη ή φύλο. Τα σπίτια στο εσωτερικό διέφεραν σημαντικά όσον αφορά τις τελετουργίες, τη διαρρύθμιση και τις δημιουργικές εκροές.
Το Taljanky (στη σημερινή Ουκρανία) και οι σύγχρονές της περιοχές αψηφούσαν εξίσου την ορθόδοξη άποψη για τις παλιές πόλεις, καθώς στερούνται επίσης ενδείξεων συγκεντρωτικής εξουσίας. Το Taljanky αποτελούνταν από περίπου χίλια ισομεγέθη και ισχυρά χτισμένα σπίτια που ήταν τοποθετημένα σε έναν κύκλο. Ο κεντρικός χώρος χρησιμοποιούνταν ίσως για λαϊκές συνελεύσεις, για μαντριά ζώων, για τελετουργίες ή και για τα τρία. Σε κοντινή απόσταση υπήρχαν πολλοί παρόμοιοι δήμοι σε σχήμα δακτυλίου (4100-3300 π.Χ.) που υπολογίζεται ότι αριθμούσαν συνολικά 100.000 άτομα. Κάθε τόπος ήταν αλληλοεξαρτώμενος και απείχε λίγες ώρες με τα πόδια.
Τα σύγχρονα αστικά κέντρα, αντίθετα, έχουν συνήθως κεντρικές περιοχές και προνομιούχους που κυριαρχούν πάνω σε φτωχές συνοικίες. Ο δημοτισμός όμως παρέχει δρόμους για να σπάσει αυτός ο συγκεντρωτισμός. Π.χ. στο Ζάγκρεμπ τον Μάιο του 2021, η πλατφόρμα πολιτών Možemo (Μπορούμε) νίκησε έναν διεφθαρμένο δήμαρχο που βρισκόταν στην εξουσία για δεκαετίες. Πέτυχαν αυτή τη νίκη με ένα μανιφέστο 28 σημείων, το οποίο συνδιαμόρφωσαν περίπου 10.000 κάτοικοι του Ζάγκρεμπ και περιελάμβανε τη δημιουργία μιας «πολυκεντρικής πόλης» που θα σταματήσει να δίνει προτεραιότητα μόνο στο κέντρο της πόλης.
Ένας άλλος στόχος του Ζάγκρεμπ (και πολλών δημοτιστικών σχεδίων) είναι η αντιμετώπιση της σημερινής οικολογικής κατάρρευσης. Και πάλι η αρχαία Ουκρανία δείχνει ότι δεν υπάρχει τίποτα έμφυτο στις πόλεις σε σχέση με την υπερκατανάλωση. Οι Graeber και Wengrow δείχνουν ότι το οικολογικό αποτύπωμα του Taljanky ήταν ελάχιστο, με υπαρκτή την πιθανότητα μιας συνειδητής προσπάθειας “να αποφευχθεί η αποψίλωση των δασών μεγάλης κλίμακας”. Αυτά τα μέρη είχαν μια πολυποίκιλη οικονομία με κήπους μικρής κλίμακας, κυνήγι και συλλογή τροφής, εκτροφή ζώων, οπωρώνες και εμπόριο σε μακρινά μέρη. Έτσι ζούσαν για αιώνες χωρίς πολέμους ή δημιουργία κάποιας ελίτ.
Αν και τα σχέδια για την οικολογική ευημερία θεωρούνται αφελή από την πραγματιστική άποψη, όλο και περισσότερο οι τοπικές διοικήσεις διεξάγουν μάχες για την ανάληψη δράσης για το κλίμα, έναντι των εθνικών κυβερνήσεων που συνδιαλέγονται με τις εταιρείες. Η πόλη του Άμστερνταμ, η οποία τείνει προς τους ερυθροπράσινους δημοτιστές, ηγείται της επίθεσης των πόλεων που επαναπροσδιορίζουν την κυκλική οικονομία, αξιοποιώντας αρκετούς πόρους για την ευημερία όλων, ενώ απορρίπτουν την ατέρμονη ανάπτυξη που δεν μπορεί να διαχειριστεί ο πλανήτης. Ενώ υπάρχουν προκλήσεις για την εφαρμογή της κοινής λογικής στην πράξη, δεν είναι μόνο συμβολικό το γεγονός ότι αυτός ο νέος τρόπος σκέψης ονομάζεται “Οικονομικά του ντόνατ”, από το σχήμα της “πρώτης πόλης” του κόσμου.
