Το Διεθνές Συνέδριο για το 1821 «Η γνωστή-άγνωστη Επανάσταση | Μία παράδοση ανταρσίας: τέλος ή αρχή;» θα διεξαχθεί στην Αθήνα, 9 με 12 Δεκεμβρίου, με τη συμμετοχή ανθρώπων των κινημάτων, ερευνητών και πανεπιστημιακών από την Ελλάδα, την Τουρκία, τις βαλκανικές χώρες, την Ευρώπη και τον αραβικό κόσμο. Επίσημος ιστότοπος: congress1821.gr / Το αναλυτικό πρόγραμμα ΕΔΩ.
Ακολουθεί η προσυνεδριακή συνέντευξη του Βούλγαρου ιστορικού Κράστεβ Λατσεζάρ (Krastev Lachezar). Η ομιλία του Κράστεβ στο Συνέδριο θα διεξαχθεί την Κυριακή 12/12 με τίτλο «Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας και αναρχικοί: από τον Nechayev μέχρι τον Rogdaev. Οι επαφές ανάμεσα στους Ρώσους και Βούλγαρους αναρχικούς». Ο Κράστεφ σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. Η διδακτορική του διατριβή αφορούσε τους Κουμάνους και τους Τατάρους του Κάτω Δούναβη κατά τον 13ο και 14ο αι. Έχει γράψει, μεταξύ άλλων, τη μοναδική μέχρι τώρα βιογραφία του διάσημου αναρχικού Βασίλ Ικονόμοφ. Η έρευνά του εστιάζει στην ιστορία του αναρχικού κινήματος στη Βουλγαρία από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας έως σήμερα.
Ερωτήσεις: Κώστας Ράπτης, δημοσιογράφος | Θεώρηση μετάφρασης: Γιάβορ Ταρίνσκι, συγγραφέας
Τι ενδιαφέρον παρουσιάζει για έναν ερευνητή εκτός των ελληνικών συνόρων, και μάλιστα από βαλκανική χώρα, το ζήτημα της Ελληνικής Επανάστασης;
Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα γεγονός ορόσημο. Αποτελεί ένα παράδειγμα παμβαλκανικής αλληλεγγύης και γι’ αυτό προκαλεί το ενδιαφέρον σε κάθε ερευνητή εκτός Ελλάδας. Ξεκινώντας από τις επαφές του Ρήγα με τον πιο διάσημο «ταραχοποιό» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον Οσμάν Παζβάντογλου, περνώντας στη συμμετοχή Βούλγαρων, Σέρβων, Αλβανών και Ρουμάνων στα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας και φτάνοντας στην άμεση συμμετοχή ανθρώπων, όπως του Σάβα Μπινμπάσι (Σάββας Καμινάρης Φωκιανός), του Ιντζέ Βοϊβόντα και του Χατζή Χρήστο (Κρίστε) Ντάγκοβιτς, στην ίδια την επανάσταση, αυτό το γενικό βαλκανικό πλαίσιο της Ελληνικής Επανάστασης βρίσκεται παντού.
Τι διαφορές θα διακρίναμε στη νεοελληνική και τη βουλγαρική εθνογένεση καθ’ οδόν προς τη δημιουργία νεωτερικών εθνικών κρατών;
Οι διαφορές στη δημιουργία του νεοελληνικού και του βουλγαρικού έθνους πρέπει να αναχθούν στον Μεσαίωνα, όταν οι Βούλγαροι και οι Ρωμαίοι, δηλαδή οι υπήκοοι του Βυζαντίου, εισήλθαν στο σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε διαφορετικές εποχές και με διαφορετικούς τρόπους. Η γη των Βούλγαρων, στη συνέχεια, αποδείχθηκε προγεφύρωμα προς τις οθωμανικές πρωτεύουσες, πρώτα την Αδριανούπολη, μετά την Κωνσταντινούπολη, και αυτό καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την οθωμανική παρουσία και τις κρατικές πρακτικές στα σημερινά βουλγαρικά εδάφη. Αντιθέτως, οι υπήκοοι του πρώην Βυζαντίου σε ορισμένες περιοχές διατηρούν σχεδόν πλήρη ανεξαρτησία, λόγω των γεωγραφικών χαρακτηριστικών και των υποχρεώσεών τους προς τον Σουλτάνο. Η μεταβυζαντινή αριστοκρατία, ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και η συνολική ελληνική ναυτική παρουσία στις υποθέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν όλοι παράγοντες που συνέβαλαν στην ηγετική, πρωτοποριακή θέση των Ελλήνων στην εθνική τους χειραφέτηση.
