Ιωάννα-Μαρία Μαραβελίδη
Νέα μέτρα στο λεξιλόγιο της εξουσίας σημαίνει νέες απαγορεύσεις, νέες τιμωρίες. Το αν αυτές αντιμετωπίζουν επαρκώς ή ή όχι την πανδημία αποτελεί δευτερεύον ζήτημα. Αρκετοί ήταν αυτοί που είχαμε διακρίνει παρόμοιες παλινωδίες στη διαχείριση της εξάπλωσης του ιού ήδη από το πρώτο του κύμα. Το προκείμενο εδώ, όμως, δεν είναι τόσο η αποτελεσματικότητα αλλά η σημασία και η αξία του Κράτους που «νουθετεί». Αυτό βιώνουμε με την όλη διαχείριση της πανδημίας – αυτό δεν έπρεπε εξάλλου να υποστούμε, τηρουμένων των αναλογιών, και επί μνημονίων; Το Κράτος-τιμωρός μάς βάζει στη θέση μας, μαλώνει τα ανήλικα και άτακτα παιδιά του που χωρίς αυτό θα ήταν ανίκανα να σωθούν από τον covid.
Στην πολιτική της αντιπροσώπευσης και της ανάθεσης, λοιπόν, φαίνεται πως η κλασική εξάρτημένη μάθηση, μια μορφή συνειρμικής μάθησης που για πρώτη φορά παρουσιάστηκε από τον Ιβάν Παβλόφ, ακολουθείται με έναν παρόμοιο τρόπο. Αν τα ανεξάρτητα ερεθίσματα συνδέονται επανειλημμένα, στο τέλος τα δυο ερεθίσματα γίνονται συνειρμικά και ο «οργανισμός» αρχίζει να παράγει μία συμπεριφορική απάντηση, την οποία ο Παβλόφ αποκάλεσε εξαρτημένη απόκριση. Το μοτίβο είναι ίδιο: σε κάθε κρίση, η διαχείριση από πλευράς Κράτους είναι βία, εκβιασμός, καταστολή ενώ ως επί το πλέιστον η ανταμοιβή ή η τιμωρία προς τον πολίτη είναι χρηματικού είδους: 150€ μπόνους ή 100, 300, 3.000€ προστίμου. Φαίνεται πως η απάντηση είναι πάντα η ίδια, όποια κι αν είναι η ερώτηση (φυσικές καταστροφές, κοινωνική αναταραχή, προσφυγικό, και τώρα πανδημία) και τότε μόνο ο πολίτης αντιλαμβάνεται πως το Κράτος «έπραξε επιτέλους τα δέοντα».
Αυτός ο ανθρωπολογικός τύπος που δεν «μαθαίνει», δεν «χορταίνει», παρά μόνο μέσα από την τιμωρία και την εκδίκηση φαίνεται αδύνατον να ενηλικιωθεί πολιτικά και να πάρει την ευθύνη των αποφάσεών του. Κι όμως, αυτός ο «πολίτης-μωρό» είναι ακριβώς ο τύπος ανθρώπου που κάθε έθνος-κράτος χρειάζεται να έχει, ώστε το τελευταίο –αυτή η παρωχημένη πια οντότητα– να φαντάζει ακόμα χρήσιμο, αναγκαίο, αναντικατάστατο.
Το πόσες απαράδεκτες και προσβλητικές μετατοπίσεις δικαιωμάτων θα βιώσουμε ακόμη με αφορμή την πανδημία είναι απολύτως άγνωστο. Πόσον ακόμη εξευτελισμό; Όσο όμως θα έχουμε την τιμωρία, θα αισθανόμαστε ασφαλείς, θα νιώθουμε ακόμη μέρος της κανονικότητας. Έτσι, μάθαμε να κάνουμε σε όλα. Γαλουχηθήκαμε ως πολιτικά όντα από μικρές-οι στην τιμωρία, την απαγόρευση και την προσταγή.
Στον αντίποδα, όμως, υπάρχει η αυτοθέσμιση. Πολιτική ενηλικίωση σημαίνει πολιτική ενδυνάμωση τώρα, άμεση συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.
Αυτή είναι που φέρει μία νέα συνειδητότητα του πολίτη. Αυτού που αυτοπεριορίζεται και που είναι ικανός να θέσει από κοινού τα επιτρεπτά όρια των πράξεών του. Αυτού που, εμπνεόμενος από την κοινωνική αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση, δέχεται να χάσει και κάτι, να αυτοπεριοριστεί σε καιρό πανδημίας για να προστατέψει τους γύρω του, πέρα από έναν εύπεπτο «δικαιωματισμό» του φιλελεύθερου και μεμονωμένου υποκειμένου. Η κουλτούρα της αυτοθέσμισης σημαίνει ελεύθερα μέσα ενημέρωσης, συνελεύσεις και ενεργοποίηση τοπικών συμβουλίων σε κάθε γειτονιά προς ενημέρωση και διαβούλευση όλων. Σημαίνει ανοιχτότητα της επιστήμης και σπάσιμο των πατέντων τώρα. Σημαίνει συγκεκριμένες κοινωνικές δράσεις για το σπάσιμο του σκοταδισμού και του φόβου. Σημαίνει, φυσικά, καθημερινή εμπλοκή με την κοινωνία, όχι «κούνημα του δαχτύλου».
Τα παραπάνω δεν αρκούν από μόνα τους για τον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας –πολλά ακόμη θετικά, αμιγώς υγειονομικά μέτρα χρειάζονται, όπως ενίσχυση των υποδομών της υγείας, ο εμβολιασμός μας κ.ά.– αλλά σίγουρα αρκούν για τη δημιουργία μιας πολιτικής κουλτούρας των από-τα-κάτω. Δημιουργούν τον απαραίτητο χώρο ώστε να γίνει μια κατ’ αρχήν ορθολογική συζήτηση.
Εξάλλου, τέτοιου μεγέθους κρίσεις απαιτούν σχεδιασμό και συννενόηση, κάτι που σήμερα δεν υπάρχει. Και όταν οι πολίτες συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, έχουμε βάσιμες υποψίες να πιστεύουμε πως έχουν και πολύ καλύτερες πιθανότητες να τις τηρήσουν.
Βλέποντας τη μεγαλύτερη εικόνα, μπορούμε να υποστηρίξουμε πως χωρίς την αλλαγή του ανθρωπολογικού μας τύπου, του μοντέρνου εγωτικού, καταναλωτικού και αποξενωμένου υποκειμένου, δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε κανενός είδους κρίση – οικονομική παλαιότερα, υγειονομική σήμερα, οικολογική αύριο. Γι’ αυτό και οι σημερινές αυτοοργανωμένες συλλογικότητες και πρωτοβουλίες είναι τόσο μα τόσο απαραίτητες, αποτελούν εν δυνάμει τα κύτταρα μιας νέας πραγματικότητας που είναι εφικτή. Μαθαίνουμε ζώντας τη δημοκρατία, όχι στο όνομά της.
Πώς οργανώνονται, όμως, σήμερα οι συλλλογικότητες εν μέσω πανδημίας και πώς αυτοπροστατεύονται τα μέλη τους από τον ιό; Δίνουν ένα απελευθερωτικό παράδειγμα αυτοθέσμισης με τους κανόνες που δημιουργούν στο εσωτερικό τους –μία άλλη πρόταση φροντίδας και αυτοπροστασίας– ή μένουν απλώς στον ρόλο της αντίστασης ενάντια στις κρατικές επιβολές;
Όλοι εμείς, ως άλλοι «σκύλοι του Παβλόφ», που μαθαμε ότι κανιβαλισμός, τιμωρία, αυταρχισμός σημαίνει τάξη, ασφάλεια, κανονικότητα, ενώ οτιδήποτε άλλο οδηγεί στο άγνωστο «χάος», καλούμαστε να ξε-μάθουμε, να ενηλικιωθούμε και να συστήσουμε το κοινωνικό σώμα που θα αναλάβει συλλογικά την ευθύνη για τον περιορισμό της πανδημίας.
Κανείς δεν θα μας σώσει.
Βλ. επίσης