Αποαποικιοποίηση και αποπατριαρχικοποίηση
Η διαδικασία εξάπλωσης ενός τρόπου ζωής (π.χ. των αστικών κέντρων της Ουκρανίας ή των χωριών Ubaid) αποκαλείται από τους κοινωνικούς επιστήμονες αποικισμός, ακόμη και αν έγινε χωρίς βία, πιθανότατα συναινετικά. Οι Graeber και Wengrow επισημαίνουν ότι χρειαζόμαστε νέες λέξεις για να επαναπροσδιορίσουμε τη σκέψη μας. Εδώ ο μεταδοτισμός [contaminationism], μια ιδέα από το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης [alter-globalisation movement] που ο Graeber έχει συζητήσει αλλού, είναι χρήσιμος για να κοιτάξουμε προς τα πίσω και προς τα εμπρός.
Ο μεταδοτισμός είναι η ιδέα ότι οι συμμετοχικές πρακτικές είναι μεταδοτικές.
Κατά τη διάρκεια του κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης (εμπνευσμένο από τους Ζαπατίστας), οι άνθρωποι που λειτουργούσαν με τις αρχές της συναίνεσης και των συνελεύσεων έδωσαν διαστάσεις χιονοστιβάδας σε αυτές τις διαδικασίες. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι είδαν και υιοθέτησαν αυτούς τους τρόπους πολιτικής αργότερα, κατά τη διάρκεια του κινήματος των Πλατειών το 2011, και αυτό με τη σειρά του επηρέασε όσους επανακατέλαβαν τις πόλεις τους στην Ισπανία το 2015.
Ο μεταδοτισμός προσφέρει έναν τρόπο να φανταστούμε πώς όλοι οι κάτοικοι του Ubaid ή οι Ουκρανοί άρχισαν συναινετικά να κάνουν το ίδιο πράγμα χωρίς βία. Κάτι παρόμοιο συνέβη στην πόλη Ουρούκ των Σουμερίων. Μικρότερα μέρη αναπαρήχηθησαν σε όλη την πόλη, η οποία είχε έναν ναό που παρήγαγε νέα προϊόντα και εγγυόταν την ποιότητα και την καθαρότητα. Η Ουρούκ είναι επίσης η πρώτη γνωστή πόλη με γραφή. Ξεκίνησε επίσης με μια συμμετοχική δημοκρατία που συντελούνταν στη Μεγάλη Αυλή, μια βυθισμένη και σκιερή πλατεία.
Το πόσο μονοκόμματη είναι η άποψη της ευρωκεντρικής ιστορίας φαίνεται στο χαρακτηριστικό παράδειγμα της Αρχαίας Αθήνας που ισχυρίζεται ότι είναι η γενέτειρα της δημοκρατίας. Είναι σίγουρο ότι οι άνθρωποι έπρατταν ή όχι συναινετικά από τότε που αναπτύχθηκε η γλώσσα. Η Ουρούκ είναι ένα πολύ καλύτερο παράδειγμα για αυτό που υποτίθεται ότι είναι καλό στην Αθήνα, επειδή η Μεγάλη Αυλή χωρούσε πολύ περισσότερους κατοίκους. Το σημαντικότερο είναι ότι οι άνθρωποι δεν ήταν υπόδουλοι, οι γυναίκες δεν αποκλείονταν, ούτε οι ξένοι.
Στην Ουρούκ, στο Çatalhöyük, στο Taljanky και σε άλλους πρώιμους δήμους, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι γυναίκες είχαν ισότιμη θέση ή και τιμητική. Επιπλέον, οι Graeber και Wengrow μιλούν για το πώς μόνο μεταγενέστερα οι ανακαλύψεις των γυναικών, από τη βοτανική μέχρι τα μαθηματικά, γράφτηκαν από την ιστορία.
Στοχεύοντας στην αποπατριαρχικοποίηση της πολιτικής, μπορούμε να ανατρέξουμε στις πρώτες πόλεις που δείχνουν ότι και αυτό είναι εφικτό. Η έναρξη της αστικοποίησης δεν οδήγησε δομικά στην πατριαρχία. Η Αυγή των πάντων αναφέρεται στον τρόπο που αυτό προέκυψε αργότερα, συμπεριλαμβανομένου του πώς οι πρωτοκυβερνήτες, όταν εμφανίστηκαν, προσκολλήθηκαν σε δημόσιους χώρους και ναούς. Ταυτόχρονα οι οικείες σχέσεις έγιναν πιο πατριαρχικές, οι κοινωνίες καθρέφτισαν τον τρόπο οργάνωσης στον μικροεπίπεδο της οικογενειακής ζωής και το αντίστροφο.
Η δημοκρατική επανάσταση στη Ροζάβα χαράζει ένα μονοπάτι: θεωρείται εξίσου σημαντικό να αντιμετωπιστεί τόσο ο διαπροσωπικός μισογυνισμός όσο και η καταπίεση σε ολόκληρη την κοινωνία για να ανατραπεί μια δομή που διαμορφώθηκε κατά τις χιλιετίες μετά την άνοδο των πόλεων.
Ριζοσπαστικός δημοτισμός
Όχι μόνο πολλές πόλεις ξεκίνησαν δίχως ιεραρχία, αλλά και οι κοινωνικές επαναστάσεις είναι πιο συχνές απ’ ό,τι νομίζουμε. Αυτό υπονομεύει την ιδέα ότι μόλις εμφανιστούν οι ιεραρχίες δεν υπάρχει επιστροφή. Ένα πρώιμο παράδειγμα είναι η μεσοαμερικανική πόλη Τεοτιουακάν, η οποία ακολούθησε τη γνωστή πορεία των πόλεων. Υπήρχαν ενδείξεις για ανθρωποθυσίες, ναούς και ελίτ. Στη συνέχεια, το 300 μ.Χ. τα πράγματα άλλαξαν. Τα αρχαιολογικά στοιχεία υποδηλώνουν μια κοινωνική επανάσταση, οπότε όλοι μετακόμισαν σε διαμερίσματα κοινωνικής στέγασης, τόσο μεγαλοπρεπή που οι αρχαιολόγοι αρχικά τα θεώρησαν παλάτια. Οι Graeber και Wengrow δείχνουν ότι υπάρχει ένα δημοκρατικό νήμα που διατρέχει την αμερικανική πολιτική, ένα νήμα που μπορούμε να διακρίνουμε στους Ζαπατίστας και στους νοτιοαμερικανικούς δήμους.
Σε αντίθεση με τις πρώτες πόλεις, σήμερα αντιμετωπίζουμε τεράστια εμπόδια για να αναιρέσουμε τις δομές που χτίστηκαν από την αποικιοκρατία και άλλες καταπιέσεις. Και αυτό το σύστημα έχει μια επιδέξια ικανότητα να μετασχηματίζεται χρησιμοποιώντας μύθους που δίνουν την εντύπωση ότι δεν μπορεί να αναιρεθεί.
Ένα αντίδοτο σε αυτό είναι ο μεταδοτισμός, οι άνθρωποι που βλέπουν ότι η πολιτική της συναίνεσης, η αυτόνομη, η αντικαταπιεστική πολιτική είναι δυνατή. Και αυτό συμπληρώνεται από τη γνώση ότι έτσι ακριβώς έπραξαν πολλοί από τους προγόνους μας.
ΒΛ. ΣΧΕΤΙΚΑ