Πώς λειτούργησε το ελληνικό παράδειγμα για τους βουλγαρόφωνους πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
Οι Βούλγαροι του 1821 ήταν έτοιμοι για μια παμβουλγαρική, καλά οργανωμένη εξέγερση. Πολλοί από αυτούς ήταν μέλη στους πυρήνες της Φιλικής Εταιρίας. Ήταν καλά εξοπλισμένοι με όπλα. Όλοι τους αποδέχονταν τον Σάβα Μπινμπάσι ως έναν παντοβουλγαρικό ηγέτη, ανεξάρτητα από το αν ήταν Βούλγαρος ή Έλληνας. Στη συνωμοσία συμμετείχε η ελίτ της βουλγαρικής κοινωνίας, η οποία μέχρι την τελευταία στιγμή περίμενε το προσυμφωνημένο σήμα για μια γενική βαλκανική επανάσταση. Δυστυχώς, τα στενά, κατά καιρούς, ακόμη και προσωπικά συμφέροντα των μεγάλων ηγετών, ιδιαίτερα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ματαίωσαν τη βουλγαρική εξέγερση του 1821.
Κατά πόσον υπήρξε αναπόφευκτος ο κατακερματισμός των εθνικών βλέψεων των βαλκανικών λαών και η στροφή από το ομοσπονδιακό όραμα του Ρήγα στους ανταγωνιστικούς εθνικισμούς;
Ο Ρήγας είναι πολύ περισσότερο ένας οραματιστής παρά ένας πρακτικός της Επανάστασης. Ο αγώνας των Ελλήνων για εθνική απελευθέρωση στις αρχές του 19ου αιώνα βρίσκεται εξ ολοκλήρου υπό τον ρωσικό έλεγχο και υπό αυτή την έννοια αυτός ο κατακερματισμός των βαλκανικών εθνικισμών είναι απολύτως και κανονικά επιθυμητός από τη ρωσική αυτοκρατορική πολιτική, η οποία δεν μπορεί να επιτρέψει τη δημιουργία οποιασδήποτε μεγάλης ομοσπονδιακής δομής στα Βαλκάνια.
Τι ρόλο έπαιξαν οι αναρχικοί στο βουλγαρικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα;
Η συμμετοχή των Βούλγαρων αναρχικών στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα είναι καλά τεκμηριωμένη και ο ρόλος τους είναι τεράστιος. Σχεδόν χωρίς εξαίρεση, όλοι οι πρωτοπόροι του αναρχισμού στη Βουλγαρία συμμετέχουν στους αγώνες των Βούλγαρων της Μακεδονίας και της Θράκης. Μερικά από τα γεγονότα-ορόσημα, όπως οι βομβιστικές επιθέσεις στη Θεσσαλονίκη (τα Απριλιανά του 1903), είναι έργο Βούλγαρων αναρχικών, των λεγόμενων Βαρκάρηδων. Η συμμετοχή τους είναι επίσης αποτυπωμένη στη λαογραφία – τα τραγούδια για τον Κόστα Νούνκοφ, τον Μίλε Ποπιορντανόφ και άλλους.
Από την οπτική γωνία των σημερινών αιτημάτων κοινωνικής χειραφέτησης, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του 19ου αι. είναι αδιάφορα, χαμένες ευκαιρίες, πηγή έμπνευσης ή τίποτε από όλα αυτά;
Είναι δύσκολο να εντοπίσουμε την επιρροή των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στη σημερινή επιδίωξη της κοινωνικής χειραφέτησης. Όσο για τον 19ο αι., στις συνθήκες των εκκολαπτόμενων ακόμη βιομηχανικών κοινωνιών, είναι απολύτως φυσικό οι εθνικισμοί να κυριαρχούν στις κοινωνικές τάσεις. Από την άλλη, προσωπικότητες όπως ο Μπακούνιν και ο Νετσάγιεφ, ο Μπότεφ και ο Πιζακάνε δείχνουν ότι τα ελευθεριακά κινήματα δεν μπορούν να επικεντρωθούν μόνο σε αυστηρά κοινωνικές συγκρούσεις, αλλά χρειάζεται να συμμετέχουν και στην επίλυση εθνικοαπελευθερωτικών υποθέσεων. Παρεμπιπτόντως, αυτό ισχύει και για τους Βούλγαρους αναρχικούς στους Μακεδονο-Αδριανουπολιτικούς αγώνες – αναζητώντας, βεβαίως, τη λύση των κοινωνικών προβλημάτων στην εθνική απελευθέρωση.
UPDATE:
Απόσπασμα της ομιλίας του Κράστεβ Λατσεζάρ (Krastev Lachezar) ιστορικού, στο συνέδριο:
Η απάντησή του σε μια ερώτηση για τον Υψηλάντη, τη Φιλική Εταιρεία και η βαλκανική διάσταση της επανάστασης του 1821. Το ’21 ως μια χαμένη ευκαιρία παμβαλκανικής εξέγερσης. Μία αποκαλυπτική στιγμή στο Διεθνές Συνέδριο:
